Słodziki. Czy są bezpieczne dla organizmu?

Człowiek rozróżnia pięć smaków, a jednym z nich jest słodycz. Towarzyszy ona człowiekowi od czasów prehistorycznych, gdzie słodki smak oznaczał bezpieczną, pełną energii żywność. Odczuwanie słodkiego smaku zaczyna się już w życiu płodowym. Pierwszym pokarmem po urodzeniu dziecka jest mleko matki, które zawiera laktozę, cukier o słodkim smaku. To dlatego małe dzieci tak bardzo lubią słodkie pokarmy, w odróżnieniu od pozostałych smaków.

Najbardziej znaną substancją słodzącą jest sacharoza, popularnie nazywana cukrem. Początkowo sacharoza była otrzymywana z trzciny cukrowej, obecnie jest to głównie burak cukrowy.  

Współczesna dieta jest bogata w cukry proste, co przyczynia się do rozwoju chorób metabolicznych w tym otyłości, cukrzycy typu 2 oraz chorób serca. W odpowiedzi na te problemy coraz więcej osób poszukuje zdrowszych zamienników cukru. Popularnym rozwiązaniem jest stosowanie słodzików, czyli substancji słodzących, które mogą zastępować sacharozę w codziennej diecie. Stosowanie słodzików przynosi pewne pozytywne efekty, ale także kontrowersje.  

Środki słodzące dzielimy ze względu na ich pochodzenie: 

• Sztuczne słodziki – syntetyczne zamienniki cukru, w niskich stężeniach mają słodki smak, ponieważ wielokrotnie przewyższają słodycz sacharozy. Nie mają właściwości odżywczych, mają niską kaloryczność, niski indeks glikemiczny.  
• Naturalne słodziki – to związki chemiczne wyodrębnione z surowców roślinnych. Dodawane do żywności oddziałują na smak, trwałość, konsystencję potraw. Są zdrowsze od cukru, ale podnoszą kaloryczność diety.  

Słodziki znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym oraz farmaceutycznym. Są dodawane do produktów niskokalorycznych i typu „light” aby poprawić ich smak, produktów spożywczych przeznaczonych dla diabetyków. Są także dodatkiem do leków i suplementów diety, np. w postaci syropów czy tabletek do ssania.  

Najpopularniejsze słodziki 

Aspartam – sztuczny słodzik około 200 razy słodszy od cukru. Składa się z dwóch aminokwasów – kwasu asparaginowego i fenyloalaniny. Znalazł zastosowanie w napojach typu light, deserach, gumach do żucia czy lekach. Bardzo dobrze naśladuje smak cukru, nie ma kalorii. Aspartam nie podnosi poziomu glukozy, może być stosowany przez diabetyków. Substancji tej powinny unikać osoby chorujące na fenyloketonurię ponieważ zawiera fenyloalaninę. Aspartam nie nadaje się do gotowania i pieczenia, ponieważ przez obróbkę termiczną traci swoją słodycz.  

Acesulfam K – syntetyczny słodzik, słodszy około 200 razy od sacharozy. Ma lekko gorzkawy posmak, dlatego często łączy się go z innymi słodzikami. Nie jest metabolizowany przez organizm, w całości wydalany jest z moczem. Nie ma kalorii oraz nie podnosi poziomu glukozy we krwi. Może być poddawany obróbce termicznej. Uznawany jest za bezpieczny, ale powinien być dodawany do żywności z umiarem. 

Sukraloza – sztuczny słodzik otrzymywany przez modyfikację sacharozy. Jest od niej słodszy około 600 razy. Tak jak poprzednie słodziki nie zawiera kalorii i jest bezpieczna dla diabetyków. Niemal w całości jest wydalana z organizmu w niezmienionej formie. Charakteryzuje ją wysoka stabilność termiczna, dzięki czemu może być używana do gotowania i pieczenia. Niektóre badania sugerują, że może wpływać na mikrobiotę jelit.  

Stewia – naturalny słodzik pozyskiwany z rośliny Stevia rebaudiana. Za słodycz odpowiadają glikozydy stewiolowe, które są 200-300 razy słodsze od cukru. Niektóre osoby czują po jej spożyciu gorzkawy posmak. Stewia nie zawiera kalorii, nie wpływa na poziom glukozy i nie wywołuje próchnicy zębów. Jest stabilna podczas gotowania i pieczenia. Uznawana za bezpieczną, naturalną alternatywę dla słodzików syntetycznych. 

Sorbitol – alkohol cukrowy, który występuje naturalnie w niektórych owocach, np. jabłkach czy gruszkach. Jest mniej słodki niż cukier o około 60%, dostarcza mniej kalorii. Nie powoduje gwałtownego wzrostu poziomu glukozy we krwi, dlatego jest stosowany w produktach spożywczych czy leczniczych dla diabetyków. Spożycie większej ilości sorbitolu może wywołać dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. wzdęcia i biegunki. Oprócz żywności stosowany jest do produkcji kosmetyków. 

Ksylitol – naturalny alkohol cukrowy pozyskiwany z brzozy lub kolb kukurydzy. Ma identyczną słodycz co sacharoza, ale zawiera około 40% mniej kalorii. Ma niski indeks glikemiczny, dzięki czemu jest chętnie wybierany przez diabetyków. Ksylitol ma właściwości przeciwbakteryjne, chroni przed powstawaniem próchnicy. Jego dodatek znajdziemy w pastach do zębów i gumach do żucia. Nadmierne spożycie ksylitolu może wywołać efekt przeczyszczający. 

Erytrytol – substancja, która naturalnie występuje w owocach takich jak gruszki czy winogrona. Przemysłowo wytwarzany jest w procesie fermentacji glukozy. Jest około 60-70% słodszy od cukru oraz niskokaloryczny. Może pozostawiać po spożyciu odczucie chłodzenia, jak po spożyciu mentolu. Jest bardzo dobrze tolerowany przez organizm, rzadko wywołuje problemy żołądkowo-jelitowe. Ma zerowy indeks glikemiczny.  

Maltitol – półsyntetyczny alkohol cukrowy, pozyskiwany z kukurydzy lub skrobi pszennej. Jest mniej słodki od cukru, dostarcza mniej kalorii. Jest często dodawany do słodyczy oznaczanych jako „bez cukru”. Może być stosowany przez diabetyków, ponieważ ma niski indeks glikemiczny. Nadmiernie spożywany może prowadzić do wzdęć i biegunek. Dobrze znosi obróbkę termiczną.  

Zalety słodzików 

• Niska kaloryczność – słodziki mają niewielką lub zerową kaloryczność, co różni je od cukru. Sprzyjają dzięki temu redukcji masy ciała oraz utrzymaniu prawidłowej wagi.  
• Bezpieczeństwo dla diabetyków – większość słodzików nie wpływa na poziom glukozy we krwi, przez co są bezpieczne dla osób z cukrzycą.  
• Brak wpływu na stan uzębienia – słodziki nie są metabolizowane przez bakterie w jamie ustnej, przez co nie przyczyniają się do powstawania próchnicy. 

Wady słodzików 

Pomimo szerokiego zastosowania słodzików w żywności mogą one wywoływać pewne działania niepożądane. Słodziki spożywane w zbyt dużych ilościach mogą wywołać skutki uboczne w układzie pokarmowym, takie jak wzdęcia, gazy czy biegunki. Niektóre badania wskazują, że regularne spożycie słodzików może wpływać na odczuwanie głodu i preferencje smakowe, co może prowadzić do spożywania nadmiaru kalorii w ciągu dnia.  

W codziennej diecie warto stosować słodziki z rozwagą. Powinny być traktowane jako jedno z narzędzi wspierające zdrowy styl życia, a nie jedyny sposób na rozwiązanie problemu ze spożywaniem nadmiernej ilości kalorii i cukru w diecie. Najlepszym rozwiązaniem jest stosowanie zrównoważonej diety opartej na zdrowych i świeżych produktach.