Czy zaburzenia odporności mogą prowadzić do rozwoju nowotworów?

Współczesna kontrola onkologiczna to raczej wyczekiwanie niż przemyślany proces wzmacniający organizm i zapobieganie nawrotowi choroby. Osoba, która raz zachorowała na nowotwór, powinna być pod szczególną opieką lekarską do końca życia. Dlaczego w okresie opieki onkologicznej pacjentom wykonuje się tylko badania sprawdzające nawrót procesu, a rzadko kiedy osoba chora otrzymuje zalecenia poprawiające stan zdrowia i zabezpieczenie przed kolejnym nowotworem? 

Co sprzyja powstawaniu nowotworów? 

W rozwoju choroby nowotworowej bierze udział wiele czynników, często kilka jednocześnie. Zaliczamy do nich: 

• predyspozycje genetyczne, 
• przewlekły stres, 
• długotrwałe niedobory żywieniowe, 
• infekcje wirusowe i bakteryjne (np. wirus brodawczaka ludzkiego, wirus zapalenia wątroby typu B lub C, Helicobacter Pylori lub inne), 
• niesprawnie działający układ immunologiczny. 

Prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu u osoby predysponowanej genetycznie wzrasta w przypadku działania nieprawidłowych czynników środowiska takich jak narażenie na rakotwórcze chemikalia, promieniowanie czy niezdrowy styl życia (nieprawidłowa dieta, używki, stres, brak snu).  

Każdego dnia nasze komórki bombardowane są wolnymi rodnikami, patogenami, środkami chemicznymi, a część z nich ulega destrukcji lub transformacji. Dzięki prawidłowo działającemu układowi odpornościowemu zmienione komórki są skutecznie usuwane. Czasami jednak ten proces nie przebiega tak, jak powinien i wówczas zaczyna się choroba nowotworowa.  

Związek między układem odpornościowym a rakiem jest powszechnie znany. Zadaniem układu odpornościowego jest wykrycie, zwalczenie i zapamiętanie nieprawidłowości występujących w organizmie. Niestety większość nowotworów potrafi „oszukać” układ immunologiczny i uniknąć jego skutecznego działania.  

Do niedawna badania nad nowotworami koncentrowały się ściśle na komórce rakowej i na raku jako chorobie genetycznej. Zrozumiano jednak, że rak powinien być traktowany jak problem ogólnoustrojowy. Dlatego, aby w pełni zrozumieć naturę raka, nauka coraz częściej skupia się na żywicielu i mikrośrodowisku, w którym rozwija się rak. Ważną częścią tego środowiska jest właśnie układ odpornościowy. Każdej chorobie nowotworowej towarzyszy nieprawidłowo działająca odporność i nasilony stan zapalny, który sprzyja wzrostowi guza.   

Badania interakcji między rakiem a układem odpornościowym wykazały, że w rozpoznawaniu i kontroli nowotworu bierze udział zarówno wrodzona, jak i adaptacyjna część układu odpornościowego.  Wrodzona odpowiedź immunologiczna jest inicjowana jako pierwsza linia obrony przed odpornością adaptacyjną. Jeśli jednak wrodzona odpowiedź immunologiczna zostaje przytłoczona przez antygeny i nie jest wystarczająca do ich usunięcia, wówczas pojawia się odporność adaptacyjna, która pomaga w usuwaniu antygenu i tworzy pamięć immunologiczną dla kolejnych ekspozycji. Początkowo zmienione nowotworowo komórki są wykrywane przez komórki NK występujące w naszym organizmie. Prowadzi to do zniszczenia niektórych transformowanych komórek oraz pobrania i przetworzenia ich fragmentów przez makrofagi i komórki dendrytyczne. Z kolei te makrofagi i komórki dendrytyczne są aktywowane do wydzielania wielu cytokin zapalnych i prezentowania cząsteczek pochodzących z komórek nowotworowych limfocytom T i B. Aktywacja limfocytów T i B prowadzi do produkcji dodatkowych cytokin, które ponadto promują aktywację wrodzonej odporności i wspierają odpowiednio ekspansję i produkcję specyficznych dla guza komórek T i przeciwciał. Pełna moc adaptacyjnego układu odpornościowego prowadzi do eliminacji pozostałych komórek nowotworowych.  

W przypadku gdy układ immunologiczny nie działa prawidłowo, może nie dojść do całkowitej eliminacji nowotworu, co prowadzi do przeżycia niektórych komórek rakowych. Jednak i one początkowo pozostają pod nadzorem układu immunologicznego, który ulega aktywacji. Ten okres, kiedy guz jest obecny, ale nie jest jeszcze kliniczną chorobą, znany jest jako równowaga. Faza równowagi może trwać przez całe życie. Może też zostać zakłócona przez zmiany zachodzące w guzie, które pozwalają mu uniknąć nadzoru immunologicznego lub zmiany w układzie odpornościowym, które osłabiają jego zdolność monitorowania guza. Każda wymieniona wcześniej zmiana ostatecznie prowadzi do rozwoju nowotworu. 

Niektóre metody leczenia raka mogą tymczasowo osłabić układ odpornościowy. Dzieje się tak, ponieważ mogą powodować spadek liczby białych krwinek wytwarzanych w szpiku kostnym. Leczenie raka, które z większym prawdopodobieństwem osłabi układ odpornościowy, to: 

• chemoterapia, 
• celowane leki przeciwnowotworowe, 
• radioterapia, 
• wysoka dawka sterydów. 

Dlatego tak ważne jest leczenie wspomagające cały organizm i szybka odbudowa funkcjonalna komórek. Najwięcej korzyści mają pacjenci, u których zastosowano taki schemat postępowania od samego początku choroby nowotworowej. Leczenie ustalane jest na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego, badań obrazowych, laboratoryjnych i czynnościowych. Pamiętajmy jednak, że jest ono uzupełnieniem terapii onkologicznej i jej nie zastępuje.  

Immunoterapia a leczenie nowotworów 

W leczeniu nowotworów coraz częściej stosuje się immunoterapię. Immunoterapia wykorzystuje układ odpornościowy do znajdowania i zabijania komórek rakowych. Istnieją różne rodzaje ingerencji w układ odpornościowy: 

• przeciwciała monoklonalne, które rozpoznają i atakują określone białka na powierzchni komórek rakowych, 
• szczepionki pomagające układowi odpornościowemu w rozpoznawaniu i zwalczaniu raka, 
• cytokiny, które pomagają wzmocnić układ odpornościowy. 

Immunoterapia polega na wzmocnieniu układu odpornościowego chorego na raka poprzez poprawę jego zdolności do rozpoznawania guza i jest jedną z metod leczenia, która daje nadzieję na wyleczenie i brak nawrotu choroby do końca życia.  

Nowotwory rzadko rozwijają się z dnia na dzień. Najczęściej proces ten trwa lata, zanim daje objawy, dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań profilaktycznych. Podczas studiów uczono mnie, by zlecać badania wynikające tylko ze stanu zdrowia. Dziś wiem jak bardzo było to mylące. Uważam, że im więcej badań wykonujemy, tym lepiej poznajemy swoje wnętrze. 

Podstawowy zakres badań, który pomoże nam zadbać o nasze zdrowie onkologiczne, to: 

• MRI głowy z opcją angio,  
• RTG klatki piersiowej PA+ profil, 
• USG jamy brzusznej, 
• USG tarczycy, 
• USG ginekologiczne i piersi (kobiety), 
• USG prostaty (mężczyźni), 
• ECHO serca, 
• gastroskopia, 
• kolonoskopia, 
• spirometria, 
• morfologia z rozmazem, 
• proteinogram, 
• immunoglobuliny, 
• ocena składników dopełniacza, 
• ocena subpopulacji limfocytów, 
• profil cytokin. 

ZAPAMIĘTAJ! 

Każdy człowiek, a w szczególności obciążony nowotworowym wywiadem rodzinnym, powinien dbać o swoje zdrowie. O ile nie jesteśmy w stanie mienić predyspozycji genetycznych, możemy wpłynąć na szkodliwe czynniki prowadzące do rozwoju nowotworu. Co zrobić, aby cieszyć się zdrowiem na dłużej?

• Jedz zdrowo.
• Unikaj stresu i używek.
• Wysypiaj się.
• Dbaj o regularną aktywność fizyczną.
• Suplementuj witaminę D.
• Badaj się regularnie.

Przeczytaj również:

Odporność a choroby autoimmunologiczne
Stres a odporność
Czy wiek wpływa na naszą odporność?
Jak sen wpływa na naszą odporność?
Szczepionki – przed czym chronią i jak wpływają na naszą odporność