Choroby otępienne – przyczyny, objawy, leczenie

Czym są choroby otępienne? 

Światowa Organizacja Zdrowia określa otępienie jako długotrwały i postępujący zespół spowodowany chorobą mózgu, przy czym uszkadza ważne dla człowieka funkcje korowe, tj. myślenie, pamięć, rozumienie, orientację, zdolność uczenia się, liczenie oraz ocenę sytuacji. Otępienie najczęściej dotyka osoby starsze lub w podeszłym wieku, chociaż miały miejsce przypadki pojawienia się tego typu chorób u osób około 40. roku życia. U osób w wieku 60-65 lat otępienie dotyczy 1% populacji, zaś u osób po 85 roku życia już 10-35%.

 Do chorób otępiennych lub wywołujących otępienie zalicza się: 

• chorobę Alzheimera – choroba neurodegeneracyjna występująca zazwyczaj u osób po 65. roku życia. Wyróżnia się jej 7. stadiów: brak objawów choroby, bardzo łagodne zaburzenia funkcji poznawczych, łagodne zaburzenia poznawcze, umiarkowane zaburzenia poznawcze (łagodne stadium choroby), średniozaawansowane zaburzenia funkcji poznawczych, zaawansowane zaburzenia funkcji poznawczych, ciężkie zaburzenia funkcji poznawczych; 
• otępienie czołowo-skroniowe – choroba spowodowana zanikami w okolicach płatów czołowych i skroniowych, dotyka osoby po 65. roku życia; 
• otępienie naczyniopochodne – powstaje na skutek incydentów mózgowych, takich jak udary, wylewy, nowotwory; 
• otępienie z ciałami Lewy’ego – choroba trudna do zdiagnozowania, często mylona z innymi chorobami otępiennymi, powstaje na skutek uszkodzeń układu nerwowego, co prowadzi do otępienia. Ciałami Lewy’ego określa się nieprawidłowe białka w neuronach okolic limbicznych i korowych; 
• chorobę Parkinsona – dochodzi do uszkodzenia układu pozapiramidowego, dzięki któremu sami decydujemy o swoich ruchach; 
• choroba Picka – rodzaj otępienia czołowo-skroniowego, związanego z zaburzeniami mikrotubul białka tau; najczęściej spowodowana jest niewłaściwą dietą i brakiem leczenia cukrzycy i nadciśnienia; 
• pląsawicę Huntingtona – choroba związana z mutacjami genetycznymi, objawiająca się niekontrolowanymi ruchami ciała, która doprowadza do otępienia; 
• chorobę Creutzfeldta-Jakoba – pod wpływem tej choroby mózg pacjenta zaczyna przypominać gąbkę, a to wszystko spowodowane jest niszczeniem istoty szarej mózgu i pojawianiem się pęcherzyków wypełnionych białkiem; choroba ta powodowana jest białkiem chorobowym – prionem. 

Choroby otępienne – przyczyny 

Choroby otępienne są spowodowane uszkodzeniem tkanki mózgowej, co również ma swoje przyczyny, których należy doszukiwać się w diagnozowanej chorobie. W chorobie Alzheimera zostaje uszkodzony mózg, ponieważ odkładają się w nim nieprawidłowe białka niszczące komórki nerwowe. W przypadku otępień naczyniopochodnych uszkodzenie mózgu ma związek z niedostatecznym odżywianiem i dotlenieniem tkanek, co skutkuje, podobnie jak w przypadku choroby Alzheimera, obumieraniem komórek nerwowych. Każda z wyżej wymienionych chorób powoduje nieuchronną demencję pacjenta. 

Choroby otępienne – objawy 

• w chorobie Alzheimera: zaburzenia mowy, pamięci, trudności w wykonywaniu codziennych czynności takich jak ubieranie się, zrobienie śniadania; zaburzenia widzenia, trudności w czytaniu i pisaniu, 
• w otępieniu czołowo-skroniowym: zaburzenia zachowania i mowy, zmiany osobowości, zaburzenia emocjonalne, złe funkcjonowanie społeczne, zachowanie nieadekwatne do sytuacji, 
• w otępieniu naczyniopochodnym: objawy są mocno zróżnicowane i zależą od miejsca i rozległości uszkodzenia, zazwyczaj objawom towarzyszą inne zaburzenia neurologiczne wynikające z incydentu mózgowego, np. porażenie czy niedowład, 
• w otępieniu z ciałami Lewy’ego: zaburzone funkcje poznawcze, zaburzenia uwagi i koncentracji, zaburzenia pamięci, 
• w chorobie Parkinsona: apatia, depresja, osłabienie węchu, zaburzenia snu, zaburzenia pamięci, 
• w chorobie Picka: objawy jasno wskazujące na uszkodzenie płatów czołowych, tj. zaburzenia zachowania, euforia, apatia, niedostosowanie społeczne, niepokój; 
• w pląsawicy Huntingtona: zaburzenia osobowości, nieadekwatne zachowanie, zmienność nastroju, 
• w chorobie Creutzfeldta-Jakoba: zaburzenia zachowania, czucia, dezorientacja. 

Zaburzenia mowy w zespołach otępiennych 

Zaburzenia mowy i komunikacji są zazwyczaj jednym z wielu objawów towarzyszących zespołom otępiennym. W zależności od rozpoznanej choroby mogą się od siebie różnić. Wśród zaburzeń mowy najczęściej znajdują się: 

• trudność w doborze słów, 
• zaburzenia płynności mowy, 
• chaotyczne wypowiedzi, 
• ubóstwo słowne (chory dużo mówi, ale niewiele przekazuje przy tym informacji), 
• zmniejszająca się liczba używanych pojęć, 
• urywane wypowiedzi, 
• gubienie wątku podczas mowy, 
• zapominanie słów i otrzymanych informacji, 
• echolalia (powtarzanie bez zrozumienia słów i zwrotów wypowiedzianych przez rozmówcę), 
• trudności w konstruowaniu wypowiedzi, 
• neologizmy, 
• mowa bełkotliwa, niewyraźna. 

Jak porozumiewać się z osobą cierpiącą na zespół otępienny? 

Życie pod jednym dachem z osobą z otępieniem jest bardzo trudne, dlatego warto przestrzegać kilku zasad, które ułatwią życie: 

• normalna kontynuacja życia rodzinnego – zapewni choremu poczucie bezpieczeństwa i stabilności; 
• mów powoli, spokojnie, szczególnie gdy widzisz, że rozmówca ma problem z doborem słów; 
• zachowaj kontakt wzrokowy; 
• nazywaj wszystkie przedmioty, z których właśnie korzystasz, a także czynności, które wykonujesz; 
• nie przerywaj; 
• nie zwracaj uwagi na popełniane przez chorego błędy w mowie; 
• nie stawiaj wymagań językowych; 
• podczas rozmowy z chorym wyłącz telewizor lub radio, zachowaj ciszę. 

Źródła: 

• H. Förstl, red. T. Zyss, Leczenie zespołów otępiennych, Wrocław: Elsevier Urban&Partner, 2005, 
• J.Leszek, Choroby otępienne, Continuo, Wrocław 2011.