Natura uzależnienia od palenia papierosów

Co uzależnia?

Przyczyną uzależnienia od papierosów jest nadmierne pobudzenie układu nagrody w mózgu za sprawą nikotyny. Substancja ta wdychana wraz z dymem papierosowym błyskawicznie przedostaje się do krążenia mózgowego, gdzie łączy się z receptorem nikotynowym i powoduje uwolnienie wielu neuroprzekaźników, głównie dopaminy. W ten sposób dochodzi do pobudzenia układu nagrody. Rolą układu nagrody jest wywołanie uczucia satysfakcji i chęci powtarzania czynności, które są ważne dla zachowania życia i przedłużenia gatunku, np. zaspokojenie głodu, pragnienia czy odbycie aktu płciowego. Podczas fizjologicznych działań dopamina jest uwalniana w sposób umiarkowany i krótkotrwały, a jej nadmiar jest metabolizowany lub wchłaniany z powrotem do organizmu. Natomiast nikotyna zawarta w papierosach powoduje niefizjologiczne pobudzenie układu nagrody, dużo silniejsze niż jakikolwiek bodziec naturalny, wywołując przy tym ogromne wyrzuty dopaminy, uczucie euforii i satysfakcji, a jednocześnie zakłócając prawidłowy rytm funkcjonowania układu nagrody.

Długotrwała ekspozycja receptorów nikotynowych na działanie nikotyny poprzez nałogowe palenie papierosów, powoduje zmniejszenie wrażliwości tych receptorów (tzw. desensytyzację). Oznacza to, żeaby wywołać „euforyczny efekt” związany z zapaleniem papierosa, potrzebna jest coraz częstsza stymulacja receptorów.⁵ Innymi słowy, żeby osiągnąć takie samo uczucie satysfakcji jak na początku palenia, z czasem niezbędna jest coraz większa ilość wypalonych papierosów. Objawem głodu nikotynowego jest lęk i stres, co skłania do ponownego zapalenia papierosa, a to z kolei dodatkowo wzmacnia uzależnienie. Osoba paląca błędnie więc wiąże palenie z odczuciem przyjemności i spokoju oraz zmniejszenia poziomu stresu, podczas gdy wpada w błędne koło uzależnienia.

Co truje?

Dym tytoniowy to nie tylko nikotyna – zidentyfikowano około 4000 zawartych w nim związków. 3500 z nich to tak zwana faza cząstkowa, przy której tak szeroko omawiany w ostatnim czasie smog mógłby uchodzić za świeże powietrze.

Zanieczyszczone powietrze miejskie zawiera około 100 000 cząstek/cm³, natomiast tak zwany główny strumień dymu papierosowego (czyli ten wdychany przez palacza) to 5×10⁹ cząstek/cm³, czyli aż 50 000 razy więcej niż w przypadku smogu!

Cząsteczki tej średnicy mogą uszkadzać płuca. Do najniebezpieczniejszych związków dymu papierosowego należą:

• tlenek węgla,
• amoniak,
• tlenki azotu,
• cyjanowodór,
• formaldehyd,
• aldehyd octowy,
• lotne N-nitrozoaminy.

Uwaga! Większość z nich ma udowodnione działanie rakotwórcze.

Jak rzucić palenie?

Niewątpliwie rzucenie palenia jest jedną z najtrudniejszych, ale jednocześnie najlepszych decyzji, jakie może podjąć osoba uzależniona od palenia. Popularnymi metodami wspomagającymi zerwanie z nałogiem są leki stosowane bez recepty – nikotynowa terapia zastępcza (NTZ) oraz kuracja przy użyciu preparatów z cytyzyną. Jak działają?

Cytyzyna jest naturalnym alkaloidem występującym w nasionach złotokapu zwyczajnego. Mechanizm jej działania polega na większym powinowactwie do receptorów nikotynowych niż sama nikotyna. Cytyzyna blokuje receptory nikotynowe i wypiera z nich podaną wcześniej nikotynę. Nie pobudza jednak wydzielania dopaminy w takim samym stopniu jak nikotyna, dlatego pacjent wciąż może odczuwać chęć zapalenia. Cytyzyna, jak każdy lek, ma swoje działania niepożądane – często zgłaszane są bóle brzucha, mdłości, rozdrażnienie, zmiany nastroju, które są przyczyną przerwania kuracji u ponad 15% leczonych pacjentów. Przeciwwskazaniem do jej stosowania są natomiast niedawno przebyte zawał serca, udar mózgu czy niestabilna dławica piersiowa oraz ciąża i karmienie piersią. Należy pamiętać, że w trakcie kuracji nie wolno palić papierosów, ponieważ może to spowodować wystąpienie lub nasilenie działań niepożądanych.

Nikotyna również jest alkaloidem pochodzenia naturalnego. Znajduje się ona w liściach i korzeniach tytoniu szlachetnego. Nikotynowa terapia zastępcza (NTZ) jest popularną kuracją wspomagającą zaprzestanie palenia. Mechanizm działania NTZ polega na kontrolowanym, stopniowym podawaniu nikotyny w coraz mniejszych dawkach bez narażenia na działanie szkodliwych składników dymu tytoniowego. Podawana w ten sposób nikotyna pozwala na stopniowe zmniejszenie wrażliwości receptorów i zaprzestanie palenia bez odczuwania głodu nikotynowego.

Preparaty NTZ, ze względu na mnogość postaci (gumy do żucia, tabletki do ssania, plastry transdermalne, aerozole do stosowania w jamie ustnej), można dopasować do preferencji lub schorzeń towarzyszących szerokiej grupie pacjentów. Leki zawierające nikotynę mogą być stosowane przez pacjentów ze schorzeniami układu krążenia (w tym po udarze i zawale serca) pod kontrolą lekarza. Preparaty w postaci plastrów transdermalnych są bezpieczne dla osób z chorobami przewodu pokarmowego.

NTZ pod nadzorem lekarza może być stosowana u kobiet w ciąży i karmiących, po rozważeniu korzyści z zaprzestania palenia i ryzyka związanego z leczeniem. Możliwe działania niepożądane, zgłaszane podczas terapii, to m.in. podrażnienie występujące w miejscu podania, zaburzenia ze strony układu oddechowego i nerwowego – działania te występują najczęściej w pierwszych tygodniach terapii i ustępują z czasem.

Walka z uzależnieniem nie jest łatwą rzeczą, ale dzięki połączeniu silnej woli ze wspraciem farmakologicznym, rzucenie palenia będzie łatwiejsze. Ważne jest, aby dobrać metodę i leki, które najlepiej odpowiadają potrzebom osoby palącej i nie poddawać się, nawet jeśli czasem zdarzy się „potknięcie” na drodze do abstynencji.

Źródła:

1. Dajas-Bailador F, Wonnacott S. Nicotinic acetylcholine receptors and the regulation of neuronal signalling. Trends Pharmacol Sci 2004; 25: 317-24,
2. Wonnacott S. Presynaptic nicotinic ACh receptors. Trends Neurosci 1997; 20: 92-8,
3. Nestler EJ. Is there a common molecular pathway for addiction? Nat Neurosci 2005; 8: 1445-9,
4. Dani JA, De Biasi M. Cellular mechanisms of nicotine addiction. Pharmacol Biochem Behav 2001; 70: 439-46,
5. Wang H, Sun X. Desensitized nicotinic receptors in brain. Brain Res Brain Res Rev 2005; 48: 420-37,
6. Dube M.F., Green CR.: Methods of collection of smoke for analytical purposes. Recent Advances in Tobacco Science: Formation, Analysis. and Composition of Tobacco Smoke, 1982,8,42-102,
7. Ingebrethsen B.l: Aerosol studies of cigarettes smoke. Recent Advances in Tobacco Science, 1986,12,54-142,
8. Hoffamnn D., Wynder E.L.: Aktives und passives Rauchen. W: Lehrbuch der Toxikologie. H. Marquardt und S.G. Schafer. Mannheim, Leipzig, Wien, Zurich, BI-Wiss.-Verl., 1994, 589-605,
9. Uma M. Mohanasundaram, Rajinder Chitkara, Ganesh Krishna, Smoking cessation therapy with varenicline. International Journal of COPD 2008:3(2) 239-251,
10. Charakterystyka Produktu Leczniczego Tabex, tabletki powlekane, 1,5 mg,
11. Neal L. Benowitz, Pharmacology of Nicotine: Addiction, Smoking-Induced Disease and Therapeutics. Annual Review Pharmacology and Toxicology 2009; 49: 57–71.