Zapalenie zatok. Jakie mogą być skutki?

Po co nam zatoki?

W twarzoczaszcze znajdują się przestrzenie wyścielone błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Są to zatoki przynosowe, które ze względu na umiejscowienie nazywane są: czołowymi, klinowymi, sitowymi oraz szczękowymi.

Zatoki biorą udział w nawilżaniu i ogrzewaniu wdychanego powietrza, wyrównują ciśnienie czaszkowe, pełnią funkcję termoizolacyjną, stanowią przestrzeń rezonacyjną w procesie przewodzenia dźwięku w czaszce oraz chronią ją przed urazami. Jeśli dojdzie do zmian chorobowych i stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej zatok lub pogorszona zostanie ich drożność, odczuwamy to jako zespół przykrych i uciążliwych dolegliwości.

Zapalenie zatok – objawy

W trakcie zapalenia zatok występują:

• specyficzne uczucie bólu i ucisku w czole,
• utrudniona drożność nosa i zaleganie wydzieliny (często ropnej),
• osłabienie węchu,
• gorączka,
• łzawienie oczu,
• przykry zapach z ust,
• ogólne złe samopoczucie.

Mogą wystąpić również: powiększenie węzłów chłonnych, opuchnięcie powiek oraz spływanie wydzieliny po tylnej części gardła, bez możliwości wcześniejszego wydmuchania jej przez nos. 

Zapalenie zatok – przyczyny

• Zakażenia wirusowe, które zazwyczaj podaje się jako pierwotną przyczynę występowania choroby;
• zakażenia bakteryjne;
• zakażenia grzybicze;
• utrata odporności związana z ogólnym osłabieniem organizmu, przeziębieniem i infekcjami;
• wady anatomiczne w budowie przegrody nosowej, wpływające na złą drożność jamy nosowej;
• przerost błony śluzowej zatok;
• nieprawidłowa higiena górnych dróg oddechowych i jamy ustnej;
• alergie i astma;
• przerost migdałka gardłowego (u dzieci);
• problemy z uzębieniem, wynikające z zakażeń bakteryjnych, próchnicy czy nieprawidłowo przeprowadzonego lub powikłanego leczenia kanałowego zęba;
• suche powietrze w pomieszczeniu, np. w zimowym okresie grzewczym;
• zanieczyszczenia środowiska;
• dym papierosowy;
• choroba refluksowa przełyku i refluks krtaniowo-gardłowy.

Ile trwa zapalenie zatok?

Zapalenie zatok może mieć formę ostrą, trwającą do 12 tygodni. Po tym czasie choroba przyjmuje postać przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych.

Zapalenie zatok u dzieci 

Zapalenie zatok u dzieci ma podobne przyczyny i przebieg, co zapalenie zatok u dorosłych. Dzieci zarażają się bakteriami lub wirusami, które mogą wywołać objawy choroby.  

Wśród symptomów zapalenia zatok u dzieci wyróżniamy: 

• ból głowy i twarzy, które nasilają się w pozycji leżącej lub w pochyleniu, 
• zatkany nos, gęsta wydzielina w nosie, 
• gorączka, 
• osłabienie. 

U małych dzieci trudność może sprawić usunięcie wydzieliny z nosa, w której namnażają się patogeny. W udrożnieniu nosa pomocne może być stosowanie wody morskiej w aerozolu i aspiratora do nosa.  

Zapalenie zatok a polipy

W kontekście zapalenia zatok, dużą uwagę poświęca się występowaniu polipów w jamie nosowej. Są to miejscowe przerosty błony śluzowej, które pojawiają się prawdopodobnie nawet u 5% populacji. Polipy nie mają charakteru nowotworu, jednak zaburzają drożność nosa i przyczyniają się do zalegania wydzieliny. Ponadto mogą powodować utratę lub osłabienie węchu i uciążliwe bóle głowy. Zmiany te powstają prawdopodobnie jako efekt przenikania się czynników immunologicznych i genetycznych. Rozwiązaniem jest zabieg operacyjny (endoskopowa chirurgia zatok), który umożliwia usunięcie nadmiaru błony śluzowej, utrudniającej odpływ nosowej wydzieliny. Niestety rokowania po takim zabiegu nie są zbyt optymistyczne. Istnieje aż 50% ryzyka, że w przyszłości polipy pojawią się ponownie.

Przewlekłe zapalenie zatok 

O przewlekłym zapaleniu zatok mówimy, gdy objawy choroby utrzymują się przez dłuższy czas, zazwyczaj ponad 12 tygodni. W trakcie przewlekłego zapalenia zatok obrzęk błony śluzowej zakłóca normalne funkcjonowanie zatok. Utrudniony jest drenaż śluzu, co powoduje uczucie zatkanego nosa oraz utrudnia oddychanie. Przewlekły obrzęk wywołuje ból, najczęściej głowy i gardła. Zaburzone może być odczuwanie smaku i zapachu.  

Prawdopodobieństwo rozwoju przewlekłego zapalenia zatok jest wyższe u osób cierpiących na alergie i astmę, u osób starszych oraz palaczy.  

Przewlekłe zapalenie zatok może prowadzić do: 

• osłabienia lub utraty węchu, 
• pogorszenia wzroku, 
• zakażenia kości, 
• zakażenia opon mózgowo-rdzeniowych. 

Jeśli masz skłonności do przewlekłego zapalenia zatok, wprowadź działania profilaktyczne. Unikaj przebywania w zanieczyszczonym otoczeniu i nie narażaj się na kontakt z alergenami. Ważne jest też zachowanie odpowiedniej higieny zatok. Pomocne będą tutaj irygacje czy oczyszczanie nosa za pomocą wody morskiej. W przypadku pojawienia się oznak infekcji, najlepiej wdrożyć leczenie od razu, nie czekając na rozwój choroby.  

Zapalenie zatok a alergia i astma

Specyficzną grupą pacjentów cierpiących na zapalenie zatok, są osoby ze zdiagnozowaną alergią i astmą. Mechanizmy immunologiczne wywoływane przez alergeny prawdopodobnie wyzwalają też reakcję zapalną prowadzącą do zapalenia zatok. Dowodem na współistnienie chorób jest podobne stężenie histaminy, prostaglandyny i leukotrienów, rozpoznawane zarówno u osób z zapaleniem zatok, jak i u pacjentów ze zdiagnozowanym alergicznym nieżytem nosa. Wspomniane substancje są wydzielane w czasie nadmiernego pobudzenia układu odpornościowego i wystąpienia stanu zapalnego.

W literaturze fachowej opisywane są badania potwierdzające występowanie pozytywnych alergicznych testów skórnych nawet u 70% osób z nawracającym zapaleniem zatok. Dostępne są także dane odnośnie niskiej skuteczności leczenia i częstych nawrotów zapalenia zatok u osób ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową.

Zapalenie zatok – diagnostyka

Rozpoznania zapalenia zatok dokonuje się przede wszystkim na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta i szczegółowego wywiadu lekarskiego. Możliwe jest także przeprowadzenie rynoskopii przedniej, polegającej na ocenie stanu zatok za pomocą specjalnego wziernika. W zaawansowanym stadium choroby lekarz może zlecić wykonanie tomografii komputerowej. Pomocne bywa też przeprowadzenie posiewu mikrobiologicznego materiału pobranego z zatok, szczególnie jeśli stosowana farmakoterapia nie przynosi spodziewanych skutków.

Co na zapalenie zatok?

Niestety pojawienie się zapalenia zatok wiąże się z wysokim ryzykiem nawrotu objawów. Tylko dobrze przeprowadzone leczenie farmakologiczne oraz odpowiednia profilaktyka mogą na długi czas pozwolić nam zapomnieć o tej przykrej chorobie.

Przy toczącym się zapaleniu zatok udaj się do swojego lekarza rodzinnego, który przepisze odpowiednie lekarstwa lub skieruje nas do specjalisty, z reguły do laryngologa, w celu przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki.

Obecnie w leczeniu zapalenia zatok stosowane są:

• leki obkurczające błonę śluzową jamy nosa, np. oksymetazolina;
• leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, np. ibuprofen;
• roztwory do inhalacji i płukania zatok (np. sól fizjologiczna);
• nawilżające i regenerujące spraye do nosa (np. roztwory soli morskiej);
• steroidy donosowe, np. dwupropionian beklometazonu, budezonid, cyklezonid, furoinian mometazonu;
• kortykosteroidy doustne, np. prednizon.

Antybiotyk na zapalenie zatok 

Antybiotyki mogą zostać wprowadzone do leczenia, jeśli zapalenie zatok zostało wywołane infekcją bakteryjną. Antybiotyków nie stosuje się w przypadku infekcji wirusowych.  

W przypadku zakażeń bakteryjnych charakterystycznymi objawami są: 

• gwałtowny przebieg choroby i pogorszenie w ciągu 5-10 dni, 
• silny ból i obrzęk, 
• wysoka gorączka, 
• ropny katar. 

Lekarz zazwyczaj decyduje o wprowadzeniu antybiotykoterapii na podstawie objawów choroby. W przypadku objawów nietypowych można wykonać wymaz z nosa, aby określić rodzaj bakterii, które wywołały infekcje.  

Najczęstszymi antybiotykami stosowanymi na zapalenie zatok są amoksycylina, azytromycyna, klarytromycyna, lewofloksacyna.  

Po wprowadzeniu antybiotyku poprawa stanu zdrowia następuje zazwyczaj po 3-4 dniach. Pamiętaj o stosowaniu probiotyku w trakcie antybiotykoterapii, aby uniknąć skutków ubocznych ze strony układu pokarmowego.  

Czy zapalenie zatok jest zaraźliwe? 

Zapalenie zatok samo w sobie nie jest zaraźliwe. Jednak powodujące je wirusy i bakterie mogą przenosić się drogą kropelkową z człowieka na człowieka. Największe ryzyko przeniesienia drobnoustroju jest w pierwszych dniach od zakażenia. U osoby zarażonej nie musi rozwinąć się zapalenie zatok, może to być np. przeziębienie.  

Podjęto także próbę stosowania leków przeciwhistaminowych i antyleukotrienowych, jednak nie są one rutynowo stosowane w farmakoterapii zapalenia zatok. Rzadkością są też preparaty działające w oparciu o przeciwciała, np. przeciwko IgE, interleukinie-4 lub -13, które są czynnikami charakterystycznymi dla alergii i reakcji zapalnych. Przykładem takiego leku jest omalizumab, dopuszczony do obrotu w Polsce w 2018 roku. Daje on nadzieję na lepszy efekt leczenia i poprawę jakości życia wśród osób cierpiących na nawracające zapalenie zatok.

Powikłania po zapaleniu zatok

Zapalenie zatok skutecznie utrudnia normalne funkcjonowanie. Nieleczona choroba prowadzi także do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Do powikłań po zapaleniu zatok można zaliczyć:

• bóle i zawroty głowy,
• brak energii i uczucie ogólnego rozbicia,
• zaleganie wydzieliny w jamie nosowej;
• kaszel i nawracające anginy;
• rozdrażnienie,
• kłopoty ze snem,
• osłabioną koncentrację,
• zakażenia jamy ustnej, uszu i zębów,
• zapalenia kości szczęki,
• powikłania oczodołowe i wewnątrzczaszkowe.

Zapalenie zatok to zdecydowanie jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń górnych dróg oddechowych. Choroba ta potrafi skutecznie wyłączyć nas z normalnej aktywności na długie tygodnie, dlatego tak ważne jest stosowanie odpowiedniej profilaktyki. Choć zapalenie zatok nie jest chorobą zagrażającą życiu, nie wolno jej bagatelizować i już przy pierwszych objawach należy rozpocząć stosowne leczenie. Pamiętajmy, że skutki zaniedbanego zapalenia zatok mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Przeczytaj również:
Domowe sposoby na zdrowe zatoki