Jak skutecznie komunikować się z osobą chorą na Alzheimera?

Alzheimer jest chorobą neurodegeneracyjną i postępującą z biegiem lat. Początek schorzenia często przebiega bezobjawowo i przeważnie dotyczy osób powyżej 65 roku życia (sporadycznie zdarzają się też zachorowania wśród dużo młodszych osób). Ze względu na nasilenie objawów i stopień zaawansowania choroby możemy wyodrębnić trzy następujące po sobie stadia:

Otępienie łagodne  

Trwa od 2 do 4 lat. Charakteryzuje się występowaniem zaburzeń koncentracji uwagi oraz problemów z pamięcią bieżącą. Chory ma trudność z przyswajaniem nowych informacji, ale dobrze pamięta wydarzenia z przeszłości. Nie przejawia większych problemów komunikacyjnych, ale może mylić słowa. Na tym etapie chory jest jeszcze samodzielny i wymaga jedynie doraźnego wsparcia.

Otępienie umiarkowane 

Trwa od 5 do 8 lat. Charakteryzuje się narastającymi zaburzeniami pamięci krótkotrwałej i długotrwałej oraz innych funkcji poznawczych. Trudności komunikacyjne stają się bardzo wyraźne. Chory nie pamięta imion bliskich osób i przestaje je poznawać. Zapomina lub myli słowa, a jego wypowiedzi są ubogie i nieskładne. Wymaga stałej opieki i pomocy podczas wykonywania codziennych czynności. 

Otępienie zaawansowane 

Trwa od 1 do 3 lat. Chory traci kontakt z rzeczywistością oraz zdolność werbalnego porozumiewania się z otoczeniem (mówi bełkotliwie lub całkowicie przestaje mówić). Pojawiają się problemy z poruszaniem się, przełykaniem i kontrolą zwieraczy. Staje się niezdolny do samodzielnej egzystencji oraz wymaga całodobowej opieki i pomocy ze strony innych osób.

Zaburzenia zdolności komunikacyjnych

Zaburzenia zdolności komunikacyjnych są jednym z objawów choroby Alzheimera. W miarę postępu choroby ulegają one stopniowemu i nieodwracalnemu pogorszeniu. Najczęściej występują pod postacią:

• trudności z formułowaniem i wyrażaniem myśli, rozumieniem wypowiedzi innych osób lub udzielaniem odpowiedzi na zadane pytania; 
• zapominania lub mylenia nazw przedmiotów, miejsc, czynności, imion;
• powtarzania się lub zadawania tych samych pytań;
• niezdolności do wymyślenia tematu rozmowy lub włączenia się do niej; 
• gubienia wątku rozmowy.

Sposoby usprawniające komunikację z osobą chorą

Komunikacja z osobą chorą na Alzheimera przysparza wielu trudności jej bliskim i opiekunom. Na nich w głównej mierze spoczywa odpowiedzialność za opracowanie skutecznej strategii porozumiewania się z chorym. Sposób ten powinien być dostosowany do jego stanu zdrowia. Znajomość przebiegu schorzenia oraz korzystanie z poniższych wskazówek może usprawnić komunikację oraz uczynić ją nieco łatwiejszą i skuteczniejszą.

• Zwracając się do chorego, jak najczęściej używaj zarówno jego, jak i swojego imienia. Przypominaj również o łączącym was stopniu pokrewieństwa. 
• Mów spokojnie, powoli i wyraźnie. Nie krzycz. Posługuj się krótkimi, prostymi i łatwymi do zrozumienia zdaniami. Nie podnoś głosu oraz unikaj rozkazującego i protekcjonalnego tonu.
• Zwracając się do chorego, stań z nim twarzą w twarz i staraj się nawiązać z nim kontakt wzrokowy – pozwoli mu to obserwować Twoją gestykulację i mimikę twarzy.
• Stosuj komunikaty niewerbalne, na które chory jest w większym stopniu wyczulony (gesty, ton głosu, mimika twarzy, postawa ciała, dotyk) lub wskazuj palcem to, o czym mówisz. Pamiętaj! Komunikaty niewerbalne wspomagają mowę werbalną i czynią ją łatwiejszą do zrozumienia. 
• Osoba chora ma trudność z przekazywaniem swoich myśli i potrzeb. Zwracaj uwagę na wysyłane przez nią komunikaty niewerbalne, które pomogą Ci ją zrozumieć.  
• Unikaj zadawania pytań otwartych (np. „Co chciałbyś zjeść?”). Zamiast nich stosuj proste pytania, na które można udzielić odpowiedzi „tak” lub „nie” (np. „Czy chciałbyś zjeść kanapkę?”), przedstawiaj dwie opcje do wyboru (np. „Chciałbyś zjeść kanapkę z szynką czy z serem?”) lub składaj konkretne propozycje (np. „Napijmy się herbaty”). 
• Zadbaj o dogodne warunki komunikacji. Ogranicz hałas i nadmiar bodźców (np. grający telewizor lub radio), które mogą dekoncentrować chorego i odciągać jego uwagę od tematu rozmowy. 
• W razie konieczności subtelnie przypomnij temat rozmowy lub powtórz swoją wypowiedź. Trzymaj się jednego wątku i ogranicz liczbę osób biorących udział w konwersacji. 
• Unikaj używania metafor, idiomów, przenośni lub ironii.
• Okaż choremu szacunek. Nie odbieraj mu prawa do wypowiadania się. Nie posługuj się „językiem dziecka” i nie stosuj zdrobnień. Pamiętaj, że rozmawiasz z osobą dorosłą. 
• Osoba chora na Alzheimera często popełnia błędy i podaje mylne wersje wydarzeń. Nie poprawiaj jej na siłę. Skup się na tym, co pamięta, a nie, o czym zapomniała. W razie potrzeby odpowiadaj wymijająco i staraj się przekierować jej uwagę na inny temat. 
• Wykaż się cierpliwością i nie popędzaj chorego. Nie próbuj odgadywać, co chce powiedzieć i pozwól mu samodzielnie skończyć zdanie. 
• Stymuluj aktywność językową chorego, aby jak najdłużej utrzymać jego zdolność komunikacyjną. Nazywaj otaczające go przedmioty lub wykonywane czynności oraz staraj się zachęcać do rozmowy. 
• Unikaj komentarzy, które mogą wywołać u chorego złość i frustrację (np. „Nie pamiętasz tego?”, „Ile razy mam powtarzać to samo?”,  „Już to mówiłeś”).

W dalszym ciągu wiele osób uważa, że kłopoty z pamięcią i komunikacją stanowią naturalną konsekwencję starzenia się i nie wymagają konsultacji z lekarzem. Rzeczywiście z wiekiem szybkość zapamiętywania może ulec pogorszeniu, jednak zmiana ta nie powinna mieć wpływu na codzienne funkcjonowanie osób w starszym wieku. Pamiętaj! Jeśli problemy z pamięcią, koncentracją uwagi oraz komunikacją pogłębiają się i zaczynają utrudniać codzienne funkcjonowanie Twoje lub Twoich bliskich, to znak, że należy zasięgnąć porady specjalisty.