Złamania przeciążeniowe – rodzaje, prewencja, leczenie

Złamania przeciążeniowe – rodzaje 

Złamania zmęczeniowe spotykane są najczęściej u młodych aktywnych osób, powstają w wyniku cyklicznych nadmiernych obciążeń kości z niedostatecznymi przerwami na odpoczynek. Drugim typem złamań przeciążeniowych są złamania patologiczne wynikające ze zmian osteoporotycznych toczących się w kości, prowadzących do jej niewydolności wysiłkowej. Wówczas przyłożenie nawet niewielkiej siły może doprowadzić do pęknięcia kości. Po raz pierwszy złamania przeciążeniowe (w tym przypadku złamania zmęczeniowe śródstopia) zaobserwowano i opisano w 1855 r. u żołnierzy armii pruskiej i nazwano je „złamaniami marszowymi”. 

Złamania przeciążeniowe – patofizjologia 

Zdrowa kość dorosłej osoby składa się w 80% z tkanki kostnej korowej – zbitej, zlokalizowanej głównie w trzonach kości długich o wolnym metabolizmie. Pozostałe 20% wypełnia tkanka kostna gąbczasta o mniejszej gęstości, lecz 8 razy szybszym metabolizmie. Zlokalizowana jest ona głównie w nasadach kości długich, ale wypełnia również wnętrze kości płaskich, krótkich i różnokształtnych. Proces przemiany materii w kości jest utrzymywany w równowadze przez 3 rodzaje komórek:  

• osteoblasty – komórki kościotwórcze – odpowiadają za budowę macierzy kostnej oraz mineralizację kości, 
• osteocyty – które odpowiadają za wymianę składników odżywczych i metabolitów do kości, zwłaszcza wapnia i fosforu, 
• osteoklasty – komórki kościogubne – posiadające zdolność rozpuszczania i resorpcji tkanki kostnej. 

Zgodnie z prawem Wolffa zdrowa kość dostosowuje się do sił na nią działających. Obciążanie kości działa stymulująco na tworzenie beleczek kostnych, a brak obciążeń przyczynia się do zaniku kości, czyli osteoporozy. Im silniejszy nacisk wywierany na kość, tym silniejszy jej wzrost pod warunkiem, iż odbywa się on stopniowo. Jeśli natomiast nagle nastąpi wzrost częstotliwości, intensywności lub czasu trwania bodźca ponad barierę fizjologiczną, wówczas następuje przewaga metaboliczna osteoklastów, czego konsekwencją są mikropęknięcia, a nawet złamanie kości. 

Złamania zmęczeniowe 

Są skutkiem nadmiernych i regularnie powtarzanych obciążeń na kość, co sprawia, że odbudowa kości trwa znacznie dłużej niż jej resorpcja. Na pojawienie się złamania zmęczeniowego ma wpływ wiele czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych. Szczególnie narażeni są sportowcy spędzający na treningach powyżej 5 godzin dziennie oraz biegacze amatorzy, biegający dystanse powyżej 25 mil tygodniowo. Inne dyscypliny sportowe sprzyjające złamaniom zmęczeniowym to piłka nożna, koszykówka oraz taniec. Wśród osób aktywnych zdecydowanie bardziej narażone są kobiety. Pośród innych czynników ryzyka złamania zmęczeniowego wymienia się nadmierną konsumpcję alkoholu, palenie papierosów oraz niski poziom 25-hydroksywitaminy D w surowicy krwi.  

Najczęstszymi lokalizacjami złamań przeciążeniowych są:  

• kość piszczelowa (33%),  
• kości stępu i śródstopia (po 20%),  
• kość udowa (11%),  
• kość strzałkowa (7%), 
• kość łonowa (7%). 

Złamania patologiczne 

Spowodowane są obniżoną wytrzymałością kości na skutek zmian chorobowych. Główną przyczyną tego typu złamań są zmiany osteoporotyczne. Do pozostałych czynników ryzyka zalicza się: 

• reumatoidalne zapalenie stawów,  
• choroby metaboliczne kości,  
• zaburzenia neurologiczne,  
• radioterapię,  
• endoprotezoplastykę bioder, 
• terapie kortykosteroidami, wysokimi dawkami fluoru lub bifosfonatami.  

W związku z powyższymi złamania tego typu występują w przeważającej większości wśród kobiet w wieku postmenopauzalnym. Głównymi lokalizacjami złamań patologicznych są:  

• kręgosłup (złamania kompresyjne),  
• kość krzyżowa oraz miednica, 
• szyjka i głowa kości udowej.  

Złamania przeciążeniowe – prewencja i leczenie 

Głównym sposobem na uniknięcie złamania przeciążeniowego jest modyfikacja treningów i zapewnienie odpowiednio długich okresów odpoczynku i regeneracji dla kości. Dodatkowo osoby narażone powinny wprowadzić do diety suplementację wapnia i witaminy D, w celu poprawy mineralizacji kości. Warto również rozważyć zakup profesjonalnego obuwia lub wkładek ortopedycznych z systemem absorpcji wstrząsów. 

W leczeniu stosuje się zabezpieczenie złamania np. obuwiem pneumatycznym typu walker w złamaniach podudzi i śródstopia oraz odciążenie kulami, a także redukcję aktywności do bezpiecznego i bezbolesnego minimum. W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych rekomenduje się stosowanie paracetamolu. Po kilku tygodniach odpoczynku można stopniowo zacząć zwiększanie poziomu aktywności pod opieką fizjoterapeuty lub trenera. Powrót do pełnej aktywności zajmuje ok. 12-13 tygodni. Złamania wysokiego ryzyka wymagają leczenia operacyjnego. Okres rekonwalescencji w złamaniach osteoporotycznych może być wydłużony ze względu na powolny zrost kostny.  

Źródła: 

• G. R. Matcuk, S. R. Mahanty, M. R. Skalski, D. B. Patel, E. A. White, and C. J. Gottsegen, “Stress fractures: pathophysiology, clinical presentation, imaging features, and treatment options,” Emerg. Radiol., vol. 23, no. 4, pp. 365–375, Aug. 2016. 
• T. L. Miller, M. Jamieson, S. Everson, and C. Siegel, “Expected Time to Return to Athletic Participation After Stress Fracture in Division I Collegiate Athletes.,” Sports Health, vol. 10, no. 4, pp. 340–344, 2018. 
• Drs ERIC THEIN a and et JAAD MAHLOULY a, “Les fractures de stress.” 
• I. DEEPAK S. PATEL, MD, Rush-Copley Family Medicine Residency, Aurora, O. MATT ROTH, MD, The Toledo Hospital Primary Care Sports Medicine Fellowship, Toledo, and I. NEHA KAPIL, MD, Rush-Copley Family Medicine Residency, Aurora, “Stress Fractures: Diagnosis, Treatment, and Prevention,” Am Fam Physician, no. Jan 1, pp. 83(1):39–46., 2011.