Alergia pokarmowa – przyczyny, objawy i leczenie alergii pokarmowych

Alergia pokarmowa – co to jest?

Alergia pokarmowa to zespół różnych objawów, które ujawniają się w sytuacji kontaktu ze składnikami pokarmu lub danym pokarmem w dawce tolerowanej przez osoby bez alergii.

W odróżnieniu od nietolerancji pokarmowej, może być niezależną lub zależną od immunoglobulin IgE niepożądaną reakcją na kontakt z pokarmem o podłożu immunologicznym [1, 2]. Występowanie alergii pokarmowych w dużej mierze zależy od nawyków żywieniowych i jest zróżnicowane w populacjach świata. Badania dowodzą, że uczulenie na owoce morza, orzechy czy ryby dotyczą bardziej dorosłych niż dzieci, u których dominuje alergia na białka zawarte w mleku i jego przetworach.

Najczęstsze rodzaje alergii pokarmowych 

Istnieje wiele różnych rodzajów alergii pokarmowej. Ich szczegółowa klasyfikacja zależna jest od ciężkości objawów, stopnia rozległości reakcji alergicznej, a także od czasu utrzymania się reakcji alergicznej oraz od pochodzenia czynnika wywołującego alergie. 

Alergie pokarmowe można podzielić ze względu na:  

• stopień ciężkości objawów alergicznych: alergie łagodne, umiarkowane, ciężkie; 
• rozległość reakcji alergicznej: alergie miejscowe np. alergiczny zespół zapalenia jamy ustnej; narządowoswoiste wywołane ze strony przewodu pokarmowego, oddechowego i skóry; uogólnione zwykle o ciężkim przebiegu z objawami ze strony przewodu pokarmowego, skóry, układu oddechowego i układu krążenia; 
• rodzaj czynnika wywołującego reakcję alergiczną: wywołane alergenami pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego; 
• czas utrzymywania się objawów: alergie przemijające, trwałe. 

Przyczyny alergii pokarmowej 

Pierwszą istotną przyczyną powstawania alergii pokarmowych u wielu ludzi są predyspozycje genetyczne, a szczególnie wrodzona skłonność do wytwarzania nadmiaru przeciwciał IgE. Dodatkowo ważną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, a więc: 

• nadmierna sterylizacja środowiska, w jakim żyjemy na co dzień; 
• palenie papierosów; 
• smog i nadmierne zanieczyszczenie powietrza; 
• nadmierne spożywanie produktów wysoce przetworzonych i słabej jakości; 
• zbyt częste stosowanie u małych dzieci i niemowląt różnych antybiotyków. 

Alergeny zawarte w pożywieniu to najczęściej substancje zaliczane do białek lub glikoprotein, które posiadają zdolność do wchodzenia w reakcje ze specyficznymi przeciwciałami IgE. W rezultacie tego procesu dochodzi do indukowania reakcji alergicznej lub może dojść do wywołania uczulenia organizmu na konkretny alergen.

Liczne badania dowodzą, że alergenne białka znajdują się niemal we wszystkich grupach żywności.

Najwięcej z nich można spotkać w: 

• białku zawartym w mleku krowim i jajkach; 
• zbożach; 
• roślinach strączkowych; 
• rybach; 
• owocach cytrusowych; 
• skorupiakach i owocach morza (krewetki, ostrygi, kraby); 
• orzechach arachidowych; 
• przyprawach pochodzenia roślinnego (kminek, pieprz, czosnek, kolendra); 
• miodzie naturalnego pochodzenia; 
• warzywach (seler, pomidory, ziemniaki, pietruszka, marchew); 
• owocach (truskawki, kiwi, banan, mango, awokado, brzoskwinie); 
• czekoladzie; 
• kakao. 

U niemowląt i małych dzieci zwiększona skłonność do alergii pokarmowych tłumaczona jest niedojrzałością ich przewodu pokarmowego [1, 2, 3]. 

Alergia pokarmowa – objawy 

Objawy alergii pokarmowej są różne i mogą dotyczyć różnych narządów naszego ciała. Najczęstszymi objawami alergii pokarmowej są: 

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunki, mdłości, wymioty); 
• problemy z przełykaniem śliny; 
• aftowe zapalenie jamy ustnej; 
• trudności z oddychaniem; 
• świszczący oddech; 
• katar; 
• opuchnięcie twarzy, ust, gardła; 
• zmiany skórne. 

Najpoważniejszym objawem alergii pokarmowej jest wstrząs anafilaktyczny, który jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. 

Objawy skórne alergii pokarmowej 

Zmiany skórne stanowią prawie połowę wszystkich objawów nadwrażliwości pokarmowej. Są one bardzo specyficzne, występują bardzo szybko, dlatego dość łatwo można je powiązać z kontaktem organizmu z alergenami zawartymi w żywności. Mogą przyjąć formę wysypki, grudek obrzękowych czy rumienia, którym towarzyszy uporczywy świąd. Ponadto zmiany skórne powstałe po spożyciu pokarmu mogą przekształcić się w tzw. bąble pokrzywkowe, które mogą przyjmować różne formy. 

Pokrzywka ma często charakter ostry i pojawia się najczęściej zaraz po spożyciu pokarmu. Może poprzedzać wystąpienie objawów anafilaksji. U niektórych pacjentów może wystąpić alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, które charakteryzuje się wystąpieniem zmian zapalnych na skórze w wyniku jej kontaktu z określonym pokarmem. Ponadto liczne obserwacje dowodzą, że alergia pokarmowa jest jednym z czynników pogarszających stan skóry u pacjentów cierpiących na atopowe zapalenie skóry [1, 2]. 

Jakie badania pozwalają wykryć alergię pokarmową? 

Prawidłowe rozpoznanie alergii pokarmowej oparte jest na dwóch ważnych filarach. Pierwszym z nich jest szczegółowy wywiad przeprowadzony z pacjentem przez lekarza alergologa, który poprzez wnikliwą analizę odpowiedzi oraz obserwację ewentualnych objawów może przejść do drugiego etapu diagnostyki. Są to specjalistyczne testy alergiczne, do których zaliczamy: 

• testy skórne, w których bada się reakcję skórną na kontakt z wybranymi alergenami; pozwalają dokładnie określić alergeny wywołujące reakcję skórną, ale także wykluczyć alergeny, które jej nie wywołują; 
• testy alergiczne z krwi, przeprowadzane są najczęściej u małych dzieci; polegają na pobraniu niewielkiej próbki krwi, która następnie poddana jest w specjalistycznym laboratorium precyzyjnej analizie immunoenzymatycznej i molekularnej. Rezultatem tego badania jest poznanie poziomu przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom oraz określenie profilu bezpieczeństwa; 
• testy prowokacyjne z alergenem, polegające na początkowym wyeliminowaniu z diety pokarmów zawierających w swoim składzie dany alergen, a następnie ponowne wprowadzenie go do diety i zbadaniu reakcji organizmu na kontakt z nim [1]. 

Wykonanie testów alergicznych jest możliwe o każdej porze roku, również bezpłatnie w oparciu o kontrakt danej placówki z NFZ. W zależności od województwa czas oczekiwania na badania jest zróżnicowany, dlatego wielu pacjentów decyduje się na wykonanie takich testów prywatnie. Koszty badań są uwarunkowane zakresem i techniką ich przeprowadzenia. 

Jak leczy się alergie pokarmowe? 

Obecnie nie ma jednego lekarstwa na alergie pokarmowe, ale istnieje kilka metod leczenia i zapobiegania jej typowym objawom. Jedną z najpowszechniejszych i najprostszych metod leczenia jest wprowadzenie diety eliminacyjnej, polegającej na wykluczeniu z codziennego jadłospisu produktów zawierających alergeny wywołujące reakcję alergiczną. Taka ścisła dieta wiąże się z ryzykiem powstania niedoboru różnych witamin i minerałów, dlatego warto po wcześniejszej konsultacji z lekarzem wprowadzić do niej odpowiednią suplementację.   

W przypadku niemowląt i małych dzieci uczulonych na białko mleka krowiego, lekarze pediatrzy dobierają odpowiednią mieszankę preparatów mlekozastępczych lub mleko modyfikowane. Ważne jest, aby samemu na własną rękę nie stosować diety eliminacyjnej. 

Dodatkowo u pacjentów cierpiących na różne rodzaje alergii pokarmowej wprowadzane jest leczenie farmakologiczne poprzez dołączenie do diety eliminacyjnej leków przeciwhistaminowych, a w cięższych przypadkach rekomendowane są glikokortykosteroidy. W przypadku stwierdzenia znacznego ryzyka wstrząsu anafilaktycznego należy nosić ze sobą ampułkostrzykawkę zawierającą adrenalinę. 

Potencjalnie istnieje jeszcze jedna metoda leczenia alergii pokarmowej, czyli immunoterapia swoista, która obecnie odgrywa ważną rolę w procesie odczulania pacjentów z objawami wywołanymi przez aeroalergeny. Niestety brakuje wystarczających dowodów naukowych potwierdzających skuteczność tej metody w terapii alergii pokarmowych [3]. 

Jak zapobiec alergii pokarmowej? 

Istotna jest odpowiednia edukacja, dzięki której wzrośnie nasza wiedza w procesie zapobiegania reakcji alergicznej. Istnieje kilka prostych sposobów, które pozwolą zmniejszyć ryzyko kontaktu z alergenami oraz wystąpienia reakcji alergicznej. 

1. Zawsze czytaj oznaczenia zawarte na opakowaniu kupowanej żywności. Znajdują się tam informacje o alergenach występujących się w danym pokarmie, co pozwoli na świadome zakupy. 
2. Unikaj kontaktu krzyżowego i reaktywności krzyżowej, a więc nieumyślnego przenoszenia alergenów na pozostałą żywność. Dokładnie myj naczynia i oddzielaj obszary spożywania posiłków. 
3. Naucz się rozpoznawać objawy reakcji alergicznej, zwłaszcza po spożyciu żywności. Ważne jest, aby ich nie lekceważyć i nie bagatelizować, gdyż wczesne ich wykrycie może w niektórych przypadkach uratować życie.  

Polskie i światowe rekomendacje zalecają karmienie niemowląt wyłącznie piersią przez pierwsze 4-6 miesięcy życia. Wielu badaczy uważa, że jest to jedne z najlepszych działań prewencyjnych przed rozwojem alergii pokarmowej [5].

Przeczytaj również:
Opóźniona alergia pokarmowa – na czym polega? Badania i testy