Zaburzone odruchy ustno-twarzowe u dzieci – czym grożą?

Odruchy ustno-twarzowe 

Większość odruchów ustno-twarzowych ma ścisły związek z pobieraniem pokarmu, poszukiwaniem go, ale też okazywaniem stanu nasycenia. Wyróżnia się odruchy: 

• ssania, 
• przełykania, 
• nasycenia, 
• kąsania, 
• gryzienia, 
• żucia, 
• wymiotny, 
• trąbkowy (zwany też ryjkowym), 
• dłoniowo-bródkowy (zwany odruchem Babkina), 
• szukania ustami, 
• ustalania głowy wraz z dwoma wariantami – błędnikowym i wzrokowym (nie będzie omawiany). 

Ogólna charakterystyka odruchów ustno-twarzowych była omawiana w poprzednich artykułach. W dzisiejszym zostaną omówione zaburzenia odruchów i wynikające z nich konsekwencje. Każdy odruch ustno-twarzowy przy prawidłowym rozwoju dziecka ulega w odpowiednim czasie integracji, związanej z kontrolą mózgu na wyższym poziomie. Niezintegrowany odruch świadczy o niedojrzałości funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, co przyczynia się do nieprawidłowego funkcjonowania dziecka, także w późniejszym życiu. 

Przeczytaj również:
Odruchy ustno-twarzowe – dlaczego są ważne w rozwoju dziecka?
Jak odruchy ustno-twarzowe wpływają na rozwój mowy?

Zaburzony odruch ssania 

Odruch ssania jest ściśle związany z zaspokajaniem głodu, a co za tym idzie – chęcią przetrwania i życia. Odruch ten obecny jest od momentu narodzin (pojawia się znacznie wcześniej – ok.14 tygodnia życia płodowego) do około 1,5 roku życia, a jego integracja powinna nastąpić w okresie 1,5 – 2 roku życia. Brak integracji, a więc zaburzenie odruchu wywołuje: 

• brak poczucia sytości, ale też informacji ze strony organizmu, że jest się głodnym, 
• blokadę innych odruchów mających związek ze spożywaniem pokarmu, ale też z jego fazami – połykaniem, gryzieniem czy przeżuwaniem, 
• poczucie braku i niespełnienia – za mało miłości, szczęścia, zdrowia itp., 
• poczucie braku radości, 
• poczucie bycia niekochanym, niechcianym, co utrudnia nawiązywanie przyjaźni, związków. 

Co może świadczyć o zaburzonym odruchu? 

• przygryzanie języka, 
• brak akcji ssania, 
• trudności w połykaniu, 
• wypychanie pokarmu językiem, 
• stymulacja języka – dotykanie go, 
• zahamowane połykanie – trzymanie pokarmu z buzi, zbieranie go. 

Zaburzony odruch przełykania 

Odruch przełykania ma związek z odruchem ssania, poczuciem głodu i chęci jego zaspokojenia. Przełykanie reguluje poziom nasycenia. Odruch przełykania obecny jest jeszcze przed narodzinami i towarzyszy człowiekowi do końca życia. Jego integracja powinna nastąpić około 4 miesiąca życia. Jeśli dojdzie do zaburzeń odruchu przełykania to: 

• może zaburzyć to rozwój innych ważnych odruchów związanych ze spożywaniem pokarmu i zaspokojenia głodu, 
• proces połykania może być nieregularny – zbyt wolny lub zbyt szybki, 
• może wystąpić nadwrażliwość na niektóre pokarmy, 
• może wywoływać strach przed jedzeniem, ale też przed poczuciem braku sytości, 
• wywołuje niepokój i dyskomfort dziecka, 
• zaburza poczucie sytości. 

Co może świadczyć o zaburzonym (patologicznym) odruchu? 

• brak przełykania i brak ssania, 
• często występujący odruch wymiotny, 
• wypychanie pokarmu językiem, 
• ssanie palca, 
• zaburzenia oddychania, 
• refluks, 
• poczucie głodu i braku nasycenia. 

Zaburzony odruch nasycenia 

Odruch nasycenia informuje o zaspokojonym głodzie. Dziecko przestaje wówczas jeść, jest zadowolone i spokojne. Odruch nasycenia obecny jest już w życiu płodowym, a po narodzinach jest zależny od poczucia stresu, dostarczanego pokarmu i długości karmienia. Poczucie nasycenia przynosi bezpieczeństwo i poczucie dostatku, dlatego też ma duży wpływ na nasze dorosłe życie. Odruch nasycenia prawidłowo integruje się w wieku 1,5 – 2 lat. Jeśli to nie nastąpi, może dojść do zaburzeń takich jak: 

• zaburzony rozwój innych odruchów, 
• brak poczucia nasycenia, ale też brak poczucia głodu, 
• poczucie niespełnienia. 

Gdy odruch nasycenia jest zaburzony, występuje: 

• stałe poczucie łaknienia, ale też odruch wymiotny, 
• odmawianie przyjmowania pokarmów, 
• zaburzone przełykanie, ssanie, oddychanie, 
• refluks żołądkowo-przełykowy.

Zaburzony odruch kąsania i gryzienia 

Odruchy kąsania i gryzienia są aktywne podczas spożywania pokarmu, ale też pojawiają się jako reakcja na poczucie głodu. Oba odruchy pojawiają się w momencie wyrzynania się pierwszych zębów i towarzyszą nam aż do śmierci. Ich integracja powinna nastąpić między 7. a 9. rokiem życia. W sytuacji gdy odruchy kąsania i gryzienia ulegają zaburzeniu, może pojawić się: 

• lęk przed uczuciem głodu, 
• zaburzony rozwój innych odruchów ustno-twarzowych, 
• zaburzone połykanie (zbyt wolne lub zbyt szybkie), 
• nadwrażliwość na pokarm, 
• brak wyraźnej granicy pomiędzy uczuciem głodu a bycia najedzonym. 

Jeśli zaobserwujemy: 

• brak odruchów kąsania i gryzienia, 
• zbyt aktywne odruchy kąsania i gryzienia, 
• bezustanne łaknienie lub stałe odmawianie spożywania pokarmów, 
• zaburzoną koordynację ssania, gryzienia, kąsania, 
• kłopoty z oddychaniem, 

może to świadczyć o zaburzonych odruchach kąsania i gryzienia. 

Zaburzony odruch żucia 

Żucie zaczyna towarzyszyć dziecku, gdy pojawiają się pierwsze zęby mleczne. Odruch ten jest zależny od prawidłowych odruchów ssania, kąsania, gryzienia. Odruch żucia integruje się między 7. a 9. rokiem życia dziecka. Jest on bardzo ważnym odruchem, ponieważ ma ścisły związek z jedzeniem, ale też rozróżnieniem pokarmów (m.in. siły nacisku do rozdrobnienia kęsa). Zaburzony odruch żucia wpływa na: 

• inne odruchy ustno-twarzowe i ich rozwój, 
• ilość pobieranego pokarmu (często nieadekwatną) do spożycia i połknięcia, 
• formę i konsystencję przygotowywanych posiłków, 
• rozwój zębów i szczęk, 
• prawidłowy rozwój mowy. 

Jakie objawy mogą świadczyć o zaburzonym odruchu żucia? 

• brak ssania, kąsania, zaciskania zębów, żucia, gryzienia, 
• nadaktywne powyższe odruchy, 
• niechęć do gryzienia, spożywanie pokarmów niewymagających żucia, 
• stymulacja odruchu żucia, duża potrzeba jedzenia. 

Zaburzony odruch wymiotny 

Odruch wymiotny jest odruchem obronnym, uaktywniającym się na zbyt dużą ilość pokarmu. Odruch ten pojawia się już w pierwszym tygodniu życia i towarzyszy człowiekowi do końca życia, będąc reakcją na przejedzenie lub niekorzystne działanie spożytych produktów na układ pokarmowy. Jego integracja następuje między 1 a 1,5 rokiem życia. Występujące zaburzenia odruchu wymiotnego niosą ze sobą różne skutki, m.in.: 

• zahamowanie rozwoju innych odruchów, 
• nadwrażliwość na niektóre pokarmy, 
• wzmożenie uczucie strachu. 

W sytuacjach gdy odruch wymiotny działa nieprawidłowo, mogą pojawić się następujące symptomy: 

• stale występujący odruch wymiotny, 
• brak występowania ssania i przełykania, 
• trudności w połykaniu i oddychaniu, 
• zaburzone odruchy ssania, kąsania, gryzienia, 
• refluks,
• wywoływanie odruchu wymiotnego. 

Zaburzony odruch trąbkowy (ryjkowy) 

Odruch trąbkowy związany jest z poszukiwaniem przez dziecko piersi, ssania jej i wciągania pokarmu. Jego obecność przydaje się w późniejszym życiu, chociażby przy piciu przez słomkę. Odruch ten pojawia się już w pierwszym tygodniu po przyjściu na świat i utrzymuje się do końca życia. Integracja odruchu ma miejsce około 3-3,5 roku życia. W przypadku zaburzeń związanych z odruchem ryjkowym mogą pojawić się: 

• problemy z pobieraniem pokarmu, 
• słaba pracę mięśnia okrężnego ust, 
• nieprawidłowy rozwój mowy, 
• zaburzone umiejętności np. dmuchania, 
• wpływ na inne odruchy. 

Co może świadczyć o zaburzonym odruchu trąbkowym? 

• całkowity brak reakcji trąbkowej lub nieprawidłowa reakcja, 
• zbyt słaby odruch, 
• trudności w oddychaniu, 
• refluks, 
• zaburzenia mowy, 
• słaby rozwój mięśnia okrężnego ust, 
• patologiczne odruchy podczas ssania. 

Zaburzony odruch Babkina (dłoniowo-bródkowy) 

Odruch Babkina jest bazą nie tylko do rozwoju odruchów szyjnych, ale też koordynacji ręce-usta, a później ręce-język. Odruch Babkina pojawia się w 2. miesiącu życia płodowego, a rozwija się jeszcze po narodzinach. Jego integracja następuje w 4. miesiącu życia. Brak integracji powoduje: 

• zaburzone odruchy ssania, kąsania, przełykania, gryzienia, a także poszukiwania pokarmu, 
• zaburza poczucie sytości, radości, szczęścia. 

Gdy odruch Babkina jest patologiczny: 

• następuje osłabienie koordynacji odruchów ręce-usta, 
• może pojawiać się nieprawidłowy obrót głowy w momencie wywoływania tego odruchu, 
• występują zaburzenia sytości, 
• występuje przygryzanie np. paznokci, ołówków, ubrań. 

Zaburzony odruch szukania ustami 

Odruch szukania obecny jest już w życiu płodowym, a po narodzinach umożliwia dziecku szukanie piersi matki. Jest bardzo aktywny do 6 miesiąca życia dziecka, a jego pełna integracja powinna mieć miejsce między 12. a 15. miesiącem życia. Dlaczego ten odruch jest taki ważny? Ponieważ sprzyja on zaspokajaniu potrzeb maluszka, a co za tym idzie – pozwala znaleźć ukojenie i wyciszenie po znalezieniu źródła pokarmu. Nieprawidłowy odruch szukania znacznie ogranicza rozwój zdolności poznawczych dziecka, odróżniania stron lewej i prawej, a także kierunków góra-dół, przód-tył, blokując tym samym procesy sensoryczne. Kiedy można poznać, że odruch ten jest nieprawidłowy? Gdy występują: 

• niepożądana reakcja na bodziec, 
• zbyt duże napięcie mięśniowe, szczególnie w obrębie głowy i szyi, 
• trudności w jedzeniu i pobieraniu pokarmu, 
• stymulacja ust, 
• w późniejszym życiu gryzienie ołówków, długopisów, ubrań, obgryzanie paznokci, 
• poczucie niedostatku. 

Odruchy ustno-twarzowe umożliwiają dziecku przetrwanie poprzez szukanie i zdobywanie pokarmu, a także wydalenie zbyt dużej jego ilości. Warto wiedzieć, jakie odruchy występują i na czym polegają, aby móc spokojnie i świadomie obserwować rozwój swojej pociechy.