Kiedy może wystąpić toksyczne uszkodzenie wątroby?
Toksyczne uszkodzenie wątroby to sytuacja, w której na skutek działania substancji egzogennych dochodzi do uszkodzenia komórek wątroby – hepatocytów. Może ono przebiegać jako proces powolny i długotrwały – mówimy wówczas o przewlekłym uszkodzeniu wątroby, lub rozwijać się szybko i gwałtownie, jako ostre uszkodzenie wątroby. Czynnikami najczęściej wywołującymi toksyczne uszkodzenie wątroby są alkohol etylowy, niektóre leki oraz substancje toksyczne pochodzenia biologicznego.
Toksyczne uszkodzenie wątroby alkoholem
Alkohol etylowy to powszechnie dostępna i stosowana substancja odurzająca. W ludzkim organizmie metabolizowany jest on głównie w wątrobie przez 3 układy enzymatyczne, w tym dehydrogenazę alkoholową. Enzym ten wykazuje zróżnicowaną budowę w różnych grupach etnicznych, a co za tym idzie – odpowiada za odmienne zdolności do eliminacji etanolu pomiędzy nimi. Izoenzymy dehydrogenazy alkoholowej w niewielkim stężeniu są również obecne w nabłonku wyściełającym żołądek i jelita. Im większa koncentracja tychże w nabłonku przewodu pokarmowego, tym mniej alkoholu etylowego dociera do wątroby i tym mniejsze ryzyko rozwoju jej toksycznego uszkodzenia.
Mężczyźni wykazują większą odporność na toksyczne działanie alkoholu etylowego na wątrobę. Za „bezpieczną” w kontekście jej uszkodzenia dawkę uważa się u nich 21 porcji po 8 gramów na tydzień, co odpowiada około 4 litrom piwa. U kobiet mówi się o dawce od 7 do 14 porcji. Opisana dawka to średnia ilość, a każdy osobnik może wykazywać indywidualną większą lub mniejszą podatność na toksyczne działanie etanolu na wątrobę.
Alkoholowa choroba wątroby składa się z trzech jednostek patologicznych lub etapów mogących współwystępować. Są to:
- alkoholowe zapalenie wątroby,
- alkoholowe stłuszczenie wątroby,
- alkoholowa marskość wątroby.
Polekowe uszkodzenie wątroby
Jako polekowe uszkodzenie wątroby określa się patologie tego narządu wywołane szkodliwym działaniem leków, produktów leczniczych, suplementów diety, a także preparatów stosowanych w medycynie naturalnej i ziołolecznictwie. Podobnie jak w przypadku alkoholu etylowego wątroba stanowi miejsce metabolizowania większości leków. Do substancji najczęściej wykazujących działanie hepatotoksyczne należą:
- paracetamol,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne,
- niektóre antybiotyki,
- leki stosowane w leczeniu gruźlicy,
- chemioterapeutyki przeciwnowotworowe.
Działanie hepatotoksyczne może zachodzić w dwóch mechanizmach:
- Mechanizm hepatotoksyczności stałej, w przypadku której działanie uszkadzające na komórki wątroby jest cechą charakterystyczną substancji, zależy od zastosowanej dawki i występuje po krótkim czasie od przyjęcia leku.
- Mechanizm idiosynkrazji związanej z lekiem lub jego metabolitem. W tym wypadku reakcja może wystąpić po każdym leku, nawet po długim czasie od jego zastosowania, jest bardzo nieprzewidywalna i niezależna od dawki substancji. Może mieć charakter alergiczny lub niealergiczny.
Na wystąpienie polekowego uszkodzenia wątroby bardziej narażone są osoby:
- w podeszłym wieku oraz dzieci,
- nadużywające alkoholu,
- niedożywione,
- obciążone przewlekłymi chorobami wątroby,
- przyjmujące kilka leków jednocześnie,
- obciążone predyspozycją genetyczną.
Zatrucia toksynami pochodzenia biologicznego
Najbardziej znanym przykładem zatrucia substancją biogenną prowadzącym do uszkodzenia wątroby jest zatrucie toksynami muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides). Poza nim toksyny z tej samej grupy – amatoksyny zawierają również grzyby takie jak muchomor wiosenny, muchomor jadowity, czubajeczka winnobrązowa, brązowoczerwona i cielista, a także hełmówki – jadowita i jesienna.
Muchomor sromotnikowy zawiera toksyny z dwóch grup – fallotoksyny i amatoksyny. Pierwsze odpowiadają za uszkodzenia błony śluzowej żołądka i jelit, skutkujące objawami nieżytu żołądkowo-jelitowego, takimi jak wymioty i biegunki, oraz ułatwieniem wchłaniania amatoksyn. Amatoksyny natomiast po wniknięciu do krwiobiegu łatwo przenikają do komórek wątrobowych, w których wiążą się trwale z polimerazami w jądrach komórkowych, blokując ich funkcjonowanie. W tym mechanizmie odpowiada za uszkodzenia narządowe i rozwój niewydolności wątroby.
Objawy zatrucia pojawiają się późno, bo aż od 8 do 16 godzin od momentu spożycia grzyba. Jako pierwsze obserwuje się symptomy żołądkowo-jelitowe, następnie może nadejść krótkotrwały okres pozornej poprawy, po którym następuje rozwój pełnoobjawowych uszkodzeń narządowych. W bardzo ciężkich przypadkach niewydolność wątroby może wystąpić już po upływie jednego dnia od spożycia muchomora.
Toksyczne uszkodzenie wątroby – objawy
Objawy toksycznego uszkodzenia wątroby zależą od typu reakcji, substancji wywołującej uszkodzenie czy gwałtowności jego rozwoju. Przewlekłe uszkodzenie może przez długi czas pozostawać niezauważone przez chorego z powodu braku objawów podmiotowych lub ich niewielkiego nasilenia. Natomiast ostre uszkodzenie wątroby, na przykład w wyniku zatrucia paracetamolem, wywoła szereg objawów takich jak:
- nudności,
- wymioty,
- ból brzucha, szczególnie w prawym podżebrzu,
- osłabienie,
- żółtaczka,
- w przypadku rozwoju niewydolności wątroby encefalopatia wątrobowa, skaza krwotoczna.
Toksyczne uszkodzenie wątroby – leczenie
Leczenie zależy od czynnika wywołującego, przebiegu uszkodzenia oraz stanu pacjenta. Pośród najważniejszych zaleceń w przypadku uszkodzeń związanych z zażywaniem alkoholu etylowego kluczowa jest całkowita abstynencja, w uszkodzeniach polekowych przerwanie ekspozycji na substancję wywołującą. Gdy występuje stłuszczenie, stosuje się między innymi dietę ubogotłuszczową oraz suplementację niedoborów witaminowych. W niektórych przypadkach zastosowanie znajdują leki hepatoprotekcyjne. W zapaleniach niekiedy konieczne jest zastosowanie sterydoterapii w celu zahamowania procesu zapalnego.
W zatruciach substancjami takimi jak paracetamol czy muchomor sromotnikowy, poza leczeniem zachowawczym i stosowaniem odtrutek, w najcięższych przypadkach jedynym ratunkiem dla pacjenta okazuje się przeszczep wątroby.
Źródła:
- A. Boroń-Kaczmarska „Polekowe uszkodzenia wątroby” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, s. 1182-1184.
- T. Mach „Alkoholowa choroba wątroby” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, s. 1204-1208.
- Z. Kołaciński, D. Klimaszyk, J. Szajewski „Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego” w Interna Szczeklika 2019, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019, s. 2577-2579.