Badanie nerwów czaszkowych – na czym polega?

Nerwy czaszkowe i ich rola w ciele 

Spośród 12 par nerwów czaszkowych wyróżnia się: 

• I nerw węchowy – powonienie; 
• II nerw wzrokowy – przewodzenie bodźców wzrokowych; 
• III nerw okoruchowy – ruchy gałki ocznej; 
• IV nerw bloczkowy – ruchy gałki ocznej; 
• V nerw trójdzielny – unerwienie czuciowe powierzchni twarzy, nosa, jamy ustnej; unerwienie ruchowe mięśni żwaczy; 
• VI nerw odwodzący – ruchy gałki ocznej; 
• VII nerw twarzowy – unerwienie mięśni mimicznych; 
• VIII nerw przedsionkowo-ślimakowy – przewodzenie bodźców słuchowych oraz zmysł równowagi; 
• IX nerw językowo-gardłowy – unerwienie czuciowe ucha środkowego, łuków podniebiennych, migdałków, nasady języka, części nosowej i ustnej gardła; unerwienie ruchowe niektórych mięśni gardła; 
• X nerw błędny – unerwienie ruchowe niektórych mięśni gardła, podniebienia i krtani; unerwienie czuciowe całej krtani, części ucha zewnętrznego, a także wszystkich narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej; 
• XI nerw dodatkowy – unerwienie niektórych mięśni szyi i karku; 
• XII nerw podjęzykowy – unerwienie ruchowe wszystkich mięśni języka. 

Dzięki nim mózg człowieka może regulować pracę mięśni poprzecznie prążkowanych, a także odbierać wrażenia zmysłowe i czuciowe z okolic głowy i szyi. Co ważne, mimo swojej nazwy, nerwy czaszkowe nie mają swojego początku w czaszce, a w pniu mózgu (z wyjątkiem nerwów I i II). Część nerwów, takich jak VII, X, XII unerwia dany obszar pojedynczo: ruchowo lub czuciowo. Pozostałe nerwy unerwiają podwójnie. 

Badanie nerwów czaszkowych 

W zależności od tego, który nerw czaszkowy lekarz ma zbadać, przeprowadza zróżnicowane próby i testy. 

Badanie nerwu węchowego 

Pacjentowi zawiązuje się oczy, a pod każde z nozdrzy osobno podkłada się wacik nasączony wybranymi zapachami (np. cytryna, lawenda itd.). W przypadku, gdy pacjent nie rozróżnia zapachów lub ich w ogóle nie odczuwa, najprawdopodobniej doszło do uszkodzenia nerwu węchowego. 

Badanie nerwu wzrokowego 

Badanie nerwu wzrokowego zazwyczaj przeprowadza lekarz okulista, który ocenia, czy powieki leżą równolegle, czy żadna nie jest np. bardziej opadająca. Najczęściej wykonuje się badanie dna oka, które pozwala na wykrycie zmian zachodzących w obrębie nerwu wzrokowego, a także ocenę siatkówki, plamki żółtej i ślepej oraz ocenę naczyń krwionośnych i reakcję źrenic na światło. Innym ważnym badaniem, które ma wykluczyć lub potwierdzić wątpliwości lekarza, jest badanie perymetryczne. Umożliwia ono zbadanie i określenie występujących ubytków w polu widzenia pacjenta, a także badanie potencjałów wzrokowych VEP, które sprawdza przewodnictwo bodźców w nerwie wzrokowym. 

Badanie nerwów okoruchowego, bloczkowego i odwodzącego 

Te trzy nerwy ściśle ze sobą współpracują, odpowiadając za ruchy gałek ocznych i otwieranie powiek. Ich rolę można określić ogólnie jako sprzężone ruchy oczu, przy czym wyjątek stanowi zjawisko konwergencji (jest to wykonywanie zeza zbieżnego, a więc oczy skierowane są w kierunku nosa). Zjawisko to umożliwia nam patrzenie na blisko znajdujące się obiekty lub przedmioty, co jest bardzo ważne podczas czytania. 

Badanie tych trzech nerwów polega na sprawdzeniu ruchów gałek ocznych i powiek, a więc ruchów konkretnych, ruchów dowolnych, odruchu na zbieżność. W tym ostatnim badaniu pacjent patrzy w dal, a następnie jest proszony o spojrzenie na palec osoby badającej, znajdujący się ok. 50 cm od twarzy chorego. W kolejnym etapie lekarz zaczyna przybliżać palec do twarzy chorego.

Badanie nerwu trójdzielnego 

Badanie nerwu twarzowego 

Aby sprawdzić pracę nerwu twarzowego, poleca się pacjentowi wykonanie np. marszczenia czoła, nosa, uniesienie brwi, uśmiechnięcie się, gwizdanie itd. Trudności w wykonaniu takich mimicznych ćwiczeń są jasną wskazówką, że nerw twarzowy uległ uszkodzeniu. 

Badanie nerwu przedsionkowo-ślimakowego 

W badaniu nerwu przedsionkowo-ślimakowego bada się osobno nerw przedsionkowy i osobno nerw ślimakowy. W badaniu nerwu przedsionkowego przeprowadza się próbę chodu (zrobienie kilku kroków) i równowagi pacjenta, a także występowanie oczopląsu. Podczas badania nerwu ślimakowego wykonuje się próbę Rinnego i Webera, zazwyczaj jedna po drugiej. Próba Rinnego służy do oceny stopnia utraty słuchu. Próba Webera polega natomiast na przyłożeniu do czaszki lub czoła pacjenta wprawionego w drgania stroika, a zadaniem pacjenta jest określenie, czy słyszy dźwięk w obu uszach.

Badanie nerwów językowo-gardłowego, błędnego i podjęzykowego 

Pracę tych nerwów można sprawdzić poprzez badanie odruchu gardłowego (wymiotnego), drażniąc tylną ścianę jamy gardła szpatułką lub patyczkiem. Ponadto poleca się choremu wykonanie ćwiczeń artykulacyjnych, np. wysunięcie języka z ust, dotknięcie językiem policzków, zębów, otwieranie ust, wymawianie samogłosek, przełykanie śliny. Gdy pacjent wykonuje ćwiczenia języka, lekarz ocenia, czy język nie zbacza na lewo lub prawo lub czy nie występują drgania pęczkowe (drobne skurcze grup mięśniowych inaczej określane mianem fascykulacji). 

Badanie nerwu dodatkowego 

Nerw dodatkowy jest nerwem odpowiadającym za ruch. Lekarz może w prosty sposób określić, czy nie został uszkodzony, prosząc pacjenta o wzruszenie ramionami, pochylenie głowy do przodu i odchylenie do tyłu, obrócenie głowy na bok itd. 

Przeczytaj również:
Jak wzmocnić układ nerwowy dietą?