Nieswoiste zapalenie jelit. Jak radzić sobie z bólem?

Stan zapalny jelit – jak powstaje?

Jelito cienkie to jeden z kluczowych elementów odpowiadających za naszą odporność. Na układ immunologiczny błony śluzowej jelita składają się węzły chłonne, blaszka właściwa błony śluzowej i komórki nabłonkowe. Na powierzchni błony śluzowej układu pokarmowego znajduje się mikrobiota, czyli zespół mikroorganizmów tworzących złożony ekosystem. Odgrywa ona istotną rolę w metabolizmie składników pokarmowych, procesach odnowy nabłonka jelitowego i w regulacji funkcjonowania układu odpornościowego. 

Stan zapalny jelit jest związany z aktywacją odpowiedzi odpornościowej. Komórki odpornościowe rozpoznają różne substancje, pobudzając wytwarzanie cytokin i chemokin, od których zależy inicjacja reakcji zapalnej. Czynnikiem uszkadzającym w przypadku jelit mogą być różne drobnoustroje: wirusy, bakterie, grzyby, a także składniki pożywienia czy toksyny. 

Jeśli reakcje immunologiczne są znacznie nasilone, np. z powodu nadmiernego stresu lub tworzą się błędne cykle reakcji, dochodzi do zaburzenia tkanek nabłonka i dysfunkcji jelit. Przewlekły stan zapalny może prowadzić do uszkodzeń przewodu pokarmowego i destabilizację mikrobity jelitowej. Najważniejsze choroby zapalne jelit to choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. 

Nieswoiste zapalenie jelit – choroby

Choroba Leśniowskiego-Crohna  

Związana jest z występowaniem przewlekłego stanu zapalnego wywołującego zmiany chorobowe na ścianach przewodu pokarmowego. Mogą one obejmować układ pokarmowy na całej długości – od ust do odbytu – i  rozprzestrzeniać się do głębokich warstw ścian przewodu pokarmowego. U chorych mogą pojawić się także powikłania pozajelitowe.  

Do objawów tej choroby zaliczamy:  

• biegunkę,  
• bóle brzucha,  
• krwawienie z odbytu,  
• utratę masy ciała, 
• gorączkę. 

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego 

W tym przypadku zmiany chorobowe dotyczą błony śluzowej jelita grubego. Choroba ta najczęściej objawia się krwawą biegunką. 

Chociaż dokładna przyczyna nieswoistych zapaleń jelit nie jest znana, mogą na nią wpływać: 

• predyspozycje genetyczne,  
• uszkodzenia bariery jelitowej,  
• nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna, 
• czynniki środowiskowe.

Jakie badania wykonać przy zapaleniu jelit? 

Wszelkie badania związane z wykryciem toczącego się stanu zapalnego w jelitach lub podejrzeniem nieswoistych chorób zapalnych jelit powinny być wykonywane na zlecenie lekarza prowadzącego. Specjalista dobierze je w zależności od występujących objawów i sposobów diagnozowania danego schorzenia. Pacjent powinien zatem obserwować swój organizm i zapisywać niepokojące symptomy. 

Przy podejrzeniu stanu zapalnego jelit lekarz może zlecić: 

• badania krwi (morfologia, OB, ferrytyna, żelazo, witamina B12, CRP, elektrolity) i kału – do markerów stanu zapalnego jelit należą: cytokiny (czynnik martwicy nowotworów TNF-alfa, interleukiny, interferon), kalprotektyna, laktoferyna i zonulina; 
• badania serologiczne, które pozwalają na wykrycie chorób zakaźnych i pasożytniczych;
• badania endoskopowe, m.in. kolonoskopię czy rektoskopię, które ujawniają zmiany w obrębie jelita i umożliwiają pobranie wycinków do badań; 
• rezonans magnetyczny; 
• tomografię komputerową; 
• USG jamy brzusznej. 

Stan zapalny związany z uszkodzeniem ścian jelita może być również spowodowany spożyciem glutenu u chorych na celiakię. Jeśli objawy wskazują na nadwrażliwość na ten składnik, pacjent powinien wykonać badania laboratoryjne (najlepiej  genetyczne) w kierunku celiakii. 

Na podstawie wyników badań lekarz może wdrożyć odpowiednie leczenie. Zależy ono od zaawansowania choroby i nasilenia jej objawów. Obejmuje ono leczenie farmakologiczne i wprowadzenie odpowiedniej diety, a w niektórych przypadkach leczenie operacyjne. 

Jak leczyć ból w nieswoistych zapaleniach jelit?

Ból jest jednym z najbardziej dokuczliwych objawów towarzyszących chorobom jelit. Leczony nieprawidłowo znacznie obniża jakość życia chorego, ponieważ uniemożliwia wykonywanie codziennych, nawet prostych czynności. Jest również istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju depresji.

Nieprzyjemne dolegliwości mogą mieć podłoże zarówno zapalne, jak i niezapalne. Najczęściej przyczyną bólu bywa jednak zapalenie błony śluzowej żołądka i jelit. Ze względu na charakter choroby bolesne mogą być również powstające w jej przebiegu owrzodzenia, szczeliny czy ropnie. Chorzy zdecydowanie częściej cierpią na zespół jelita drażliwego. Inną przyczyną jest obkurczenie jelita cienkiego.

Nieswoiste zapalenia jelit mają charakter rzutowo-remisyjny. Oznacza to, że okresy aktywnej choroby są przeplatane złagodzeniem objawów. Najczęściej ból jest obecny w trakcie rzutu choroby. Jednak u około 20% pacjentów, pomimo braku widocznych owrzodzeń w badaniu endoskopowym (gastroskopii i kolonoskopii), wciąż występuje.

Zmiany zapalne w tych chorobach mogą obejmować poza przewodem pokarmowym również inne narządy, m.in. stawy, oczy i skórę.

Ważna jest identyfikacja źródła bólu – to właśnie od niej będzie zależało postępowanie lekarza.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

To pierwsza linia leczenia przeciwbólowego w IBD, chociaż według niektórych badań NLPZ mogą wywoływać rzuty choroby. Naukowcy informują jednak, że zaostrzenie objawów choroby zapalnej jelit występuje jedynie u części pacjentów. Dodatkowo przerwanie leczenia niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi natychmiastowo skutkuje złagodzeniem, a wręcz wycofaniem objawów choroby, które zostały przez nie wywołane. 

Niemniej jednak zaleca się, aby unikać leków zawierających takie substancje czynne, jak:

• ibuprofen,
• naproksen,
• diklofenak (o ile lekarz nie zaleci inaczej).

Alternatywą jest paracetamol, który nie powoduje działań niepożądanych wywołanych przez klasyczne NLPZ, ale jest mniej skuteczny w leczeniu bólu. Ta grupa leków stosowana jest skutecznie w leczeniu pozajelitowych objawów towarzyszących IBD, np. bólu stawów.

Opioidy

Ból o średnim bądź dużym nasileniu powinien być uśmierzony silniejszymi lekami. Wiążą się one z większą ilością powikłań niż grupa NLPZ, jednocześnie wykazując większą skuteczność. Leki z grupy opioidów to najczęściej leki uzależniające, dlatego powinno się używać ich jak najkrócej.

Ból wymagający leczenia opioidami jest charakterystyczny dla cięższych postaci choroby. Dodatkowym pozytywnym efektem stosowania opioidów jest spowolnienie perystaltyki, co w przypadku bolesnych biegunek może przynieść ulgę. Pamiętajmy jednak, że przedłużające się zaparcie może prowadzić do tragicznych w skutkach powikłań.

Leki przeciwdepresyjne i przeciwdrgawkowe

Antydepresanty najczęściej stosowane są w leczeniu lęku i depresji, a w leczeniu bólu powinny być stosowane jedynie dodatkowo. Leki przeciwdrgawkowe wydają się mieć duże znaczenie w uśmierzaniu bólu trzewnego (jelitowego). Konieczne jest jednak wykonanie większej liczby badań, aby to potwierdzić.

Psychoterapia

Według wytycznych European Crohn’s and Colitis Organization (ECCO) skuteczną metodą walki z bólem jest psychoterapia. Powinien ją prowadzić wykwalifikowany specjalista. Pamiętajmy, że nie każdy psychiatra czy psycholog jest psychoterapeutą.

Niefarmakologiczną metodą leczenia bólu poza psychoterapią jest odpowiednia dieta. Chory powinien unikać ciężkostrawnych pokarmów, nabiału, alkoholu i bogatych w błonnik produktów pełnoziarnistych.

W skrajnych przypadkach, jeśli ból nie może być uśmierzony w żaden sposób, konieczna może być operacja chirurgiczna polegająca na wycięciu wrzodziejącego fragmentu jelita.

Zapalenie jelita to stan, którego nie należy bagatelizować. Szczególnie niebezpieczny dla  zdrowia jest stan zapalny o charakterze przewlekłym, który może być związany z występowaniem chorób. Jeśli zauważysz u siebie jakiekolwiek niepokojące dolegliwości ze strony układu pokarmowego, skonsultuj je z lekarzem. Warto obserwować swój organizm, jednak nie należy diagnozować się na własną rękę. Diagnozę może postawić tylko i wyłącznie specjalista. 

Przeczytaj również:
Jak leczyć wrzodziejące zapalenie jelita grubego?
Jakie są objawy choroby Leśniowskieg0-Crohna?