Jak wady zgryzu wpływają na mowę?

Rodzaje zębów 

Zdrowe zęby są wizytówką każdego z nas. Dorosła osoba ma od 28 do 32 zębów, natomiast dziecko 20. Skąd takie różnice? U dorosłego człowieka, posiadającego wszystkie zęby, wyróżnia się: 

• 8 siekaczy, 
• 4 kły, 
• 8 przedtrzonowców, 
• 8-12 trzonowców (w tym 4 tzw. zęby mądrości, czyli ósemki, które nie zawsze się pojawiają). 

U dzieci zaś brakuje zębów przedtrzonowych, stąd różnica. 

Zęby przede wszystkim służą do spożywania pokarmu. Warto jednak wspomnieć, że każda grupa zębów ma swoje przeznaczenie: 

• siekacze umożliwiają odgryzanie kęsów, a ponadto mają ogromny wpływ na prawidłową wymowę i nasz wygląd, w szczególności uśmiech, 
• kły służą rozrywaniu i dzieleniu pokarmu, 
• przedtrzonowce służą rozdrabnianiu pokarmu, a oprócz tego mają wpływ na kształt twarzy, 
• trzonowce podobnie jak przedtrzonowce wpływają na kształt twarzy człowieka, ale też pomagają w rozdrabnianiu i rozcieraniu kęsa pokarmowego. 

Czym jest zgryz? 

Mianem zgryzu określa się ustawienie górnych i dolnych zębów względem siebie. Prawidłowy zgryz jest wtedy, gdy pierwsze zęby trzonowe w szczęce dolnej stykają się z pierwszymi zębami trzonowymi szczęki górnej w taki sposób, że ząb znajdujący się na dole jest nieco wysunięty do przodu względem zęba górnego. Ponadto do prawidłowego zgryzu przyczynia się również odpowiednie ustawienie siekaczy górnych i dolnych, a dokładniej – siekacz górny przykrywa swój dolny odpowiednik na ⅓ jego wysokości. Za wady zgryzu uważa się wszelkie odchylenia od normy, czyli nieprawidłowe umiejscowienie zębów szczęki górnej względem szczęki dolnej. Najczęstszymi wadami zgryzu, które diagnozują ortodonci (ale też logopedzi, którzy następnie odsyłają dziecko do tychże specjalistów) są tyłozgryz, przodozgryz, zgryz otwarty i zgryz głęboki. 

Czy wady zgryzu mają swoje przyczyny? 

Wielu z nas mogłoby stwierdzić, że krzywy ząb po prostu „źle wyrósł”. Konkretnych przyczyn pewnie nie sposób wskazać, ale lekarze uważają, że wady zgryzu mogą pojawiać się z kilku powodów takich jak: 

• problemy na tle hormonalnym, 
• przyjmowanie leków w trakcie ciąży przez matkę, 
• choroby matki w pierwszym trymestrze ciąży (np. różyczka, toksoplazmoza, odra, świnka), 
• wszelkie czynniki szkodliwe mogące mieć wpływ na płód, np. stosowanie przez matkę używek, niski poziom witamin, trudności w trakcie porodu, głód, 
• choroby stawu skroniowo-żuchwowego, 
• urazy, 
• wady postawy, np. skolioza, 
• nieprawidłowa pozycja dziecka w czasie karmienia lub innych czynności, 
• długie karmienie butelką i długie stosowanie smoczka, 
• nieprawidłowy sposób połykania, 
• nieprawidłowy sposób oddychania (przez usta). 

Podział wad zgryzu 

W literaturze wyróżnia się następujące wady zgryzu: 

• tyłozgryz – cofnięcie dolnej szczęki względem górnej; górne zęby zakrywają dolne w więcej niż ⅓ ich długości, 
• przodozgryz – wysunięcie dolnej szczęki do przodu względem szczęki górnej, 
• tyłożuchwie – cofnięcie całej żuchwy względem szczęki, 
• przodożuchwie – wysunięcie całej żuchwy względem szczęki, 
• zgryz otwarty – zęby dolne nie mają kontaktu z zębami górnymi na odcinku środkowym lub bocznym łuków zębowych. Zdarza się, że odległość między zębami wynosi w niektórych przypadkach nawet 2 cm! Zgryz otwarty może być całkowity lub częściowy. 
• zgryz głęboki – polega na nieprawidłowym ustawieniu siekaczy dolnych i górnych względem siebie. Siekacze górne pokrywają więcej niż ⅓ długości siekaczy dolnych. Dzieje się tak, gdy zęby trzonowe są niskie. 
• zgryz krzyżowy (częściowy lub całkowity) – na niektórych odcinkach zęby dolne zachodzą na zęby górne (lub na całej długości łuku zębowego). Najczęściej powoduje nieprawidłowe przeżuwanie pokarmu. 
• boczne przemieszczenie żuchwy – budowa żuchwy jest prawidłowa, ale z jakiegoś powodu przemieszcza się ona na bok. 
• stłoczenie zębów, 
• inne zaburzenia zębów – związane z ich ilością, złym umiejscowieniem, nieprawidłowym wyrzynaniem itp. 

Wady zgryzu a mowa 

Ustawienie zębów względem siebie ma wpływ na to, jak mówimy. W przypadku: 

• tyłozgryzu – miejsce artykulacji głosek zębowych (t, d, c, dz, s, z, n) może zostać przesunięte, a brzmienie głosek s, z, c, dz będzie zbliżone do sz, ż, cz, dż, 
• przodozgryzu – głoski dentalizowane (s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż) mogą być realizowane międzyzębowo (język wsuwa się między zęby), 
• zgryzu otwartego – wiele głosek realizowanych jest międzyzębowo, 
• zgryzu głębokiego – głoski dentalizowane ulegają najczęściej zniekształceniu. 

Inne wady zgryzu znacznie przyczyniają się do jakości pracy żuchwy, a co za tym idzie do spożywania pokarmu. Ponadto mogą wpływać na kształt i wygląd twarzy oraz częste problemy z próchnicą. 

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do prawidłowości swojego zgryzu warto udać się na konsultację do ortodonty, który wykluczy lub potwierdzi wadę i konieczność rozpoczęcia leczenia. Warto zrobić to najszybciej, szczególnie jeśli chodzi o dziecko, ponieważ leczenie ortodontyczne w przypadku dzieci może być pokrywane z Narodowego Funduszu Zdrowia. W przypadku osób dorosłych pozostaje tylko leczenie we własnym zakresie. Niestety koszty leczenia bywają bardzo wysokie. 

Źródła: 

• A. Orlik-Grzybowska, Podstawy ortodoncji, PZWL, Warszawa 1995. 
• I. Karłowska, Zarys współczesnej ortodoncji podręcznik dla studentów i lekarzy dentystów, PZWL, Warszawa.
• R. Nandra, F.A. Uribe, Atlas ortodoncji, Edra Urban & Partner, wyd. I, 2018