Jakie badania profilaktyczne warto wykonać?

Większość pacjentów, słysząc o badaniach profilaktycznych, w pierwszej kolejności myśli o analizie krwi i moczu. Choć badania te są bardzo istotne i wnoszą wiele cennych informacji o stanie naszego zdrowia, to stanowią tylko fragment z listy badań profilaktycznych, jakie powinniśmy wykonywać. 

Jakie są korzyści wykonywania badań profilaktycznych? 

Badania profilaktyczne nastawione są na wczesne diagnozowanie chorób, które często występują w społeczeństwie. Dzięki regularnym kontrolom można szybko wykryć nieprawidłowości i niezwłocznie wdrożyć skuteczne leczenie. 

Choroby, które objęte są tzw. skriningiem, rozwijają się zazwyczaj podstępnie i we wczesnych stadiach nie dają żadnych objawów lub są one niespecyficzne. Ponadto są to schorzenia często występujące w populacji, w stosunku do których znane są skuteczne metody leczenia. Zadaniem badań profilaktycznych jest zatem diagnozowanie wczesnych etapów choroby lub stanów, z których może się ona rozwinąć. Dzięki temu możliwa jest wczesna interwencja i zminimalizowanie konsekwencji potencjalnej choroby.

Jakie badania profilaktyczne warto wykonywać? 

Mammografia – profilaktyka raka piersi 

Rak piersi to najczęściej występujący nowotwór wśród Polek. Największą zachorowalność odnotowuje się w szóstej i siódmej dekadzie życia. Z tego względu w Polsce wdrożono program profilaktyki raka piersi, z którego mogą skorzystać kobiety w wieku 50-69 lat. Badaniem wykonywanym w ramach programu jest mammografia, którą należy powtarzać co 2 lata. W szczególnych przypadkach, m.in. przy obciążającym wywiadzie rodzinnym, może być konieczne wykonywanie badania raz do roku.  

Mammografia polega na prześwietleniu piersi przy użyciu promieni rentgenowskich. Jest bezbolesna, choć z uwagi na konieczność ucisku piersi może być przyczyną dyskomfortu. Dzięki mammografii możliwe jest wykrycie nowotworu na wczesnym etapie jego rozwoju, zanim zmiany staną się wyczuwalne lub widoczne gołym okiem. Leczenie nowotworu we wczesnym stadium jest skuteczniejsze i mniej obciążające niż terapia zmian zaawansowanych. 

Mammografia ma ograniczone zastosowanie u kobiet przed menopauzą. Wynika to z faktu, iż piersi młodszych kobiet ma inną gęstość i strukturę, co daje odmienny obraz w mammografii niż w okresie pomenopauzalnym. Niektóre zmiany patologiczne mogą być przez to niewidoczne. Dlatego u młodszych kobiet zamiast mammografii zaleca się badanie ultrasonograficzne.  

Przeczytaj również:
Profilaktyka raka piersi. Czy możemy zapobiec chorobie?

Kolonoskopia – profilaktyka raka jelita grubego 

Rak jelita grubego to drugi najczęściej występujący nowotwór zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Zwykle rozwija się na podłożu polipów, których ilość zwiększa się wraz z wiekiem. Ich wczesne wykrycie i usunięcie w trakcie kolonoskopii znacznie zmniejsza prawdopodobieństwo rozwinięcia się raka jelita grubego. 

Programem profilaktyki tego nowotworu objęte są osoby obu płci w wieku od 55 do 64 lat. Badanie polega na wprowadzeniu do jelita grubego przez odbyt giętkiego endoskopu zakończonego kamerą, dzięki któremu możliwe jest obejrzenie światła jelita i usunięcie ewentualnych zmian w całości lub pobranie ich fragmentów. Zwykle badanie to wykonuje się raz na 10 lat, jednak przy wykryciu zmian patologicznych może być konieczne powtórzenie go wcześniej. 

Warto również podkreślić, że w przypadku, gdy u bliskiego krewnego wystąpił rak jelita grubego, profilaktykę należy rozpocząć znacznie wcześniej, a częstotliwość powtarzania badań może być większa niż standardowo. 

Przeczytaj więcej:
Kolonoskopia – jak przebiega badanie? Jak się do niego przygotować?

Cytologia – profilaktyka raka szyjki macicy 

Rak szyjki macicy wciąż stanowi w Polsce duży problem, a wskaźniki zachorowalności i umieralności z powodu tego nowotworu są jednymi z najwyższych w Europie. Choć szczyt zachorowalności na raka szyjki macicy przypada na szóstą dekadę życia, to coraz częściej wykrywa się go u młodszych kobiet. Ponieważ choroba rozwija się podstępnie i długo nie daje żadnych objawów, podkreśla się wagę skriningu cytologicznego. Badanie to ma na celu wykrycie stanów przedrakowych w obrębie szyjki macicy, które można skutecznie leczyć i zapobiec dalszemu rozwojowi choroby. Badanie polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki, który następnie poddaje się badaniu mikroskopowemu. Zaleca się, aby kobiety w wieku 25-59 lat wykonywały cytologię nie rzadziej niż raz na 3 lata, choć po podjęciu inicjacji seksualnej warto wykonywać ją raz do roku, niezależnie od wieku. 

Przeczytaj również: 
Rak szyjki macicy – przyczyny, objawy i profilaktyka
Badanie cytologiczne – sprawdź, dlaczego jest takie ważne

Badanie cytologiczne może być uzupełnione badaniem w kierunku zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, czyli HPV. Jego obecność silnie koreluje z zachorowaniem na raka szyjki macicy, dlatego pacjentki, u których się go wykrywa, pozostają pod szczególną opieką lekarzy. Obecnie dostępne są szczepienia przeciwko wirusowi HPV, które zapobiegają rozwojowi choroby i przenoszeniu wirusa drogą płciową. W wielu miastach wdrażane są programy, dzięki którym można bezpłatnie skorzystać ze szczepień. 

Przeczytaj również:
Wirus HPV – objawy, szczepienie, jak można się zarazić?

Profilaktyka chorób układu krążenia 

Choroby układu krążenia wciąż stanowią duże wyzwanie terapeutyczne. Należą do nich: 

• nadciśnienie,  
• choroba niedokrwienna serca, 
• miażdżyca.  

Choroby te zwykle nie powodują dolegliwości, przez co długo pozostają nierozpoznane. Nieleczone mogą prowadzić do groźnych powikłań, takich jak udar mózgu czy zawał serca. 

Profilaktyka obejmuje osoby obu płci od 35 roku życia, u których nie została jeszcze zdiagnozowana choroba układu krążenia, a są obciążone czynnikami ryzyka, takimi jak:  

• nadwaga lub otyłość, 
• niska aktywność fizyczna, 
• nieprawidłowe odżywianie,  

• stres,  
• nadciśnienie tętnicze, 
• stan przedcukrzycowy. 

W ramach zapobiegania i wczesnego wykrywania chorób układu krążenia lekarz rodzinny: 

• zbiera dokładny wywiad, 
• dokonuje badania fizykalnego, 
• ocenia ciśnienie tętnicze krwi, 
• zleca badania laboratoryjne – poziom cholesterolu, glukozy i triglicerydów w surowicy krwi. 

Dzięki tym danym możliwa jest ocena ryzyka wystąpienia u pacjenta chorób układu krążenia i prawdopodobieństwa wystąpienia w przyszłości incydentu sercowo-naczyniowego. Jeśli ryzyko to zostało określone jako wysokie, konieczna jest zmiana stylu życia i sposobu odżywiania, a także zwiększenie aktywności fizycznej. Zwykle dodatkowo wdrażane jest również leczenie farmakologiczne. 

Spirometria – profilaktyka chorób powodowanych przez tytoń 

Choć ilość osób palących papierosy spada, to wciąż prawie jedna czwarta Polaków przyznaje się do sięgania po wyroby tytoniowe. Palenie może być przyczyną nie tylko chorób płuc, ale także: 

• miażdżycy, 
• udarów mózgu, 
• zawałów serca.  

Bardzo istotne staje się zatem skłanianie Polaków do zaprzestania palenia papierosów. W związku z tym powstał program profilaktyki chorób odtytoniowych, w którym każdy palacz powyżej 18 roku życia może liczyć na pomoc w pokonaniu nałogu. Natomiast osoby palące w wieku 40-65 lat, u których nie zdiagnozowano jeszcze POChP, mogą zostać zakwalifikowane do badania spirometrycznego. Badanie to określa objętości i przepływy powietrza w drogach oddechowych i jest podstawą w diagnostyce przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, która jest ściśle związana z paleniem tytoniu. 

Przeczytaj również: 
POChP – przyczyny, objawy, leczenie
Czym jest spirometria i jak się do niej przygotować?

Badania profilaktyczne to bardzo ważna, lecz często zaniedbywana część opieki zdrowotnej. I choć zwykle zdajemy sobie sprawę z tego, że łatwiej zapobiegać niż leczyć, odkładamy je w czasie.  Warto zdać sobie sprawę z faktu, że badania profilaktyczne służą naszemu dobru, a ich regularne wykonywanie i dbanie o swoje zdrowie na co dzień może nas uchronić przed wieloma ciężkimi i trudnymi w leczeniu chorobami.