Widłak goździsty – właściwości i zastosowanie

Jak wygląda widłak goździsty?

Widłak goździsty (Lycopodium clavatum L.) jest rośliną pochodzącą z rodziny widłakowatych. Potocznie jest nazywany niedźwiedzią łapą, warkocznicą, psem świętego Jana lub widłakiem babimorem ze względu na swój charakterystyczny wygląd [1]. 

W pokroju widłak, jako zarodnikowa roślina wieloletnia, przypomina mech i podobnie jak on występuje w zacienionych miejscach, jest rośliną wiecznie zieloną i ma zdolność do gromadzenia wody. Właściwości te powodują, że jest niezwykle istotny m.in. dla ekosystemów wrzosowisk i lasów iglastych. Niedźwiedzia łapa żyje maksymalnie do 15 lat [2]. 

Padające na roślinę promienie słoneczne powodują przedwczesne obumarcie. 

Widłak goździsty podlega w Polsce częściowej ochronie. Niestety roślina bywa niszczona na dużą skalę z powodu zrywania pędów w celach ozdobnych i leczniczych [3]. 

Jakie zastosowanie ma widłak goździsty? 

Suszony surowiec lub zarodniki widłaka goździstego mogą być stosowane wewnętrznie w formie naparów. Wskazany jest pomocniczo w terapii:  

• stanów zapalnych układu moczowego,   
• kamieni nerkowych,   
• kolki nerkowej,   
• piasku w nerkach,   
• przewlekłych zaparć,   
• hemoroidów (żylaków odbytu),   
• chorób wątroby (przy zapaleniu i marskości wątroby),
• reumatyzmu,   
• artretyzmu,   
• duszności,   
• skurczów mięśni,   
• bólów menstruacyjnych [2,6], 

Z kolei pyłek widłaka goździstego stosowany zewnętrznie jest wskazany w przypadku wyprysków, łuszczycy, egzemy, odleżyn i przy stopie cukrzycowej. Działa również wspomagająco przy trudno gojących się ranach i liszaju [2,4]. 

W badaniu przeprowadzonym w 2020 roku stwierdzono, że wyciągi z widłaka mogą zwiększać skuteczność terapii raka jelita grubego podczas stosowania kwercetyny.  W badaniu tym wykazano, że połączenie widłaka z kwercetyną istotnie zmniejszyło ilość komórek nowotworowych.  Jednak aby potwierdzić ten efekt, potrzebne są dalsze badania [5]. 

Widłak zasługuje na szczególne zainteresowanie ze względu na naturalną zawartość hupercyny, która według dostępnych badań działa pobudzająco na mózg, czyli nootropowo. Nootropy to związki, które mają pobudzać funkcje umysłowe, w tym pamięć i koncentrację, jak również zwiększać motywację, czyli chęć do działania [5]. 

Ze względu na swoje właściwości Lycopodium clavatum L. stosuje się w przypadku odczuwania niepokoju i w celu łagodzenia chronicznego zmęczenia. Współcześnie wskazuje się również na potencjalne możliwości podawania go pacjentom w celu łagodzenia objawów demencji starczej i choroby Alzheimera, jak również zaburzeń pamięci. Widłak bywa zalecany osobom cierpiącym na otępienie i po udarze mózgu. Preparaty z widłakiem budzą ogromne nadzieje w znalezieniu skutecznego leku na chorobę Alzheimera, jednak konieczne są dalsze badania [8]. 

Widłak goździsty – jak stosować? 

Do celów leczniczych wykorzystywane jest zarówno ziele, jak i zarodniki.  

Podczas przygotowywania herbatki z widłaka należy bezwzględnie pamiętać o tym, że rośliny nie wolno gotować. Powinno się ją zalać wrzątkiem i poczekać do zaparzenia [2]. 

Sam pyłek widłaka goździstego jest wykorzystywany wyłącznie na powierzchni skóry do posypywania ran. Zaleca się stosowanie go na oczyszczoną powierzchnię 2-3 razy dziennie, dbając o to, aby pyłek pozostał na skórze jak najdłużej [2]. 

Widłak goździsty – skutki uboczne 

Niedźwiedzia łapa to roślina, która jednocześnie leczy, ale jej pędy są trujące.  

Aby móc w pełni korzystać z medycznych właściwości widłaka goździstego, należy mieć odpowiednią wiedzę w tym zakresie i stosować się ściśle do sposobu przygotowywania. 

Pęd widłaka zawiera naturalnie występujące alkaloidy, w tym likopodynę, klawatynę i klawotoksynę, które są odpowiedzialne za trujące działanie rośliny. Z kolei obecna w widłaku goździstym lipodyna charakteryzuje się działaniem wymiotnym. Nasilone wymioty mogą wywołać znaczne odwodnienie z utratą elektrolitów, co w konsekwencji może przyczynić się nawet do nieprawidłowej pracy serca [7,8]. 

Widłak goździsty – przeciwwskazania 

Ze względu na to, że pędy widłaka wykazują działanie trujące, stosowanie tej rośliny jest przeciwwskazane: 

• u osób ze schorzeniami układu sercowo-naczyniowego,
• w przypadku padaczki, 
• w przebiegu choroby wrzodowej żołądka, 
• w przypadku gruźlicy. 

Podawanie ziela widłaka goździstego jest również przeciwwskazane u dzieci i kobiet w ciąży. 

Widłak powoduje skurcze jelit i nasila objawy biegunki. Z tego względu zaleca się zrezygnować ze stosowania tej rośliny u osób z jelitem wrażliwym (postać biegunkowa) [2]. 

Widłak goździsty jako składnik żywności 

Chiński widłak goździsty Huperzia serrata (Thunb.) Trevis (Lycopodium serratum Thunb.) został ujęty w kompendium substancji botanicznych, w których stwierdzono obecność naturalnie występujących składników mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego w przypadku wykorzystywania ich do produkcji żywności i suplementów diety. Powodem umieszczenie widłaka w tym dokumencie była naturalna obecność w jego częściach nadziemnych m.in. huperzyny A (ok. 0,007%) i huperzyny B [8]. 

Kompendium ma na celu zwrócenie uwagi producentów i organów ds. bezpieczeństwa żywności na potencjalne wystąpienie działań niepożądanych w przypadku zastosowania widłaka naturalnie zawierającego hupercynę w żywności lub suplementach diety.  

Sama hupercyna A jest na ten moment zabroniona do stosowania w żywności [9]. 

Widłak goździsty to roślina o ciekawych właściwościach, a jednocześnie zawierająca substancje o niekorzystnym, a nawet trującym działaniu na organizm. Aby mieć pewność, że stosowane ziele widłaka goździstego jest w pełni bezpieczne, zaleca się pozyskiwanie go wyłącznie ze sprawdzonych źródeł. Zanim sięgniemy po to ziele, warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.