Ślepota i niedowidzenie – jakie mogą być ich przyczyny?

Klasyfikacja ostrości widzenia

Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) istnieją trzy kategorie ostrości wzroku:

• wzrok normalny – ostrość widzenia jest na wyższym poziomie niż 0,3 (według testu ostrości przeprowadzanego przez okulistę z wykorzystaniem tablic);
• słabowzroczność – ostrość widzenia jest niższa niż poziom 0,3, ale nie przekracza 0,05;
• ślepota – ostrość wzroku pomiędzy 0,02 a 0,05, ponadto poczucie światła lub całkowite zniesienie funkcji wzrokowych.

Podział na osoby niewidome i niedowidzące został stworzony na podstawie informacji medycznych. Tak więc do osób niewidomych zalicza się:

• osoby będące całkowicie niewidome, których ostrość wzroku wynosi 0,00;
• osoby, których ostrość wzroku nie przekracza 0,05 (są to osoby głęboko słabowidzące lub z umiarkowaną ślepotą);
• osoby, których pole widzenia ograniczone jest do 20°, niezależnie od ostrości widzenia (pole widzenia zdrowego człowieka wynosi 60°).

U osoby słabowidzącej ostrość wzroku waha się pomiędzy 0,05 a 0,3. Mimo wszystko osoby słabowidzące często są zaliczane do osób niewidomych, ponieważ w szerokim ujęciu ślepoty zalicza się do niej osoby głęboko słabowidzące i te ze ślepotą umiarkowaną.

Ślepota i niedowidzenie – przyczyny

Ślepota lub bardzo niski poziom widzenia mogą być wynikiem mechanicznego uszkodzenia wzroku, np. podczas wypadku. Do innych przyczyn uszkodzeń wzroku zalicza się:

• wady wrodzone, np. 
  • zapalenie rogówki spowodowane kiłą u matki – choroba ta wpływa na zbliznowacenie rogówki, które jest nieodwracalne, 
  • ubytek lub słaby rozwój tęczówki, nerwu wzrokowego lub innych elementów gałki ocznej,
  • zaćma rozwijająca się już w życiu płodowym, 
  • zaburzenia rozwojowe spowodowane rzeżączką, 
  • stany degeneracyjne,
  • nieprawidłowa refrakcja, czyli krótkowzroczność, nadwzroczność,
• uszkodzenia okołoporodowe,
• czynniki genetyczne,
• zaburzenia analizatora wzrokowego,
• nowotwory,
• choroby zakaźne,
• cukrzyca,
• zatrucia,
• bardzo silny niedobór (lub brak) witamin wpływających na pracę oczu,
• starość i związane z nią zmiany starcze.

Historia alfabetu Braille’a

Światowy Dzień Braille’a to święto przypadające 4 stycznia, upamiętniające urodziny twórcy alfabetu dla osób niewidomych, Louisa Braille’a, który urodził się w 1809 roku. Dzień ten jest bardzo młodym świętem międzynarodowym, ponieważ pierwszy raz obchodzony był w 2019 roku. Bardziej znanym dniem związanym z osobami niewidomymi i niedowidzącymi jest Światowy Dzień Białej Laski (powszechnie znany jako Międzynarodowy Dzień Niewidomych), obchodzony na świecie od 1964 roku (w Polsce od 1993 roku) 15 października. 

Gdyby nie życiorys Louisa Braille’a, zapewne alfabet dla osób niewidomych by nie powstał. Louis jako mały chłopiec uległ poważnemu wypadkowi, w efekcie którego stracił wzrok. Wrodzona inteligencja, samozaparcie i wsparcie rodziców sprawiło, że chłopiec uczęszczał do szkoły i uczył się podobnie jak zdrowe dzieci, jednak czytanie i pisanie było dla niego niemożliwe. W wieku 10 lat dostał się do Instytutu Młodych Niewidomych w Paryżu, gdzie uczył się czytać z książek o wypukłych literach, a także poznawał m.in. wojskowy sposób kodowania liter, nauczany po to, by żołnierze byli w stanie odczytać wiadomości i rozkazy nawet po ciemku, bez używania światła. Louis zaczął więc sam tworzyć podobny alfabet, który byłby łatwy do przyswojenia przez inne osoby niewidome i niedowidzące. Mimo że jego pomysł początkowo budził raczej politowanie, okazał się strzałem w dziesiątkę, a osoby mające problemy z widzeniem stały się bardziej samodzielne. W 1827 roku ukazała się pierwsza książka Louisa Braille’a z alfabetem. Polski odpowiednik alfabetu Braille’a został opracowany przez siostrę zakonną Elżbietę Czacką (założycielka Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi). Zatwierdzono go w 1934 roku.

Alfabet Braille’a – na czym polega?

Podstawą całego systemu alfabetu Braille’a jest usytuowany pionowo sześciopunkt. Różne kombinacje uwypukleń (punktów) stwarzają możliwość napisania aż 63 różnych znaków. Światową bazę znaków Braille’a stanowi 25 symboli oraz znak tworzący literę „w”. Zawiera on nie tylko litery, ale również znaki przestankowe (przecinki, kropki itd.). Alfabet ten jest uznany za międzynarodowy, tak więc niezależnie od języka, jakim się posługuje osoba niewidoma, może napisać, co tylko chce. Alfabet Louisa Braille’a był punktem wyjścia do innych opracowań kodów. Obecnie istnieje pismo integralne (litera po literze), ortograficzne (zawierające skróty), a nawet zapisy muzyczne czy matematyczne.

Tyflopedagogika

Tyflopedagogika jest dziedziną pedagogiki, która zajmuje się pracą i edukacją dzieci z zaburzeniami wzroku, a także kompensacją utraconych funkcji. Obecnie w każdej szkole i placówce przyjmującej dzieci i osoby niepełnosprawne z różnymi sprzężeniami zapewniana jest obecność i wsparcie tyflopedagoga. Zajęcia z tyflopedagogiem mają na celu jak najlepsze nauczenie osoby niewidzącej lub niedowidzącej radzenia sobie w życiu codziennym, kładąc nacisk na rozwój pozostałych zmysłów, które stają się dominującym kanałem odbierania świata zewnętrznego, np. słuchu czy dotyku.

Źródła:

• Dycht M., Koncepcja tyflopedagogiki w ujęciu Zofii Sękowskiej, wydawnictwo Salezjańskie i UKSW, 2005,
• Palak Z., Uczniowie niewidomi i słabowidzący w szkołach ogólnodostępnych, wyd. Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie, 2000,
• Majewski T., Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych, wyd. Warszawa: Centrum Badawczo-Rozwojowe Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, 1995.