Kształtowanie się języka dziecka – część 3
Od ukończenia 3. roku życia rozwój mowy dziecka wchodzi w okres tak zwanej swoistej mowy dziecięcej. Jest to ostatnia faza rozwojowa języka, która trwa najdłużej, bo aż do ukończenia 7. roku życia. W wieku siedmiu lat dziecko prawidłowo rozwijające się opanowało wszystkie dźwięki języka ojczystego. Okres swoistej mowy dziecięcej jest również określany mianem fazy opanowania języka. Mimo że okres ten trwa długo, mowa dziecka stale się kształtuje. W języku dziecka pojawiają się coraz trudniejsze głoski, z których ostatnią jest głoska wibracyjna r.
Faza opanowania języka – 3-4. rok życia
W okresie swoistej mowy dziecięcej dziecko zaczyna powoli opanowywać składnię, czego dowodem jest zjawisko nadmiernej generalizacji. Gdy dziecko opanuje nową regułę językową, zaczyna ją stosować wszędzie, nawet tam, gdzie nie powinno jej być.
Jak mówi dziecko 3-letnie?
- Może się bez trudu porozumieć z otoczeniem.
- Jego mowa jest już w dużym stopniu wykształcona, ale i tak pojawiają się nadal błędy językowe, a mowa stale się rozwija.
- Artykulacja głosek jest na wysokim poziomie, zbliżona do prawidłowej.
- Mogą pojawić się substytucje (zastępowanie) samogłosek o, e przez a.
- Dziecko upraszcza trudne słowa, mimo że potrafi wymówić prawidłowo sylaby danego wyrazu.
- Pojawiają się substytucje głosek trudnych, których jeszcze nie ma w języku dziecka, np. głoski szumiące (sz,rz,cz,dż), które pojawią się nieco później, są wymawiane jako ś, ź, ć, dź, a następnie jako s, z, c, dz.
- U 3-latka zanikają elizje, czyli opuszczanie głosek i sylab w wyrazach.
- Dziecko potrafi modelować swój głos i umie już mówić szeptem, co wcześniej nie występowało.
- Powoli kształtują się ruchy tylnej części języka i podniebienia miękkiego, które są konieczne do prawidłowej wymowy głosek k, g, h, a także ruchy języka do przodu (w stronę zębów) w trakcie wymawiania głosek syczących s, z, c, dz.
- Dziecko tworzy neologizmy, czyli własne słowa.
- Dziecko coraz sprawniej analizuje głoski i je od siebie odróżnia.
- W języku dziecka pojawiają się czasowniki.
- 3-latek używa 1000-1800 wyrazów.
- Pojawia się „ja”.
- Dziecko nazywa kolory i umie je odróżnić.
Jak mówi dziecko 4-letnie?
- W mowie pojawiają się głoski szeregu syczącego s, z, c, dz.
- Dziecko nadal może zastępować głoski szumiące sz, rz, cz, dż głoskami łatwiejszymi s, z, c, dz.
- U niektórych dzieci pojawia się już głoska r, ale jej brak nie jest niczym niepokojącym.
- Dzieci, które opanowały już głoskę r, mogą przejawiać hiperpoprawność, czyli wstawianie jej wszędzie, gdzie tylko można, np. mreko – mleko, tarerz – talerz itp.
- Nadal pojawiają się neologizmy.
- Pojawia się znajomość czasu.
Rozwój psychoruchowy wg Erica Lennberga
Ukończony wiek | Rozwój ruchowy | Wokalizacja i język |
3 lata | Dziecko przechodzi na palcach około 3 metrów. Potrafi biegać płynnie, przyspieszając i zwalniając. Pokonuje ostre zakręty. Umie chodzić po schodach, naprzemiennie stawiając kroki. Potrafi skakać na odległość 30 cm. Dziecko jeździ na trzykołowym rowerku. | Słownik dziecka zawiera około 1000 słów, a większość wypowiedzi (80%) jest jak w potocznej mowie osób dorosłych (ale nadal pojawiają się błędy). |
4 lata | Dziecko potrafi skakać przez sznurek i na jednej nodze, oburącz łapie np. piłkę, chodzi po linii prostej. | Dobrze ukształtowane wypowiedzi dziecka. Pojawiają się odchylenia językowe w zakresie gramatyki. |
Dyskurs w dziecięcej mowie
Dyskurs jest uogólnioną konwersacją, rozmową. U małych dzieci pojawia się on w wieku przedszkolnym. Wyróżnia się kilka rodzajów dyskursu:
- narracyjny – dziecko opowiada pewne zdarzenie lub mówi, co widzi na konkretnym obrazku, relacjonuje sytuację, przeżycia;
- konwersacyjny – opiera się na wymianie informacji między rozmówcami;
- objaśniający (u starszych dzieci);
- proceduralny (u starszych dzieci).
Dziecięce pytania
Każdy, kto ma do czynienia z małymi dziećmi, wie, że zadają ogromną liczbę pytań, co dla dorosłego może być niezwykle męczące. Zadawanie pytań jest całkowicie normalnym zjawiskiem i ma związek z rozwojem dziecka. Początkowo pojawiają się pytania synpraktyczne, mające związek z doświadczeniami na podstawie własnych działań, np. Czy mogę za coś zapłacić, jeśli nie potrafię liczyć? Na szczęście ilość zadawanych pytań synpraktycznych z czasem ulega zmniejszeniu, a w ich miejsce pojawiają się pytania heurystyczne, przy pomocy których dziecko porządkuje i poznaje świat, np. Skąd się biorą kasztany? Ilość pytań heurystycznych wzrasta do około 5. roku życia, a następnie maleje.
Dlaczego dziecko tyle pyta?
Zadawanie pytań odgrywa w życiu i rozwoju umysłowym dziecka istotną rolę. Pojawienie się pytań świadczy o swego rodzaju umysłowym przebudzeniu dziecka i rozwijającej się psychice. Pytania informują rodziców lub opiekunów, czego dziecko nie może obecnie zrozumieć, a także pokazuje, w jaki sposób maluch próbuje sobie tłumaczyć otaczający go świat. Największe nasilenie zadawania pytań przypada na 4. rok życia.
4-latek w ciągu dnia może zadać nawet 45 pytań!
Jak zmienia się wypowiedź dziecka w wieku 3-4 lat?
Sprawność stosowania zasad gramatycznych | Pojawia się stopniowanie przymiotnika, np. najlepszy, a także imiesłów bierny. |
Samodzielne symbole językowe | Pojawia się liczba pojedyncza, zaimek przysłówkowy, np. którędy?, bezokolicznik. |
Realizacja fonemów (głosek) | Głoski syczące s, z, c, dz, może pojawić się r. |
Czytanie i pisanie | Odczytywanie cyfr i numerów, np. na tramwajach. Dziecko potrafi napisać samodzielnie kilka liter drukowanych. |
Zaciekawienie i rozwój świadomości językowej | Dziecko pyta o znaczenie wyrazów. Wie, jak zwracać się do osób starszych. Dziecko poprawia się, gdy źle wymawia końcówki. |
Ciekawość umysłowa | Dziecko zadaje pytania o otaczający świat. |
Rymowanki | Dziecko zaczyna tworzyć rymy, np. praczka-kaczka. |
Rozwój mowy dziecka w wieku 3-4 lat jest niezwykle fascynujący z punktu widzenia psychologii i logopedii. Rodzic ma okazję na własne oczy zobaczyć, jak szybko jego pociecha się rozwija i opanowuje nowe zdolności językowe.
Przeczytaj również:
Kształtowanie się języka dziecka – część 1
Kształtowanie się języka dziecka – część 2
Kształtowanie się języka dziecka – część 4
Kształtowanie się języka dziecka – część 5
