Zgrzytanie zębami (bruksizm) – jakie są jego objawy?

Czym jest bruksizm? 

Bruksizmem określa się stereotypową, nadmierną aktywność mięśni żwaczy, co przejawia się ich zaciskaniem i zgrzytaniem zębami. Pojawia się w trakcie snu i jest całkowicie nieświadome dla osoby dotkniętej tą przypadłością (zaciskanie zębów w ciągu dnia uważane jest za podświadome). W dziedzinie logopedii bruksizm zaliczany jest do parafunkcji tj. szkodliwych nawyków, wykonywanych nieświadomie lub też bez jakiegoś konkretnego celu (do parafunkcji zalicza się też takie zjawiska jak m.in. ssanie smoczka/kciuka, gryzienie ołówków, obgryzanie paznokci).  

Bruksizm niestety nie pozostaje bez skutków ubocznych dla organizmu, a szczególnie dla stanu uzębienia. Powierzchnie żujące i sieczne zębów ścierają się, co skutkuje niższym poziomem koron zębowych i nierównościami zębów. Ponadto może dojść nawet do uszkodzenia zębów (np. złamań), w tym ich wypełnień.  

Pacjent może odczuwać ból:  

• w obrębie twarzy, w szczególności w okolicach mięśni żwaczy; 
• pleców; 
• ramion; 
• stawów skroniowo-żuchwowych; 
• napięciowy (samoistny ból głowy, który może mieć zróżnicowane podłoże i obraz kliniczny), a nierzadko szumy uszne czy zawroty głowy. 

Przyczyny bruksizmu 

Etiologia bruksizmu nie jest do końca poznana. Jako że dotyka on raczej młodsze osoby, w tym 30% dzieci, uważa się, że jego przyczyną mogą być pewne miejscowe zaburzenia w układzie nerwowym lub pojawiające się w nim zmiany, łącznie ze zmianami w obrębie neurotransmiterów. Często wskazuje się także czynniki psychiczne, zaburzenia lękowe, nerwice, a także większą podatność na stres. Pojawienie się bruksizmu może być oznaką obecności pasożytów – owsików. Przyczyny bruksizmu można także szukać w samej jamie ustnej. Nieprawidłowe ułożenie zębów względem siebie lub ich nieprawidłowy kontakt, a także braki w uzębieniu mogą przyczynić się do jego występowania. Stomatolodzy wskazują również jako jedną z przyczyn zbyt częste żucie gumy, tzw. żucie nawykowe.  

Metody walki z bruksizmem

Bruksizm jest problemem dość złożonym, wcale nie łatwym do pokonania, dlatego pacjent powinien być pod kontrolą kilku specjalistów, w tym współpracujących ze sobą stomatologa, ortodonty, logopedy i fizjoterapeuty. Zarówno terapia u logopedy, jak i rehabilitacja w dużej mierze oparte są na ćwiczeniach mających na celu zmniejszenie napięcia mięśniowego obecnego w narządach artykulacyjnych.

Szyna relaksacyjna

W przypadku bruksizmu logopeda może zalecić zastosowanie tzw. szyny relaksacyjnej. Jak sama nazwa wskazuje ma ona nieść ze sobą relaks i ukojenie. Wykonuje się ją po wcześniejszym pobraniu wycisków zębów. Najczęściej wytwarzana jest z przezroczystego tworzywa sztucznego. Swoim działaniem rozluźnia ucisk, jaki wzajemnie na sobie wywołują zaciskane szczęki. Jej odpowiednie dopasowanie do zębów umożliwia stabilizację żuchwy i jednoczesne zniesienie zgrzytania w czasie snu. Czas noszenia szyny relaksacyjnej zależy od stanu pacjenta i postępów w leczeniu. Na rynku dostępne są dwa rodzaje szyn – twarde i miękkie. Twarde wykonuje się na zamówienie, po wcześniejszym pobraniu wycisków zębów (najczęściej u ortodonty). Miękkie szyny dostępne są w aptekach, jednak ich działanie i wpływ na uzębienie w dużej mierze sprawia, że są one raczej odradzane przez dentystów i ortodontów.  

Terapia manualna i czaszkowo-krzyżowa 

Terapia manualna uważana jest za jedną najbardziej skutecznych metod leczenia schorzeń w obrębie narządu żucia, w tym właśnie bruksizmu. Stosowana jest z powodzeniem zarówno przez fizjoterapeutów, jak i logopedów. Terapia manualna opiera się na ręcznym leczeniu (i badaniu) narządu ruchu, a więc ścięgien, mięśni, stawów, nerwów itd. Do metod terapii manualnej zaliczana jest terapia czaszkowo-krzyżowa, nierzadko stosowana w przypadku występowania bruksizmu. 

Kinesiotaping  

Inną skuteczną metodą wspomagającą leczenie bruksizmu jest kinesiotaping, stosowany zarówno przez fizjoterapeutów, jak i logopedów. Kinesiotaping polega na naklejaniu specjalnych taśm-plastrów w określonych partiach ciała. W przypadku bruksizmu – na dolnych partiach twarzy. Jeśli w przebiegu bruksizmu doszło do zaburzeń w funkcjonowaniu stawu skroniowo-żuchwowego (SSZ), stosowanie taśm też jest wskazane. Ich działanie sprzyja przywróceniu prawidłowej pracy tego stawu, poprzez czasowe ograniczenie jego ruchomości, a także obniżenia napięcia mięśniowego w obszarach mięśni nad i podgnykowych. Już samo przyklejenie plastra-taśmy na czystą i suchą skórę oddziałuje na obecne w niej receptory, zmniejszając ból. 

Podstawowe ćwiczenia logopedyczne 

Dużą pomocą w terapii bruksizmu niewątpliwie są ćwiczenia prawidłowego oddychania i fonacji, a także ćwiczenia stabilizujące żuchwę. Dodatkowo logopedzi sięgają po ćwiczenia izometryczne, które są ćwiczeniami wzmacniającymi i angażującymi do pracy mięśnie ciała i mięśnie artykulacyjne.  

Bruksizm jest złożonym problemem, często wymagającym kompleksowego i wielospecjalistycznego leczenia. Jeśli znasz osobę, która prawdopodobnie cierpi na to schorzenie, warto skierować ją do fizjoterapeuty, logopedy i stomatologa. Na szczęście istnieją sprawdzone metody terapii bruksizmu, a im szybciej zastosowane, tym mniejsze konsekwencje dla organizmu. 

Przeczytaj również:
Choroby przyzębia – czy są groźne?