Odwodnienie – rodzaje, objawy, leczenie

Odwodnienie izotoniczne 

Jest to typ odwodnienia, w którym występuje niedobór płynów z zachowaną prawidłową molalnością osocza. 

Ten typ odwodnienia powstaje w wyniku utraty płynów w kilku mechanizmach: 

• przez przewód pokarmowy w wyniku wymiotów lub biegunki, 
• wraz z krwią w wyniku jej szybkiej utraty, 
• przez duże powierzchnie oparzonej skóry, 
• w wyniku wielomoczu, 
• w wyniku ucieczki płynu do tak zwanej „trzeciej przestrzeni” – pozanaczyniowej, na przykład w przebiegu niedrożności jelit. 

Odwodnieniu towarzyszą objawy charakterystyczne dla zmniejszenia efektywnej objętości płynu w organizmie. 

• Obniżenie ciśnienia tętniczego – w naczyniach krwionośnych krąży mniej krwi niż w sytuacji prawidłowej, przez co ciśnienie tętnicze osiąga niższe wartości. 
• Tachykardia (przyspieszenie akcji serca) – aby zapewnić prawidłowy przepływ krwi przy zmniejszonej objętości płynów, serce zaczyna kurczyć się szybciej.  
• Suchość skóry i błon śluzowych – szczególnie dobrze widoczna na błonie śluzowej jamy ustnej i języku. 
• Skąpomocz – zmniejszenie objętości wydalanego moczu. Organizm, aby chronić się przed dalszą utratą płynów, ogranicza diurezę.  
• Zmniejszenie elastyczności skóry – szczególnie widoczny objaw odwodnienia u dzieci i osób starszych oraz w znacznym odwodnieniu. Uchwycony fałd skórny, głównie okolicy brzucha, bardzo wolno się odkształca. 
• Zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego – w przebiegu odwodnienia może dochodzić do obniżenia przepływu krwi przez mózg, co skutkuje objawami takimi jak splątanie lub senność. 
• Wydłużenie powrotu włośniczkowego – w ciężkim odwodnieniu, po uciśnięciu płytki paznokciowej, a następnie zwolnieniu ucisku powrót ukrwienia do łożyska paznokcia trwa powyżej 2 sekund. Jest to objaw wstrząsu, czyli stanu bezpośredniego zagrożenia życia. 

Odwodnienie hipertoniczne 

Ten typ odwodnienia wiąże się z niedoborem płynów i hipertonią osocza. W jego przebiegu hipertonia osocza i innych płynów pozakomórkowych jest przyczyną przemieszczania się płynu z komórek organizmu do przestrzeni pozakomórkowej. Następuje wówczas, nieobecne w przypadku odwodnienia izotonicznego, odwodnienie komórek organizmu. Do jego rozwoju dochodzić może w wyniku: 

• utraty płynów przez płuca podczas hiperwentylacji – bardzo szybkiego, intensywnego oddechu, 
• utraty płynów hipotonicznych w niektórych zaburzeniach endokrynologicznych, takich jak moczówka prosta lub w przebiegu cukrzycy, 
• drastycznego zmniejszenia ilości przyjmowanych płynów, na przykład u osób nieprzytomnych. 

Wśród objawów towarzyszących odwodnieniu hipertonicznemu, poza typowymi dla samego odwodnienia, obserwujemy także symptomy charakterystyczne dla hipertonii. Do tych drugich należy silne wzmożenie pragnienia oraz objawy zaburzeń funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Te ostatnie wynikają ze wspomnianego wcześniej odwodnienia samych komórek, w tym wypadku nerwowych, a nasilenie zaburzeń jest tym znaczniejsze, im szybciej rozwija się odwodnienie hipertoniczne. Skutki odwodnienia organizmu to splątanie, zaburzenia świadomości, a nawet zaburzenia termoregulacji pod postacią hipertermii czy objawy ogniskowe, na przykład napady drgawkowe. Jest to stan zagrożenia życia, wymagający szybkiej diagnostyki i leczenia – nawadniania oraz wyrównywania zaburzeń elektrolitowych. 

Odwodnienie hipotoniczne 

To typ odwodnienia przebiegający ze zmniejszoną molalnością osocza. Tu kierunek ruchu płynu między komórkami a płynem pozakomórkowym jest odwrotny. Płyn przemieszcza się do wnętrza komórek organizmu, a te „puchną”. Natomiast w przestrzeni pozakomórkowej w tym w łożysku naczyniowym jego niedobór nasila się, potęgując objawy hipowolemii. 

Do rozwoju tego typu odwodnienia dochodzi, kiedy utratę płynów w mechanizmach opisanych w przypadku odwodnienia izotonicznego wyrównuje się płynami hipotonicznymi, na przykład przegotowaną wodą lub herbatą. To właśnie w celu uniknięcia rozwoju odwodnienia hipotonicznego i jego groźnych konsekwencji należy pamiętać o uzupełnianiu utraconych płynów przeznaczonymi do tego płynami wieloelektrolitowymi! 

Wśród symptomów, podobnie jak w poprzednich typach, obserwuje się typowe objawy odwodnienia, takie jak przyspieszenie akcji serca czy zmniejszenie ilości oddawanego moczu. Poza nimi w wyniku „puchnięcia” komórek może dojść do rozwoju obrzęku mózgu i towarzyszących mu objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego. Co zwodnicze, w wyniku hipotonii płynów ustrojowych może nie rozwinąć się uczucie wzmożonego pragnienia! 

Diagnostyka i leczenie odwodnienia 

Diagnostyka odwodnienia opiera się na zebraniu wywiadu dotyczącego wydarzeń i objawów poprzedzających jego rozwój (pozwala to szybko zorientować się, jakiego typu odwodnienia można oczekiwać) oraz na badaniu lekarskim i uzupełniających badaniach laboratoryjnych, oceniających między innymi stężenia poszczególnych elektrolitów w osoczu. 

Leczenie opiera się terapii przyczynowej oraz na wyrównywaniu niedoborów płynowych i zaburzeń elektrolitowych za pomocą roztworów o odpowiednich stężeniach. W przypadku rozwoju poważniejszych powikłań leczenie jest wielokierunkowe i dąży do odzyskania pełnej funkcji wszystkich dotkniętych zaburzeniami układów i narządów.