Epilepsja. Co robić podczas ataku padaczki?

Epilepsja – co to za choroba?

Epilepsja, inaczej padaczka, jest jednym z najpowszechniejszych schorzeń układu nerwowego. 

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia do rozpoznania epilepsji konieczne jest wystąpienie więcej niż jednego napadu padaczkowego. 

Inne definicje padaczki mówią o konieczności stwierdzenia u pacjenta: 

• trwałej zmiany chorobowej w mózgu, którą można wiązać z napadami padaczkowymi, 
• konsekwencji wynikających z choroby: neurobiologicznych, intelektualnych, psychologicznych lub społecznych.  

Zachorowanie najczęściej następuje we wczesnym dzieciństwie lub w podeszłym wieku, czyli powyżej 65. roku życia.

Epilepsja – przyczyny

W większości przypadków nie da się ustalić przyczyny zachorowania na padaczkę. Dużą rolę przypisuje się uwarunkowaniom genetycznym, od których zależy także podatność na leczenie.  

Do czynników, które mogą odpowiadać za wystąpienie epilepsji, zaliczamy: 

• poważne urazy głowy, 
• udar mózgu, 
• uszkodzenia okołoporodowe (m.in. niedotlenienie, zaburzenia metaboliczne, krwotoki w układzie komorowym mózgu i zakażenia ośrodkowego układu nerwowego), 
• choroby zakaźne (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu), 
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego i przerzuty do mózgu, 
• choroby zwyrodnieniowe mózgu, 
• przyjmowanie leków obniżających próg drgawkowy. 

Rodzaje napadów padaczkowych

Wyróżniamy następujące rodzaje napadów padaczkowych: 

• napady ogniskowe (inaczej częściowe) – dotyczą konkretnego obszaru mózgu i powodują objawy związane z daną lokalizacją (np. napady w płacie potylicznym dają zaburzenia widzenia). Mogą przebiegać z utratą świadomości lub bez niej. Wyróżniamy napady proste, złożone i przechodzące w napady uogólnione; 
• napady uogólnione – nieprawidłowa czynność bioelektryczna dotyczy całego mózgu, zwykle podczas nich występuje utrata świadomości. Napady mogą mieć charakter drgawkowy lub niedrgawkowy, np. napady nieświadomości; 
• napady niesklasyfikowane.

Epilepsja – objawy

Napady padaczkowe mogą objawiać się w różny sposób. Co ciekawe, podczas napadu padaczkowego nie zawsze występują drgawki.

Do objawów napadu padaczkowego zaliczamy: 

• drgawki, które obejmują całe ciało (często z bezwiednym oddaniem moczu czy przygryzieniem języka) lub ograniczone do danego obszaru ciała, 
• „zastygnięcie”, czyli krótki epizod nagłej utraty świadomości, może przebiegać pod postacią np. zapatrzenia się w jakiś punkt, 
• mimowolne, bezcelowe, powtarzalne ruchy, 
• niespodziewany upadek w wyniku nagłej utraty napięcia mięśniowego,  
• doświadczenie déjà vu, 
• objawy czuciowe (np. drętwienie kończyny) lub doznania zmysłowe (np. szum w uszach, halucynacje), 
• dyskomfort żołądkowo-jelitowy i wymioty (rzadki objaw). 

Osoba obciążona padaczką zazwyczaj doświadcza takich samych lub bardzo zbliżonych objawów napadu. W zależności od jego rodzaju atak padaczkowy może trwać od kilku sekund do kilku minut. 

W klasycznym podziale napadów padaczkowych wyróżniamy:

Napady częściowe (ogniskowe) proste

Pacjent przez cały czas trwania napadu jest świadomy doświadczanych objawów. 

Pojawiają się następujące symptomy: 

• ruchowe – np. drżenie ręki,  
• czuciowe – zaburzenia w zakresie zmysłów: dotyku, wzroku, słuchu, smaku, węchu, 
• wegetatywne (autonomiczne) – np. bladość lub zaczerwienienie, pocenie się, ślinienie, 
• psychiczne – np. wrażenie przebywania poza własnym ciałem. 

Napady częściowe (ogniskowe) złożone 

Pacjent nie jest świadomy swoich objawów i ich później nie pamięta. 

Zaliczamy tutaj:

• znieruchomienie, 
• nagłe zaprzestanie dotychczasowej aktywności, 
• stan zamroczenia występujący wraz z automatycznymi czynnościami, np. żuciem.

Napady uogólnione

Czasami kilka godzin przed takim napadem chory doświadcza niespecyficznych objawów, np. bólu głowy, zmiany nastroju. 

Wyróżniamy napady uogólnione: 

• nieświadomości – najczęściej występują u dzieci i młodzieży; trwają poniżej 30 sekund;
• atoniczne – wiążą się z nagłym upadkiem, jeśli pacjent jest w pozycji stojącej;
• miokloniczne – miokloniami nazywamy gwałtowne szarpnięcie danej grupy mięśni; najczęściej takie napady dotyczą dzieci i młodzieży; przebiegają bez utraty przytomności i trwają do 5 sekund;
• toniczno-kloniczne – pacjent podczas ataku traci przytomność; składają się z 3 faz: 

1. 1. faza toniczna – nagle występujący skurcz mięśni skutkuje upadkiem; często następuje przygryzienie języka; trwa ok. 30 sekund; osoba doświadczająca ataku ma otwarte oczy, nie oddycha, jej ciało wraz z głową są odgięte do tyłu;
   2. faza kloniczna (napad drgawek) – trwa ok. 2 minuty; pod koniec serii drgawek z towarzyszącym często ślinotokiem następuje obniżenie napięcia mięśni, co może spowodować mimowolne oddanie moczu przez chorego;
   3. faza głębokiego snu – obejmuje głęboki i szybki oddech, splątanie, senność i ogólne osłabienie. 

Napad rzekomopadaczkowy – jak go odróżnić od prawdziwej epilepsji?

Niepadaczkowe ataki o podłożu psychogennym mogą występować nawet u 40% pacjentów z brakiem kontroli napadów padaczkowych. Częściej pojawiają się u kobiet niż u mężczyzn.  

Objawy, które pomagają odróżnić oba typy napadów:

Co może wywołać atak epilepsji?

Okoliczności, w których pojawiają się napady padaczkowe, są indywidualne dla każdego chorego. Z reguły nie możemy przewidzieć, kiedy i gdzie dojdzie do ataku.  

Do czynników, które mogą wywołać napad padaczkowy, zaliczamy m.in.:  

• intensywny wysiłek fizyczny,  
• głośną muzykę,  
• migające i drażniące światła,  
• gorączkę,  
• menstruację,  
• zbyt małą ilość snu,  
• silne emocje. 

Jakie są możliwe powikłania epilepsji? 

Powikłania są konsekwencją samej choroby, stosowanych leków lub obu tych czynników. 

Zaliczamy do nich: 

• stan padaczkowy – mówimy o nim, gdy napad trwa powyżej 30 minut lub gdy występuje seria napadów trwających 30 minut i chory nie odzyskuje między nimi pełnej świadomości. Stan padaczkowy powinniśmy podejrzewać, gdy atak utrzymuje się dłużej niż 5 minut. Jest to stan zagrożenia życia. U co piątej osoby kończy się śmiercią; 
• pogorszenie funkcji intelektualnych oraz zaburzenia nastroju i zachowania – nieprawidłowe i częste wyładowania elektryczne w mózgu oraz leczenie padaczki przerywa komunikację między neuronami konieczną dla dobrego funkcjonowania umysłu; 
• urazy – co czwarty uraz jest bezpośrednią konsekwencją napadu padaczkowego. Część z nich powodują działania niepożądane leków przeciwpadaczkowych, które mogą obniżać refleks, upośledzać równowagę i widzenie. Padaczka lekooporna cechuje się największym ryzykiem urazów; 
• nagła niespodziewana śmierć w przebiegu padaczki (SUDEP) – to powikłanie odpowiada za 17% przypadków śmierci u chorych na epilepsję. Nie znamy dokładnej przyczyny tego zjawiska. Znaczenie mogą mieć tutaj zaburzenia rytmu serca i zaburzenia oddechowe; 
• depresja i próby samobójcze – u chorych obciążonych padaczką występuje większe ryzyko rozwinięcia zespołów depresyjnych i lękowych w porównaniu do pozostałej populacji. Wiążą się z tym także częściej podejmowane próby samobójcze; 
• utonięcie – z uwagi na możliwość wystąpienia napadu padaczkowego podczas kąpieli lub pływania u chorych na padaczkę występuje kilkunastokrotnie większe ryzyko utonięcia; 
• wypadki samochodowe – wystąpienie ataku podczas prowadzenia pojazdu może przyczynić się do spowodowania wypadku na drodze. 

Jak diagnozuje się epilepsję?

U podstaw napadów padaczkowych leży nieprawidłowa czynność bioelektryczna mózgu. Może ona dotyczyć danego obszaru lub może wtórnie zajmować cały mózg. Nieprawidłowe impulsy nerwowe możemy zmierzyć podczas elektroencefalografii (EEG), która rejestruje aktywność mózgu. EEG rutynowo wykonuje się u osób, u których podejrzewa się padaczkę. Badanie to pełni jedynie funkcję wspomagającą. Dla rozpoznania kluczowy jest wywiad z pacjentem.  

Pamiętaj, że prawidłowy wynik badania EEG nie oznacza braku padaczki. I odwrotnie – otrzymanie zapisu EEG z nieprawidłowościami nie zawsze wskazuje na epilepsję.

Nieodzownym elementem diagnostycznym jest również obrazowanie głowy. Rezonans magnetyczny jest dokładniejszą techniką niż tomokomputer, który powinien być w tym przypadku badaniem z wyboru. 

Leczenie epilepsji – jakie leki stosować?

Nie ma uniwersalnego sposobu leczenia dla każdego chorego na epilepsję. Czasami dobranie odpowiedniego leku i jego dawki wymaga czasu. W związku z tym ważne jest indywidualne podejście do pacjenta. Lekarz powinien upewnić się co do trafności diagnozy, ponieważ wybór leku zależy od rodzaju napadów padaczkowych. 

Do leków przeciwpadaczkowych zaliczamy m.in.:  

• kwas walproinowy,  
• karbamazepinę,  
• lamotryginę.  

Przy wyborze leku lekarz bierze pod uwagę wiek pacjenta, obecność innych chorób i przyjmowane leki. Odpowiednio dobrane leki u większości chorych mogą całkowicie zapobiec występowaniu napadów.

Kobiety w ciąży i starające się o dziecko nie mogą przyjmować niektórych grup leków.

Duże ryzyko wad u płodu wiąże się ze stosowaniem:  

• karbamazepiny,  
• kwasu walproinowego,  
• fenytoiny,  
• fenobarbitalu,  
• topiramatu,  
• benzodiazepin.  

Każdy lek przeciwpadaczkowy może być potencjalnie szkodliwy dla płodu, szczególnie gdy jest przyjmowany w pierwszym trymestrze ciąży. 

Niektórzy chorzy już po włączeniu jednego leku mogą kontrolować występowanie napadów, inni muszą przyjmować trzy różne leki. Niestety w tym drugim przypadku zwiększa się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.  

Do najczęstszych skutków ubocznych zaliczamy m.in.:  

• senność,  
• drażliwość,  
• zaburzenia koordynacji ruchów i równowagi,  
• zawroty głowy,  
• skórne reakcje nadwrażliwości. 

W przypadku rozpoznania padaczki lekoopornej w części przypadków z powodzeniem stosuje się operacje neurochirurgiczne. Ich celem jest usunięcie fragmentu obszaru mózgu, który odpowiada za wywoływanie napadów padaczkowych. Najczęściej takie operacje wykonuje się przy rozpoznaniu padaczki skroniowej, która jest szczególnie oporna na farmakoterapię.  

Nowoczesną metodą leczenia operacyjnego jest tzw. nóż gamma (Gamma Knife). Podczas zabiegu napromieniowuje się zmianę powodującą chorobę. Dzięki precyzyjnie skoncentrowanym wiązkom nie dochodzi przy tym do uszkodzenia zdrowych części mózgu. 

Formę terapii mogą także stanowić techniki stymulacyjne: 

• stymulacja nerwu błędnego,  
• stymulacja nerwu trójdzielnego,  
• głęboka ciągła stymulacja wzgórza, jądra podwzgórzowego lub móżdżku, 
• magnetostymulacja.  

Dodatkowo u niektórych pacjentów wprowadzenie diety ketogennej może okazać się skuteczną metodą leczenia. Szczególnie dotyczy to dzieci obciążonych zespołem Westa czy niedoborem białkowego transportera glukozy. 

Leczenie epilepsji – kiedy można odstawić leki?

Czasami udaje się ​wyciszyć​​ padaczkę. Przy próbie odstawienia leków napady nie powracają.  

Nigdy jednak nie możemy podejmować takich działań na własną rękę. O zaprzestaniu farmakoterapii powinien zadecydować lekarz.

Czynnikami świadczącymi o niskim ryzyku nawrotu napadów są:  

• długi czas od ostatniego napadu (min. 3 lata),  
• przyjmowanie tylko jednego leku przeciwpadaczkowego,  
• prawidłowy zapis EEG, 
• brak napadów przechodzących w napady uogólnione.  

Po spełnieniu powyższych kryteriów oraz analizie indywidualnej sytuacji pacjenta, jego stanu neurologicznego i funkcji intelektualnych lekarz może zdecydować o stopniowym obniżaniu dawki leku aż do jego odstawienia. 

Jak pomóc osobie w trakcie napadu padaczkowego? 

Jeśli będziesz świadkiem napadu padaczkowego, przede wszystkim zachowaj spokój. W pierwszej kolejności zadbaj o bezpieczeństwo chorego, aby nie doświadczył urazu głowy. W tym celu asekuruj jego głowę i w miarę możliwości usuń przedmioty, w które mógłby się uderzyć. Nie przytrzymuj rąk i nóg w trakcie napadu oraz nie wkładaj choremu żadnych przedmiotów do ​ust​​.

Zanotuj też dokładny czas, gdy zaczął się napad padaczkowy. Jeśli będzie trwał dłużej niż 5 minut, wezwij karetkę. 

Po służby ratunkowe zadzwoń także gdy: 

• napady występują w serii, a chory nie odzyskuje pomiędzy nimi świadomości lub nie oddycha prawidłowo, 
• stan ogólny chorego wymaga pomocy lekarskiej (np. wysoka gorączka, uraz), 
• osobą doświadczającą napadu jest kobieta w ciąży, 
• osoba doświadczająca napadu choruje na cukrzycę, 
• napad padaczkowy wystąpił pierwszy raz w życiu. 

Gdy napad minie, chory może sprawiać wrażenie splątanego lub nawet zapaść w sen. Nie próbuj go wybudzać. Upewnij się, że oddycha i umieść go w pozycji bezpiecznej.  

Przeczytaj również:
Hipokamp. Co może go uszkodzić?