Kortykosteroidy – czym są i jakie mają znaczenie?

Kortykosteroidy – gdzie powstają? 

Jedynym miejscem w organizmie człowieka wytwarzającym kortykosteroidy jest kora nadnerczy. Jest to twór mezodermalny. Nadnercza są gruczołami wydzielania wewnętrznego zlokalizowanymi na szczycie nerki. Kora nadnerczy jest niewielkich rozmiarów, u dorosłego człowieka jej waga dochodzi zaledwie do 4 gramów. Histologicznie zbudowana jest z 3 warstw pełniących różne funkcje. Kortykosteroidy, czyli inaczej glikokortykosteroidy powstają w warstwie pasmowej oraz w bardzo małej części w siateczkowej. Głównymi hormonami glikokortykosteroidowymi są kortyzol (hydrokortyzon) i kortykosteron. Kora nadnerczy jest gruczołem dokrewnym istotnym dla funkcjonowania organizmu, ze względu na zdolność wytwarzania wyżej wymienionych hormonów. Gdyby wskutek procesu zapalnego doszło do całkowitej redukcji kory nadnerczy, człowiekowi groziłaby nieunikniona śmierć w czasie od 3 do 14 dni. 

W warunkach laboratoryjnych syntezowane są glikokortykosteroidy wykazujące działanie nawet 30 razy silniejsze niż ich naturalne pierwowzory. Należą do nich deksametazon, prednizon i metyloprednizon. 

Kortykosteroidy – jak wpływają na organizm? 

Działanie kortykosteroidów jest bardzo rozległe. Wykazują wpływ na komórki rozmaitych tkanek, a przez to oddziałują na funkcjonowanie istotnych narządów i układów. Do ich najistotniejszych zadań należą: 

• kontrolowanie przemiany metabolicznej węglowodanów, białek i tłuszczy, 
• modulowanie funkcji układów krążenia, ośrodkowego układu nerwowego i immunologicznego, 
• zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych powodujące rozkład glikogenu dla utrzymania prawidłowego poziomu glikemii, 
• wyciszanie procesów zapalnych w organizmie przez hamowanie aktywności cytokin zapalnych, chemokin, innych czynników zapalnych (prostaglandyn).

Jakie niekorzystne działania wykazują kortykosteroidy? 

Regularne przyjmowanie egzogennych kortykosteroidów, poza ich działaniem leczniczym w wielu jednostkach chorobowych, może wiązać się z szeregiem działań niepożądanych. W zdrowym organizmie działanie hormonów kory nadnerczy jest korzystne i nie wywiera negatywnego wpływu na ustrój. Występują jednak również sytuacje patologicznej nadprodukcji hormonów endogennych. W obu przypadkach występowania nadmiaru glikokortykosteroidów w organizmie mogą pojawić się: 

• ubytki masy mięśniowej, 
• kruchość naczyń krwionośnych, 
• rozstępy skórne w wyniku ścieńczenia i osłabienia skóry, 
• uszkodzenie nerek objawiające się zaburzeniem filtracji kłębuszkowej, 
• zmniejszenie zdolności organizmu do reagowania na obecność patogenu przez zaburzenie możliwości produkcji przeciwciał odpornościowych, 
• zmiany zachowań i spowodowanie m.in. bezsenności, euforii, a nawet depresji, 
• rozwój wrzodów żołądka, 
• zmiany w miejscach gromadzenia się tkanki tłuszczowej co prowadzi do odkładania się jej w okolicach jamy brzusznej, twarzy, karku. 

W jakich chorobach wykorzystuje się leczenie kortykosteroidami? 

Do chorób, w których zalecane jest stosownie kortykosteroidów, zaliczyć można: 

Schorzenia związane z niewydolnością kory nadnerczy: 

• choroba Addisona, 

Choroby alergiczne:   

• astma, 
• alergia na jad owadów błonkoskrzydłych (pszczoły, osy), 
• pokrzywka, 
• reakcje polekowe. 

Choroby przewodu pokarmowego: 

• celiakia, 
• nieswoiste zapalenia jelit, 

Choroby hematologiczne: 

• białaczki, 
• chłoniaki, 

Choroby reumatologiczne: 

• układowe choroby tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów), 
• zapalenia naczyń, 

Choroby skóry: 

• atopowe zapalenie skóry, 
• dermatozy zapalne, 

Choroby tarczycy: 

• podostre zapalenie tarczycy, 
• powikłania choroby Gravesa-Basedova.  

Kortykosteroidy są hormonami koniecznymi do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wykorzystywane są także jako środki lecznicze w wielu chorobach. Należy jednak pamiętać, że stosowanie kortykosteroidów może wiązać się z szeregiem działań niepożądanych, a ich przyjmowanie powinno być ściśle ustalone i kontrolowane przez lekarza.   

Źródła: 

• Bertram G. Katzung, Farmakologia ogólna i kliniczna, Tom 2, Lublin, Wydawnictwo CZELEJ Sp. z o. o., 2012, ISBN 978-83-7563-114-2. 
• Stanisław J. Konturek, Konturek Fizjologia człowieka Podręcznik dla studentów medycyny, Wydanie 2, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2013, ISBN 978-83-7609-673-5.3 
• Wojciech Kostowski Piotr Kbikowski, Farmakologia Podstawy farmakoterapii i farmakologii klinicznej, Wydanie 3 uzupełnione i rozszerzone, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Lekarskich, 1991, ISBN 83-200-1557-X.