Witamina D – niedobór i przedawkowanie

Witamina D – podział

Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Wyróżniamy dwie ważne formy witaminy D:

• witaminę D2 (ergokarcyferol), naturalnie występującą w organizmach roślinnych,
• witaminę D3 (cholekarcyferol), naturalnie występująca w organizmach zwierzęcych.

Witamina D w prawie 80% jest produkowana przez skórę (w wyniku nasłonecznienia). Pozostałą część zapotrzebowania dostarczamy do organizmu wraz z pożywieniem.

Funkcje witaminy D

Główną funkcją witaminy D jest utrzymanie prawidłowej struktury kości, między innymi zapobieganie krzywicy oraz demineralizacji kości. Witamina D kontroluje również wchłanianie wapnia z jelita i pomaga regulować jego metabolizm. Bierze udział w przemianach wapniowo-fosforowych ustroju oraz pobudza mineralizację kości i zębów. Może chronić przed schorzeniami, takimi jak złamanie przeciążeniowe, osłabienie mięśni, zaburzenia czynności mięśni czy spadek wydolności. Uczestniczy w regulacji ciśnienia krwi i ma pozytywny wpływ na komórki mięśniowe. Witamina D oddziałuje również na zwiększenie wydolności i wydajności organizmu, co jest istotne dla osób chorych na astmę oskrzelową. W trzustce natomiast wspomaga wydzielanie insuliny. W skórze witamina D wykazuje działanie na wzrost i różnicowanie komórek, a także na przyrost włosów i kondycję skóry. Ma ona dobroczynny wpływ na pacjentów cierpiących na choroby nowotworowe. Receptory D2 występują w komórkach odpornościowych oraz nowotworowych, hamując ich proliferację, czyli zapobiegając ich namnażaniu. Wydłuża również życie chorych na raka jelita grubego. Niektóre badania donoszą, że zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby autoimmunologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane, cukrzyca typu 1 czy łuszczyca.

Źródła witaminy D

Naturalnym źródłem witaminy D jest słońce oraz dziko żyjące ryby morskie. Wystarczy 20 minut dziennie na słońcu lub 250 gramów ryby morskiej, aby uzupełnić dzienne zapotrzebowanie na witaminę D.

Niedobór witaminy D

Według danych epidemiologicznych około 90% populacji ma niedobory witaminy D! Jednym z czynników wpływających na tak szeroki problem niedoboru jest zmiana stylu życia na przestrzeni ostatnich 20 lat.

Coraz częściej spędzamy czas w budynkach, a nie na świeżym powietrzu. Zbyt mała ilość słońca prowadzi do niedoborów również latem. Ponadto, w okresie jesiennym oraz zimowym nie jesteśmy w stanie wyprodukować niezbędnej ilości witaminy D, co przyczynia się do poważnych niedoborów. Witamina D jest niezbędna każdemu z nas, niezależnie od wieku. Należy pamiętać, aby na początku ciąży suplementację witaminy D ustalić z lekarzem. Wykazano, że zbyt mała ilość witaminy D może prowadzić do:

• depresji,
• uczucia ciągłego zmęczenia,
• bólów kości i stawów,
• nowotworów trzustki, jelita grubego, piersi, sutka, prostaty,
• cukrzycy typu 1,
• niektórych postaci białaczek,
• choroby nadciśnieniowej,
• choroby autoimmunologicznej.

Niedobory witaminy D powodują również chorobę Alzheimera oraz Parkinsona, a także schizofrenię i depresję. Dlatego ważne jest, by dbać o poziom witaminy D w organizmie. Niedobory można uzupełniać zróżnicowaną dietą. W okresie wzmożonego zapotrzebowania na witaminę D, czyli jesienią i zimą, możemy ją również suplementować.

Nadmiar witaminy D

Nadmiar witaminy D, wytworzonej pod wpływem promieniowania słonecznego, magazynowany jest w tkance tłuszczowej organizmu i uwalniany do krwiobiegu przez około 2 miesiące, co jest ważne w okresie zimowym. Należy podkreślić, iż nie można znacznie przekroczyć stężenia witaminy D poprzez samą dietę i ekspozycję ciała na słońce. Nadmiar witaminy D dostarczamy do organizmu, kiedy przekroczymy zalecaną dzienną dawkę preparatów witaminowo – mineralnych. Jest to dla organizmu toksyczne, więc powinniśmy bezwzględnie trzymać się zaleceń lekarzy i nie przekraczać dopuszczonej dawki. Zbyt wysokie dawki witaminy D są przyczyną utraty apetytu oraz zwiększają uczucie pragnienia. Wywołują również zaburzenia pracy mózgu, powodując otępienie i osłabienie. Co więcej, przy wysokich dawkach witaminy D następuje zwiększone wchłanianie wapnia oraz zwiększona resorpcja kości wywołująca hiperkalcemię (nadmiar wapnia w organizmie), która prowadzi do odkładania się jonów wapnia w wielu organach, między innymi w sercu, tętnicach i nerkach. Ponadto nadmiar witaminy D może objawiać się poprzez:

• nudności,
• bóle głowy i oczu,
• osłabienie organizmu,
• świąd skóry,
• wymioty,
• biegunkę,
• zwiększenie zapadalności na kamicę pęcherzyka żółciowego oraz nerek.

Zalecana dzienna dawka witaminy D*

Aby uniknąć zarówno niedoborów, jak i nadmiaru witaminy D, należy regularnie sprawdzać jej poziom we krwi. Coraz popularniejsze są badania krwi pozwalające na bieżące śledzenie poprawność suplementacji witaminy D. Warto również kontrolować stężenie wapnia całkowitego i fosforu w surowicy krwi oraz kalciurii dobowej.

Noworodki oraz dzieci do 1. roku życia

Zalecana dzienna dawka witaminy D u noworodków oraz dzieci do 6 miesiąca życia wynosi 400 j.m. (od pierwszego dnia życia, niezależnie od sposobu karmienia). U dzieci między 6 a 12 miesiącem życia dzienna dawka witaminy D wynosi od 400 do 600 j.m. w zależności od dziennej dawki przyjmowanej z pokarmem. W przypadku mleka modyfikowanego należy sprawdzić zawartość witaminy D, a następnie uzupełnić różnicę poprzez suplementację. Wynosi ona 800 j.m. do czasu osiągnięcia skorygowanego wieku 40 tygodni.

Dzieci  od 1. do 10. roku życia

Zalecana dawka dobowa witaminy D wynosi od 600 do 1000 j.m., w zależności od masy ciała. Suplementacja powinna trwać w okresie od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca (np. przy restrykcyjnym stosowaniu kremów z wysokimi filtrami UVB i/lub ograniczonym czasie przebywania na słońcu).

Młodzież od 11. do 18. roku życia

U młodzieży korzystającej z kąpieli słonecznych (przedramiona, nogi), minimum 15 minut dziennie, bez stosowania filtrów ochronnych, w godzinach 10:00 – 15:00 oraz w okresie od maja do września – suplementacja witaminy D nie jest wymagana, jednak nie zaszkodzi. Jeśli natomiast ekspozycja na promienie słoneczne jest mniejsza, wtedy należy bezwzględnie pamiętać o przyjmowaniu od 800 do 2000 j.m. na dobę, w zależności od dziennego spożycia witaminy D w ciągu całego roku oraz masy ciała nastolatka.

Suplementacja u zdrowych osób dorosłych

Dla uzyskania prawidłowego stężenia 25OHD zalecana doustna dawka witaminy D wynosi 800–2000 j.m. na dobę  – witaminy D3 (cholekalcyferolu). Dawka jest uzależniona od masy ciała, a suplementacja powinna się odbywać w okresie od października do marca lub przez cały rok, jeżeli synteza skórna jest niewystarczająca. W przypadku osób przewlekle chorych, będących pod opieką specjalistów lub kobiet ciężarnych suplementację witaminy D należy uzgodnić z lekarzem prowadzącym, aby uniknąć skutków niedoboru lub nadmiaru stężenia witaminy D.

Terminologia zakresów stężeń 25OH witaminy D w surowicy krwi*

*Zalecenia opracowane przez Polską Grupę Roboczą International University Family Medicine Club

Witamina D a nowotwory narządów wewnętrznych

Jednym z nurtów badań jest sprawdzanie potencjalnej roli witaminy D w kontekście profilaktyki i zahamowania rozwoju chorób nowotworowych. Eksperymenty prowadzone od wielu lat w różnych laboratoriach świata wykazały obecność receptorów witaminy D w komórkach nowotworowych oraz wpływ kalcytriolu (organicznego związku chemicznego w postaci aktywnej formy witaminy D₃) na procesy ich namnażania, różnicowania i apoptozy (procesu zaprogramowanej śmierci komórki, dzięki czemu usuwane są uszkodzone komórki). Już w 1941 roku zaobserwowano korelację pomiędzy zwiększonym naświetleniem a spadkiem śmiertelności na nowotwory. Ukazuje się wiele doniesień dotyczących zmniejszenia występowania raka jelita grubego, raka sutka, raka piersi, jajników, prostaty czy też raka trzustki pod wpływem działania Witaminy D.

Niezależnie od naszego wieku czy płci należy pamiętać o odpowiednio zbilansowanej diecie bogatej w witaminę D oraz o tym, by w okresie jesienno-zimowym korzystać z pogodnych dni i „łapać” promienie słońca, postawić na więcej spacerów i innych aktywności na świeżym powietrzu. Dzięki temu oprócz dobrego samopoczucia zapewnimy sobie lepsze zdrowie i siły na co dzień. Witamina D ma ogromny wpływ na funkcjonowanie organizmu, warto więc ją suplementować, nie zapominając jednak o dziennej zalecanej dawce, której nie należy przekraczać.