O jakich chorobach może świadczyć świąd skóry?

Co może być przyczyną uogólnionego świądu? 

Przyczyn świądu może być wiele. Zwykle objaw ten wynika z chorób skóry – w tym infekcji, chorób pasożytniczych, alergii lub miejscowych podrażnień. Zdarza się jednak, że świąd spowodowany jest chorobą, która nie dotyczy samej skóry, ale narządów wewnętrznych.  

Choroby nerek i wątroby a świąd 

Przyczyną uogólnionego świądu może być np. niewydolność nerek. Szacuje się, że u 80% chorych dializowanych występuje świąd. Może mieć on charakter uogólniony lub być zlokalizowany w okolicy przetoki do dializ. Dość częstą przyczyną świądu są także choroby wątroby i dróg żółciowych, w tym zapalenie dróg żółciowych, zapalenia wątroby, marskość czy cholestaza, czyli zastój żółci w drogach żółciowych. Charakterystyczne dla świądu w chorobach wątroby jest jego nasilenie w obrębie dłoni i stóp. 

Choroby nowotworowe a świąd 

Poważnymi schorzeniami, których objawem może być świąd, są choroby nowotworowe. Objaw ten może być powodowany przez nowotwory układu krwiotwórczego, w tym chorobę Hodkina lub czerwienicę, a także przez nowotwory lite różnych narządów, w tym prostaty, piersi i przewodu pokarmowego, w których najczęściej stanowi tzw. zespół paranowotworowy, lub jest objawem towarzyszących mu dermatoz, neuropatii lub wtórnego zajęcia skóry przez nowotwór. Ponadto może wynikać również z samego leczenia nowotworu, np. chemio- lub radioterapii.  

Choroby układu nerwowego i zaburzenia psychiczne a świąd 

Świąd bywa również objawem choroby układu nerwowego. Może być on wywołany m.in. przez guzy ośrodkowego układu nerwowego, zmiany poudarowe czy stwardnienie rozsiane. Może być także objawem zaburzeń o podłożu psychicznym. Wywołać go mogą silny stres, emocje, jak również może być objawem towarzyszącym depresji, zaburzeniom obsesyjno-kompulsyjnym, lękowym, urojeniowym lub nadużywaniu substancji psychoaktywnych. 

Wyróżnia się również tzw. świąd psychogenny, czyli taki, którego przyczyny nie udało się zdiagnozować mimo wykonania wielu badań.  

Choroby układu dokrewnego i gospodarki jonowej a świąd

Zdarza się również, że świąd pojawia się w przebiegu schorzeń układu dokrewnego. Może on wystąpić np. podczas zaburzeń funkcji tarczycy lub przytarczyc, cukrzycy lub guza trzustki. Przyczyną świądu mogą być również zaburzenia gospodarki żelazowej – zarówno jego niedobór, jak i nadmiar może powodować uporczywe dolegliwości.  

Podeszły wiek a świąd 

Świąd często występuje u osób w podeszłym wieku. Szacuje się, że cierpi na niego około 50% osób po 70 roku życia. Może on być objawem choroby somatycznej, psychicznej lub reakcji na przyjmowane leki. U osób starszych zmniejsza się również produkcja łoju, co powoduje suchość skóry i w konsekwencji świąd.  

Świąd – diagnostyka 

Pierwszym etapem w diagnostyce świądu jest dokładny wywiad lekarski, który powinien zawierać informacje odnośnie lokalizacji świądu, towarzyszących mu zmian skórnych, pory dnia, w której występują dolegliwości, czynników, które go zaostrzają i czasu trwania dolegliwości. Istotne mogą okazać się również informacje pozornie niezwiązane z samym świądem. Ważne są między innymi informacje odnośnie spadku masy ciała, nocnych potów, gorączki, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, restrykcji dietetycznych, używanych kosmetyków, kontaktu ze zwierzętami lub cyklu miesiączkowego. Istotne są również przebyte oraz aktualne choroby, przyjmowane leki i stosowane używki. 

Kolejnym etapem jest badanie fizykalne, podczas którego lekarz ocenia stan skóry i jej przydatków, co pozwala wstępnie wykluczyć lub potwierdzić choroby dermatologiczne i pasożytnicze jako przyczynę dolegliwości. Następnie konieczne jest dokładne badanie internistyczne, pozwalające wykryć odchylenia wskazujące na określone jednostki chorobowe, takie jak powiększenie wątroby, świadczące o jej schorzeniach czy powiększenie węzłów chłonnych, mogące wskazywać na choroby układu krwiotwórczego. 

Często konieczne są badania dodatkowe, zarówno laboratoryjne, histopatologiczne, jak i obrazowe. Ich rodzaj zależy od podejrzewanej przyczyny świądu i odchyleń zdiagnozowanych w badaniu przedmiotowym. Należą do nich między innymi badania hormonów tarczycy, glikemia, próby wątrobowe, parametry oceniające funkcję nerek, RTG klatki piersiowej lub pobranie wycinków skórnych do badania histopatologicznego.  

Świąd – leczenie 

Leczenie świądu zależy przede wszystkim od jego przyczyny. W przypadku chorób ogólnoustrojowych kluczowe znaczenie ma trafna diagnoza i wdrożenie leczenia przyczynowego. Zdarza się, że poza leczeniem farmakologicznym konieczne jest także leczenie zabiegowe, np. w chorobach dróg żółciowych. Pomocnicze znaczenie w przypadku świądu spowodowanego chorobą układową ma stosowanie miejscowych preparatów i leków. Ulgę może przynieść także stosowanie emolientów oraz unikanie kosmetyków lub środków chemicznych, które mogą dodatkowo podrażnić skórę. Warto zadbać również o higienę paznokci i ich regularne obcinanie, aby zapobiec uszkodzeniom skóry i nadkażeniom bakteryjnym. 

Przewlekły świąd może znacząco rzutować na codzienne funkcjonowanie i pogarszać jakość życia. Może być przyczyną depresji, zaburzeń lękowych, problemów ze snem czy problemów natury społecznej. Ponadto jego powodem mogą być zarówno łagodne, jak i bardzo niebezpieczne schorzenia. Dlatego niezwykle istotne jest znalezienie jego przyczyny, postawienie trafnej diagnozy i wdrożenie skutecznego leczenia przyczynowego. 

Źródła: 

• „British Association of Dermatologists’ guidelines for the investigation and management of generalized pruritus in adults without an underlying dermatosis”, G.W.M. Millington, A. Collins, C.R. Lovell, T.A. Leslie, A.S.W. Yong, J.D. Morgan, T. Ajithkumar, M.J. Andrews, S.M. Rushbook, R.R. Coelho, S.J. Catten, K.Y.C. Lee, A.M. Skellett, A.G. Affleck, L.S. Exton, M.F. Mohd Mustapa, N.J. Levell; British Journal of Dermatology, 2018; 178: 34–60. 
• „Pruritus may be a symptom of underlying systemic disease”; Alice S. M. Tidman, Michael J. Tidman; The Practitioner, 2018; 262 (1813): 25–28. 
• Interna Szczeklika 2019; Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski; wyd. 10; Kraków 2019.