20 najczęstszych chorób układu krążenia

Czynniki ryzyka 

Rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego zależy zarówno od wrodzonej predyspozycji, jak i w dużym stopniu od czynników środowiskowych. Pośród głównych modyfikowalnych czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych wymienia się: 

• nadwagę i otyłość, 
• palenie tytoniu, 
• niską aktywność fizyczną, 
• nieprawidłowe odżywianie, 
• zaburzenia lipidowe, 
• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, 
• podwyższone ciśnienie tętnicze. 

Choroby układu sercowo-naczyniowego 

Choroby układu sercowo-naczyniowego to szeroka i różnorodna grupa. Poniżej opis 20 najczęstszych schorzeń, kolejność nie odzwierciedla częstości występowania poszczególnych jednostek. 

Nadciśnienie tętnicze 

Nadciśnienie tętnicze to stan utrzymującego się podwyższonego ciśnienia skurczowego >= 140 mmHg lub ciśnienia rozkurczowego >= 90 mmHg. Najczęstszą postacią nadciśnienia tętniczego jest nadciśnienie pierwotne, będące skutkiem współistnienia predyspozycji genetycznych i środowiskowych. Nadciśnienie wtórne może być wynikiem chorób nerek, gruczołów dokrewnych, układu nerwowego, chorób naczyniowych, działania niektórych leków, ciąży i innych. 

Nadciśnienie tętnicze przeważnie przebiega bez charakterystycznych objawów, mogą pojawić się bóle głowy, łatwiejsze męczenie, a w przypadku rozwoju powikłań, objawy uszkodzeń narządowych. W leczeniu stosuje się najczęściej postępowanie niefarmakologiczne, tj. dietę i aktywność fizyczną oraz farmakoterapię. 

Dyslipidemie 

Dyslipidemie definiuje się jako przekroczenie wartości prawidłowych przez stężenia lipidów i lipoprotein osocza krwi. Zależnie od typu dyslipidemii obserwuje się podwyższone stężenia cholesterolu całkowitego i LDL, triglicerydów oraz obniżone cholesterolu HDL. W zaburzeniach lipidowych rozwija się miażdżyca, a w przypadku wysokiego stężenia triglicerydów może wystąpić zapalenie trzustki. 

W leczeniu stosuje się dietę i farmakoterapię. 

Miażdżyca 

Jest to przewlekła choroba o charakterze zapalnym, dotykająca naczynia tętnicze. Na jej rozwój wpływają czynniki genetyczne i środowiskowe. W jej przebiegu w ścianach tętnic tworzą się struktury, zwane blaszkami miażdżycowymi, zbudowane z lipidów, komórek mięśni gładkich, komórek zapalnych i tkanki łącznej. Wyróżnia się dwa typy blaszek – stabilne i niestabilne. Pęknięcie blaszki miażdżycowej inicjuje proces lokalnego krzepnięcia i może prowadzić do zwężenia lub zamknięcia naczynia w miejscu blaszki lub w dalszych odcinkach tętnic, w wyniku oderwania jej fragmentów. Konsekwencjami miażdżycy są przewlekłe i ostre niedokrwienia, w tym np. zawał serca. 

W leczeniu stosuje się modyfikację stylu życia, farmakoterapię oraz interwencje wewnątrznaczyniowe lub zabiegowe. 

Choroba niedokrwienna serca 

Stan niedokrwienia mięśnia serca może być wynikiem różnych sytuacji, np. zmniejszenia stężenia tlenu lub hemoglobiny we krwi, jednak najczęstszą jego przyczyną są zmiany w tętnicach wieńcowych – mówimy wówczas o chorobie wieńcowej. Najczęstszymi zmianami występującymi w tętnicach wieńcowych są zmiany miażdżycowe, niekiedy występują również inne zaburzenia. Chorobę wieńcową dzielimy na przewlekłe zespoły wieńcowe o stabilnym przebiegu oraz ostre zespoły wieńcowe, związane z nasileniem niedokrwienia i objawów, w której to grupie znajdują się również zawały serca. 

Objawem choroby wieńcowej jest ból wieńcowy, charakteryzujący się: 

• lokalizacją zamostkową, możliwym promieniowaniem do szyi, żuchwy, nadbrzusza, ramion; 
• charakterem uciskowym, gniotącym lub dławiącym; 
• występowaniem po wysiłku fizycznym lub spowodowanym sytuacją stresową.

W stabilnej chorobie wieńcowej ból ustępuje po odpoczynku lub przyjęciu nitrogliceryny. U niektórych chorych mogą występować „równoważniki” bólu, takie jak np. duszność, zmęczenie, nudności i wymioty. W leczeniu choroby wieńcowej stosuje się leczenie niefarmakologiczne – odpowiednią dietę, aktywność fizyczną, leczenie farmakologiczne oraz leczenie inwazyjne. 

Zawał mięśnia serca 

Zawał serca występuje, gdy dochodzi do ostrego lub szybko narastającego niedokrwienia mięśnia, w wyniku zamknięcia lub znacznego ograniczenia przepływu krwi przez tętnicę wieńcową, rzadziej w innych mechanizmach. Niedokrwienie prowadzi do rozwoju martwicy mięśnia i trwałego uszkodzenia serca. Niedokrwienie może dotyczyć całej grubości ściany serca lub jej warstwy podwsierdziowej. 

Ból w zawale serca nie ustępuje po przyjęciu nitrogliceryny i odpoczynku. W diagnostyce stosuje się badanie elektrokardiograficzne (EKG), badania laboratoryjne, w tym oznaczenie troponin sercowych oraz badanie echokardiograficzne. W leczeniu stosuje się farmakoterapię i interwencje wieńcowe. 

Przewlekła niewydolność serca 

Niewydolność serca jest stanem chorobowym wynikającym z zaburzenia czynności narządu. Może w niej dochodzić do zmniejszenia ilości krwi „pompowanej” do krążenia w jednostce czasu lub wygenerowanie odpowiedniej objętości może wiązać się z koniecznością wykorzystywania nadmiernych ciśnień. 

Pośród przyczyn przewlekłej niewydolności serca wymienia się m.in.: 

• chorobę wieńcową, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• kardiomiopatie, 
• wady zastawek serca, 
• cukrzycę. 

Do objawów przewlekłej niewydolności serca należą: 

• duszność (w tym napadowa duszność nocna, nasilająca się w pozycji leżącej), 
• kaszel, 
• obrzęki, 
• spadek tolerancji wysiłku, 
• nykturia (kilkukrotne oddawanie moczu w nocy), 
• objawy ze strony układu pokarmowego (nudności, zaparcia, obniżony apetyt). 

W diagnostyce stosuje się badania laboratoryjne, EKG oraz obrazowe – głównie badanie echokardiograficzne. W leczeniu stosuje się farmakoterapię, ograniczenie podaży sodu, restrykcje płynowe i dotyczące niektórych leków. W zaawansowanej przewlekłej niewydolności serca stosuje się wszczepialne urządzenie do terapii resynchronizującej. Bardzo istotne jest optymalne leczenie chorób współistniejących. 

Ostra niewydolność serca 

W przypadku ostrej niewydolności serca objawy wymienione wyżej narastają bardzo szybko i prowadzą do rozwoju stanów bezpośredniego zagrożenia życia, takich jak np. obrzęk płuc. Pośród przyczyn ostrej niewydolności serca znajdują się zawał serca, nagły wzrost ciśnienia tętniczego – przełom nadciśnieniowy, zaburzenia rytmu serca, inne ostre stany. Ostra niewydolność serca może być również wynikiem zaostrzenia niewydolności przewlekłej, np. w przebiegu infekcji, przewodnienia, innych chorób. 

Chory z ostrą niewydolnością serca wymaga pilnej interwencji lekarskiej i intensywnego leczenia w postaci farmakoterapii, a niekiedy mechanicznych metod wspomagania krążenia. 

Zaburzenia rytmu serca 

Wyróżniamy rytmy wolne, czyli bradyarytmie oraz rytmy szybkie, czyli tachyarytmie.  Nieprawidłowy rytm może pochodzić ze struktur powyżej komór serca – są to arytmie nadkomorowe, oraz ze struktur w obrębie komór serca – są to arytmie komorowe. 

W zaburzeniach rytmu serca obserwuje się występowanie dodatkowych pobudzeń, pojedynczych lub mnogich, które mogą pojawiać się w komorach serca lub w przedsionkach.  Takie dodatkowe pobudzenia mogą doprowadzić do wystąpienia migotania / trzepotania przedsionków lub komór serca. Zaburzenia rytmu serca można zdiagnozować na podstawie badania spoczynkowego EKG lub holtera EKG. 

Objawy zaburzeń rytmu serca to: 

• kołatania serca, 
• duszność, 
• pogorszenie tolerancji wysiłku, 
• zawroty głowy, 
• w ciężkich przypadkach wstrząs i zatrzymanie krążenia. 

W leczeniu stosuje się farmakoterapię, elektroterapię oraz w niektórych przypadkach urządzenia wszczepialne. 

Zaburzenia przewodzenia 

Za generowanie i przewodzenie bodźców elektrycznych w sercu odpowiedzialny jest układ bodźcoprzewodzący. Zaburzenia przewodzenia to sytuacje, w których przewodzenie impulsu jest nieprawidłowe, np. opóźnione, przewodzeniu nie ulegają wszystkie pobudzenia lub następuje całkowite wstrzymanie przewodzenia impulsów z przedsionków do komór i w efekcie pojawia się rytm zastępczy. 

Pośród czynników ryzyka wystąpienia zaburzeń przewodzenia wymienia się: 

• zaburzenia wrodzone, 
• chorobę niedokrwienną serca, 
• kardiomiopatie, 
• zapalenie mięśnia serca, 
• choroby układowe, 
• uszkodzenia okołozabiegowe, 
• zwyrodnienia układu przewodzącego i inne. 

W leczeniu stosuje się stymulatory serca, w niektórych przypadkach leczenie nie jest konieczne. 

Tętniaki aorty 

Jako tętniak aorty definiuje się odcinkowe poszerzenie prawidłowego światła aorty o więcej niż 50%. Najczęściej lokalizują się one w odcinku brzusznym aorty, poniżej odejścia tętnic nerkowych, ale występują również w pozostałych jej odcinkach. Tętniaki aorty mogą rozwijać się w przebiegu miażdżycy, zwyrodnienia naczynia, jego urazów, stanów zapalnych i innych rzadkich czynników. Ich obecność bardzo często jest bezobjawowa. Tętniak może ulec rozwarstwieniu lub pęknięciu – występuje wówczas krwotok lub zamknięcie światła tętnic odgałęziających się od aorty i niedokrwienie zaopatrywanych przez nie narządów. Są to stany bardzo ciężkie i zagrażające życiu. 

W diagnostyce używa się badań obrazowych – USG, echo serca, TK, MRI. Leczenie jest zabiegowe, a kwalifikacji dokonuje się w zależności od wielkości tętniaka i innych czynników ryzyka. 

Przewlekła niewydolność żylna 

To stan występowania cech zastoju krwi w łożysku żylnym. Wyróżnia się chorobę żylakową, niewydolność zastawek żylnych (zapobiegających wstecznemu przepływowi krwi), zespół pozakrzepowy oraz zespoły uciskowe. Choroba częściej występuje u kobiet, ryzyko zwiększa praca stojąca lub siedząca, otyłość, ciąża, starszy wiek oraz czynniki genetyczne. 

Pośród objawów niewydolności żylnej wymienia się: 

• uczucie ciężkości kończyn dolnych, 
• skurcze łydek, 
• obrzęki i przebarwienia podudzi, 
• widoczne poszerzone żyły powierzchowne, 
• owrzodzenia,  
• zanik skóry. 

W leczeniu stosuje się zwiększenie aktywności, terapię uciskową (np. pończochy uciskowe) oraz leczenie farmakologiczne. 

Zwężenie tętnic szyjnych i kręgowych 

Dwie tętnice szyjne oraz dwie tętnice kręgowe to naczynia zaopatrujące mózg w krew. Najczęściej ich zwężenie jest wynikiem miażdżycy, rzadziej występują inne czynniki jak rozwarstwienie, zapalenie naczyń itd. Zwężenie tętnic prowadzi do zmniejszenia dopływu krwi do mózgu. Może przebiegać bezobjawowo lub wywoływać objawy takie jak zawroty głowy, zaburzenia ruchowe, czuciowe, zaburzenia mowy lub widzenia. 

W leczeniu stosuje się postępowanie farmakologicznie i zabiegowe.  

Udar mózgu 

Wyróżnia się trzy typy udaru mózgu: udar niedokrwienny, udar krwotoczny oraz krwotok podpajęczynówkowy. Występuje również szczególny typ – udar żylny. 

Objawy udaru zależą od lokalizacji zmian. W przypadku udaru występują objawy takie jak zaburzenia ruchowe – niedowłady kończyn i porażenia, zaburzenia czucia, zaburzenia mowy i widzenia. Możliwe są również zaburzenia świadomości, ból głowy, a nawet zaburzenia oddychania i krążenia. W diagnostyce stosuje się badania obrazowe – TK, MRI. Leczenie uzależnione jest od typu udaru. 

Zakrzepica żył głębokich 

To stan, w którym w układzie żył głębokich powstaje zakrzep. Najczęstszą lokalizacją choroby są żyły kończyn dolnych. Czynnikami ryzyka są między innymi stany nadkrzepliwości, długotrwałe unieruchomienie, stan po operacjach chirurgicznych, urazy, nowotwory złośliwe czy wysokie stężenie estrogenów. Objawy zakrzepicy w układzie żył głębokich kończyn dolnych to obrzęk, zaczerwienienie, asymetria kończyn, ból, zwiększenie ciepłoty kończyny. W leczeniu stosuje się terapię uciskową, leczenie farmakologiczne przeciwzakrzepowe, a niekiedy mechaniczne usuwanie zakrzepu. 

Zatorowość płucna 

Zatorowość płucna może być powikłaniem zakrzepicy żył głębokich, wystąpić po złamaniach, powikłaniach porodu i innych. Dochodzi w niej do zamknięcia lub zwężenia tętnicy płucnej lub jej odgałęzień przez materiał zatorowy. Choroba może przebiegać pod postaciami od umiarkowanej duszności i kaszlu po ciężki wstrząs, a nawet zatrzymanie krążenia. Leczenie zależy od stanu pacjenta. Stosuje się leki przeciwzakrzepowe, trombolityczne, niekiedy mechaniczne usuwanie materiału zatorowego. 

Zapalenie osierdzia 

Osierdzie otacza serce, składa się z dwóch blaszek, a pomiędzy nimi znajduje się przestrzeń – jama osierdzia, wypełniona niewielką ilością płynu. Zapalenie osierdzia to stan zapalny obejmujący jego blaszki. Zwykle towarzyszy mu zwiększone gromadzenie płynu. Pośród przyczyn zapalenia osierdzia wymienia się infekcje wirusowe, rzadko bakteryjne i grzybicze, układowe choroby tkanki łącznej, niewydolność nerek, zawał serca, choroby endokrynologiczne, stany pourazowe, pozabiegowe i po radioterapii. 

Zapalenie osierdzia objawia się bólem zamostkowym lub przedsercowym, nasilającym się w pozycji leżącej a zmniejszającym się w pozycji siedzącej w przodopochyleniu, ponadto występują kaszel, duszność, stan podgorączkowy lub gorączka. W leczeniu stosuje się leki przeciwzapalne, ograniczenie aktywności, w przypadkach gromadzenia dużej ilości płynu nakłucie worka osierdziowego. Istotne jest leczenie przyczynowe choroby leżącej u podłoża zapalenia osierdzia.  

Zapalenie wsierdzia 

Wsierdzie to błona wyściełająca wnętrze jam serca i powierzchnie zastawek serca. Do jego zapalenia może dojść w wyniku zakażenia lub bez udziału czynników infekcyjnych. Najczęściej rozwija się w obrębie zastawek własnych, ale również po przeszczepieniu. Ryzyko rozwoju infekcyjnego zapalenia wsierdzia wzrasta w przypadku obecności ciał obcych w sercu, wad zastawkowych, innych chorób serca, stanów obniżonej odporności, np. przy zakażeniu HIV. Objawy są nieswoiste – gorączka, osłabienie, brak apetytu, bóle stawów, duszność, bóle głowy. W leczeniu stosuje się farmakoterapię przeciwdrobnoustrojową i przeciwzakrzepową, a w razie wskazań interwencje zabiegowe. Infekcyjne zapalenie wsierdzia może prowadzić do wystąpienie incydentów zatorowych, np. udaru mózgu. 

Zapalenie mięśnia serca 

To proces zapalny obejmujący tkankę mięśniową, śródmiąższową i naczynia serca. Może on prowadzić do powstania trwałych uszkodzeń narządu i jego niewydolności. Pośród przyczyn zapalenia znajdują się zakażenia wirusami, bakteriami, innymi patogenami, reakcje i choroby autoimmunologiczne, działanie niektórych leków oraz toksyn. Objawami choroby są ból w klatce piersiowej, duszność, osłabienie i niekiedy kołatania serca. Przebieg może być zarówno łagodny, nawet bezobjawowy, jak i bardzo ciężki, bezpośrednio zagrażający życiu. W leczeniu stosuje się odpoczynek, leczenie objawowe, w przypadku wskazań przeciwdrobnoustrojowe lub immunosupersyjne, a w najcięższych przypadkach chory podlega opiece w oddziale intensywnej terapii. 

Wady zastawkowe 

Zastawki serca to struktury oddzielające od siebie jamy serca – komory i przedsionki oraz komory i duże tętnice, do których pompują krew. Zamykając się i otwierając w odpowiednich fazach, zapewniają prawidłowy kierunek przepływu krwi. Ich wady mogą polegać na zwężeniu lub niedomykalności. Powstają wówczas objawy wynikające z nieprawidłowego kierunku przepływu krwi (cofania się) lub konsekwencje konieczności generowania wyższego ciśnienia przez jamę serca celem „przepchnięcia” krwi przez zastawkę zwężoną. Zależnie od zajętej zastawki i wady mogą występować różne objawy – zawroty głowy, osłabienie, duszność i inne. W leczeniu stosuje się postępowanie zachowawcze oraz zabiegowe – wymianę zastawki na protezę mechaniczną lub biologiczną. 

Kardiomiopatie 

To grupa chorób, których wspólną cechą jest zajęcie mięśnia sercowego i wywoływanie jego dysfunkcji. Wyróżnia się pięć ich typów, różniących się etiologią, przebiegiem i sposobami leczenia. Najczęstszą jest kardiomiopatia rozstrzeniowa, z poszerzeniem jamy serca, rozwijająca się np. w przebiegu choroby niedokrwiennej, nadużywania alkoholu, schorzeń metabolicznych, genetycznych i innych. Ponadto wyróżnia się kardiomiopatię przerostową, restrykcyjną, niesklasyfikowaną i arytmogenną kardiomiopatię prawokomorową. 

Przeczytaj również:
Rozrusznik serca – czym jest i jak przebiega zabieg wstawienia?