Komórki macierzyste w medycynie – jak je wykorzystać?
Komórki macierzyste to takie (SC – Stem Cells), z których poprzez podział powstają wszystkie inne komórki obecne w organizmie. Mają one nieograniczoną zdolność do podziałów, a ich potomne komórki mogą różnicować się w dowolnym kierunku. Dlatego to właśnie z nimi wiązane są ogromne nadzieje. Być może dzięki komórkom macierzystym w niedalekiej przyszłości będzie można wyhodować zastępczą rękę, nogę lub wątrobę. Obecnie komórki macierzyste ratują życie wielu pacjentom, a badane są setki ich kolejnych zastosowań.
Badania kliniczne na komórkach macierzystych
Dziecięce porażenie mózgowe a komórki macierzyste
Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) dotyka około 2. dzieci na tysiąc urodzeń. Obecnie, poza rehabilitacją, łagodzeniem objawów i spowalnianiem postępu choroby, nie istnieją inne sposoby jej leczenia. Próby zastosowania komórek macierzystych trwają od dekad, niestety większość badań obejmuje małe grupy pacjentów. Bardzo często są one przeprowadzane niepoprawnie, dlatego trudno jednoznacznie ocenić wpływ terapii na dzieci z MPD. Niemniej jednak istnieje podejrzenie, że komórki macierzyste mogą w pewien sposób regenerować komórki pacjentów czy nawet różnicować się do prawidłowych komórek nerwowych i zastępować chore. Hamują one również stan zapalny w tkance nerwowej, co dodatkowo może korzystnie wpływać na regenerację.
cukrzyUdowodniono, że pacjenci, którzy przyjęli komórki macierzyste (w porównaniu z pacjentami, którzy poddani byli standardowemu leczeniu), odnieśli większą korzyść z rehabilitacji w zakresie układu ruchu.
Choroba Alzheimera a komórki macierzyste
Jedyne badania, jakie dotychczas przeprowadzono, to tzw. badania przedkliniczne – na hodowlach komórkowych i zwierzętach. Wyniki były na tyle obiecujące, że obecnie trwa rekrutacja pacjentów do badań klinicznych. Jednak na ich rezultaty trzeba będzie poczekać co najmniej kilka lat.
Udar niedokrwienny mózgu a komórki macierzyste
Jest to przypadłość, która dotyka w szczególności ludzi starszych i jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności. Niedokrwienie tkanki mózgowej powoduje martwicę neuronów i komórek gleju. Obecnie trwa wiele badań polegających na dostarczaniu komórek macierzystych pacjentom po udarze. Mechanizm, w jakim miałyby działać, jest podobny do tego w leczeniu porażenia mózgowego – regeneracja neuronów i hamowanie procesów zapalnych tkanki nerwowej.
Zawał serca a komórki macierzyste
Komórki macierzyste są również wykorzystywane w zawale serca. Od 2017 r. trwa badanie, w którym eksperymentalnie podaje się pacjentom po zawale komórki macierzyste krwi pępowinowej. Wymienione komórki dostarcza się za pomocą iniekcji (wstrzyknięcia) ich w miejsce zawału serca. Wyniki jeszcze nie zostały opublikowane. Obecnie nie istnieją sposoby na regenerację fragmentów serca niedokrwionych w przebiegu zawału.
Inne eksperymentalne zastosowania komórek macierzystych
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- cukrzyca typu I,
- stopa cukrzycowa,
- autyzm,
- niewydolność serca,
- dysplazja oskrzelowo-płucna,
- pokrzywka,
- złamania,
- bezpłodność spowodowana nieruchliwością plemników,
- talasemia.
Leczenie komórkami macierzystymi
Komórki macierzyste z krwi lub szpiku kostnego są często stosowane w hematologii. Nowotwory szpiku i krwi, np. białaczkę, leczy się najczęściej ogromnymi dawkami chemioterapii. Gdy choroba nowotworowa pomimo leczenia nawraca, lekarz wraz z pacjentem decydują się na terapię komórkami macierzystymi polegającą na zniszczeniu chorego szpiku i zastąpieniu go zdrowymi komórkami macierzystymi.
Aplazja szpiku to stan, w którym układ krwiotwórczy staje się niewydolny. Jedynym sposobem leczenia jest wówczas zastąpienie go zdrowym szpikiem. Inne choroby przebiegające z niewydolnością szpiku, takie jak mielofibroza czy polekowa niewydolność, są również leczone dzięki przeszczepowi komórek macierzystych.
W Polsce istnieje ogromna baza dawców komórek macierzystych i szpiku, jednak genetycznych bliźniaków nadal brakuje. Im większa liczba zadeklarowanych dawców, tym większe prawdopodobieństwo znalezienia szpiku dla osoby chorej. Obecnie szpik pobierany jest w mniej niż 20% wszystkich pobrań komórek macierzystych, a reszta odbywa się poprzez odseparowanie ich z krwi obwodowej.
Nieprawidłowości w budowie krwinek czerwonych, spowodowane chorobą genetyczną, również leczone są przeszczepem komórek macierzystych. Dla chorób takich jak anemia Fanconiego, anemia sierpowatokrwinkowa czy sferocytoza to jedyne przyczynowe leczenie.
Wykorzystanie komórek macierzystych w medycynie wiąże się z wieloma możliwościami. Dzięki badaniom prowadzonym nad komórkami macierzystymi istnieją duże szanse na ich szersze zastosowanie w leczeniu wielu chorób w przyszłości.
