Zespół Tourette’a – przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest zespół Tourette’a? 

Zespół Tourette’a po raz pierwszy został opisany w 1885 roku przez francuskiego neurologa Gilles’a de la Tourette’a i to właśnie jemu zawdzięcza swoją nazwę. Jest to wrodzone zaburzenie neurologiczne, charakteryzujące się występowaniem mimowolnych tików głosowych i ruchowych. Osoby chore mają świadomość wykonywanych przez siebie tików, ale nie są w stanie ich kontrolować. Próba ich stłumienia wiąże się z ogromnym wysiłkiem oraz wywołuje silne napięcie fizyczne i psychiczne.

Przyczyny zespołu Tourette’a 

Zespół Tourette’a jest rzadką chorobą, której rozpowszechnienie wynosi 4,3/10000 osób. Występuje 3-4 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Pojawia się we wszystkich kulturach i grupach etnicznych. Konkretne przyczyny wystąpienia zespołu Tourette’a nie zostały do końca wyjaśnione. W etiologii zaburzenia wskazuje się na czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Zaburzenie często występuje rodzinnie. Czynniki środowiskowe same w sobie nie wywołują choroby, ale mogą przyczyniać się do zaostrzenia jej objawów. Tiki nasilają się pod wpływem: 

• stresu,  
• pobudzenia emocjonalnego,  
• zmęczenia,  
• znużenia, 
• niektórych substancji, takich jak alkohol lub kofeina.  

Ustępują one podczas snu.  

Objawy zespołu Tourette’a 

Choroba ujawnia się między 2 a 15. rokiem życia, najczęściej pod koniec wieku przedszkolnego lub na początku szkolnego. Aby rozpoznać zespół Tourette’a, tiki muszą pojawić się przed 18. rokiem życia i utrzymywać przynajmniej przez rok. Tiki mogą występować wiele razy w ciągu dnia lub prawie codziennie (okres remisji nie może przekroczyć dwóch miesięcy). Choroba ma charakter przewlekły. Zazwyczaj trwa do końca życia, choć mogą zdarzyć się okresy remisji. W okresie dorastania objawy ulegają złagodzeniu. 

Najczęściej zaburzenie zaczyna się we wczesnym dzieciństwie od prostych pojedynczych tików ruchowych, które w miarę upływu czasu stają się bardziej złożone. Po roku lub dwóch latach do tików ruchowych dołączają tiki głosowe. Początkowe tiki to: 

• mruganie oczami,  
• pociąganie nosem,  
• ruchy ramion lub głowy,  
• grymasy,  
• pochrząkiwanie,  
• mlaskanie.  

Obraz choroby jest bardzo zróżnicowany. Tiki pojawiają się z różnym stopniem nasilenia, ciężkości i częstości – od bardzo rzadko występujących do prawie ciągłych. Schorzenie nie ma wpływu na rozwój intelektualny i emocjonalny chorego. 

Z zespołem Tourette’a mogą współwystępować inne objawy i choroby, np.:  

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej,  
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,  
• zachowania impulsywne,  
• stany lękowe,  
• problemy ze snem, 
• różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne, w tym depresja.  

Tiki – co to jest? 

Według definicji ICD-10 tik jest niepoddającym się działaniu woli nagłym, szybkim, nawracającym, nierytmicznym, stereotypowym ruchem lub wokalizacją. Tiki możemy podzielić na: 

• tiki ruchowe proste, np. mruganie oczami, wzruszanie ramionami, potrząsanie głową, marszczenie czoła, przewracanie oczami, zgrzytanie zębami; 
• tiki ruchowe złożone, np. podskakiwanie, dotykanie siebie lub innych osób, wąchanie przedmiotów, oblizywanie się, plucie, wykonywanie obscenicznych gestów lub czynności;  
• tiki wokalne proste, np. pochrząkiwanie, pomrukiwanie, mlaskanie, gwizdanie, cmokanie, wzdychanie, dmuchanie; 
• tiki wokalne złożone, np. powtarzanie własnych lub cudzych sylab, głosek lub słów, wypowiadanie wulgarnych słów. 

Leczenie zespołu Tourette’a 

Zespół Tourette’a może zostać zdiagnozowany wyłącznie przez lekarza (neurologa lub psychiatrę). Podejmując decyzję o leczeniu, lekarz bierze pod uwagę stopień nasilenia objawów, ogólne funkcjonowanie chorego oraz występowanie chorób współistniejących. Zazwyczaj wystarczy właściwe rozpoznanie oraz udzielenie informacji na temat choroby i jej przebiegu.  

W przypadku osób z nasilonymi objawami stosuje się leczenie kompleksowe, obejmujące: 

• Farmakoterapię – wskazaniem do rozpoczęcia farmakoterapii są przewlekłe tiki o dużym stopniu nasilenia, które w znacznym stopniu utrudniają codzienne funkcjonowanie. Środki farmakologiczne nie usuwają przyczyny schorzenia. Podaje się je w celu zmniejszenia intensywności objawów. Działanie leków może wiązać się z wystąpieniem skutków ubocznych. Najczęściej stosuje się selektywne inhibitory receptora D2 lub neuroleptyki.  
• Terapię behawioralną – służy zwiększeniu kontroli nad tikami. 
• Psychoterapię – pomaga zrozumieć i zaakceptować chorobę. Uczy chorego radzić sobie z trudnościami wynikającymi z występowania tików. 
• Trening relaksacyjny – służy czasowemu zmniejszeniu nasilenia tików poprzez obniżenie stresu i niepokoju. Podczas treningu stosuje się wizualizację oraz ćwiczy głębokie oddychanie i rozluźnianie mięśni. 
• Psychoedukację rodziny i osób postronnych (np. nauczycieli) – ma na celu wyjaśnienie natury choroby oraz specyfiki jej objawów.  

Wiele osób dotkniętych zespołem Tourette’a skutecznie radzi sobie z objawami i prowadzi normalny tryb życia. Uwierz, że Ty też możesz! Nie próbuj powstrzymywać objawów choroby, gdyż wiąże się to z ogromnym wysiłkiem. Poinformuj otoczenie o specyfice swojego zaburzenia i jego przebiegu. Wyjaśnij, na czym polegają tiki. Jeśli inni zobaczą, że akceptujesz swoje objawy i nie odczuwasz skrępowania z ich powodu, to też poczują się swobodnie w Twoim towarzystwie.