Badanie QEEG. Czy może służyć do diagnozy ADHD?

U podłoża ADHD leżą różne czynniki biologiczne, ale problem może się nasilać pod wpływem ciągłego pobudzenia psychoruchowego. Specyfika funkcjonowania układu nerwowego osób z ADHD sprawia, że są one bardzo podatne na bodźce, mają trudności ze snem, są wrażliwsze na dźwięki i nie potrafią się zrelaksować. To wszystko prowadzi do chronicznego zmęczenia, narastania frustracji, co w efekcie nasila objawy pobudzenia. Aby zatrzymać to błędne koło, niezbędna jest jak najwcześniejsza diagnoza. Im szybciej podejmie się terapię, tym lepsze będą jej efekty.  

W procesie rozpoznawania ADHD bierze się pod uwagę współwystępowanie charakterystycznych objawów: 

• deficyt uwagi – to problem ze skupieniem się na jednym konkretnym obiekcie czy zadaniu; może przejawiać się roztargnieniem, zapominalstwem, częstym gubieniem rzeczy, skłonnością do rozpraszania się pod wpływem bodźców zewnętrznych czy unikaniem zadań wymagających podejmowania uporządkowanych działań; 
• nadruchliwość – u dzieci wiąże się z ciągłym byciem w ruchu: bieganiem, skakaniem, kręceniem się, wspinaniem po meblach itp.; dziecko z ADHD mówi dużo i głośno, jest niecierpliwe, ma problemy z posłuszeństwem; u dorosłych są to określone nawyki ruchowe, np. tupanie nogą, obgryzanie paznokci, stukanie palcami, rysowanie podczas słuchania; dorośli z ADHD często są zniecierpliwieni i zaniepokojeni; 
• nadmierna impulsywność – w praktyce oznacza wykonywanie czynności spontanicznie, bez planowania działań i przewidywania ich następstw; dzieci z ADHD mają problemy w grach zespołowych i zadaniach wymagających wcześniejszego zapoznania się z instrukcją; łatwiej wpadają w gniew i częściej reagują agresją. 

Oprócz oceny nasilenia i częstości występowania powyższych objawów, proces diagnostyczny powinien być uzupełniony o aspekty psychologiczne, pedagogiczne i biologiczne. Specjaliści mają do dyspozycji wiele szczegółowych testów i kwestionariuszy diagnostycznych, których prawidłowe wypełnienie daje szansę na lepszą ocenę sytuacji. Testy przechodzą zarówno sami pacjenci, jak i ich rodzice, opiekunowie i nauczyciele.  

Odróżnienie deficytu uwagi z nadruchliwością od innych dysfunkcji psychofizycznych bywa bardzo trudne. Wiele spośród nich współwystępuje z ADHD, utrudniając jednoznaczną diagnozę. Szacuje się, że nawet w 75% przypadków obok ADHD współistnieją takie zaburzenia jak padaczka, wolno rosnące guzy, stany zapalne mózgu, nadczynność tarczycy, anemia, choroby pasożytnicze, alergie i schorzenia wątroby. Objawy ADHD można też łatwo pomylić z zaburzeniami psychicznymi (schizofrenia, psychozy afektywne, zespoły lękowe, spektrum autyzmu, niepełnosprawność intelektualna). Kolejną ciężką do zdiagnozowania grupę stanowią osoby z zaburzeniami integracji sensorycznej.

Wszystkie te trudności w diagnostyce różnicowej ADHD sprawiają, że często zachodzi konieczność uzupełnienia zebranego wywiadu o badania biologiczne. Aby potwierdzić lub wykluczyć wstępną diagnozę, przeprowadza się badania laboratoryjne i neuroobrazowanie mózgu za pomocą tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Biorąc pod uwagę brak inwazyjności, prostotę i niskie koszty wykonania, badanie QEEG jest szczególnie cennym narzędziem pomocniczym w diagnozowaniu ADHD. 

Co to jest QEEG? 

QEEG (z ang. quantitative electroencephalography) to badanie diagnostyczne obrazujące pracę mózgu w oparciu o ilościową analizę zapisu EEG, czyli elektroencefalografii. To nieinwazyjna, bezbolesna i bezpieczna metoda dostarczająca cennych informacji o pracy mózgu w spoczynku oraz podczas wybranych aktywności. Aparatura dokonuje pomiaru fal mózgowych, których źródłem jest aktywność elektryczna komunikujących się ze sobą neuronów. Mózg zdrowego człowieka generuje fale o częstotliwości 0,5-100 Hz.  

Wśród nich wyróżniamy fale: 

• alfa (8-13 Hz) – widoczne w czasie relaksu i medytacji; ich wysoki poziom jest powiązany z trudnościami w skupieniu uwagi, a zbyt niski może oznaczać stany lękowe i bezsenność; 
• beta (12-60 Hz) – występują podczas koncentracji, czyli intensywnej pracy neuronów; 
• gamma (26-100 Hz) – widoczne np. podczas poruszania się i procesów poznawczych; 
• delta (0,5-4 Hz) – można je zaobserwować w głębokim śnie; 
• theta (4-8 Hz) – obserwowane podczas lekkiego snu, pobudzenia emocjonalnego lub hipnozy; powiązane z wyobraźnią; ich nadmiar powoduje trudności w skupieniu uwagi. 

Na podstawie otrzymanych wyników oprogramowanie komputerowe analizuje dane i tworzy mapę aktywności mózgu. Takie obrazowanie pozwala rozpoznać potencjalne zaburzenia i opracować plan terapeutyczny. Jest to cenne narzędzie także w diagnostyce i kontroli skuteczności podejmowanych terapii u osób z ADHD. 

EEG a QEEG – różnice 

Z punktu widzenia pacjenta badania EEG i QEEG wyglądają bardzo podobnie. W przeciwieństwie do standardowego EEG podczas badania QEEG nie przeprowadza się prób z hiperwentylacją i fotostymulacją. Najważniejszą różnicą jest ilościowy sposób analizy wyników z obróbką statystyczną sygnału, który odbywa się dzięki zastosowaniu specjalistycznego oprogramowania. Z tego powodu różnice między tymi badaniami najbardziej dotyczą diagnostów i lekarzy, którzy interpretują ich wyniki.  

Badanie QEEG w porównaniu do zwykłego EEG umożliwia: 

• zgromadzenie większej liczby danych dotyczących czynności ośrodkowego układu nerwowego; 
• potwierdzenie diagnozy zaburzeń koncentracji, funkcji poznawczych i zaburzeń emocjonalnych nawet w przypadkach, gdy zwykłe EEG dało wynik prawidłowy lub na pograniczu normy; 
• wyodrębnienie różnych podtypów nieprawidłowości neurofizjologicznych, dzięki czemu można odróżnić deficyt koncentracji uwagi (attention deficit disorder – ADD) od typowych przypadków ADHD, a nawet rozpoznać określone podtypy samego ADHD; 
• rozpoznanie ADHD u dorosłych, którzy mogą mieć tylko niektóre objawy zaburzenia, przez co ciężko postawić ostateczną diagnozę; 
• postawienie bardziej precyzyjnej i obiektywnej diagnozy w porównaniu do samego EEG;
• ułożenie indywidualnie dopasowanej terapii.

Badanie QEEG – jak się przygotować? 

• W przeddzień badania lub rano tego samego dnia umyj włosy szamponem. Nie używaj odżywek ani kosmetyków do stylizacji, ponieważ mogłoby to zakłócić pomiary. 
• 8-12 godzin przed badaniem nie pij napojów ani nie jedz przekąsek zawierających kofeinę. 
• 24 godziny przed badaniem nie pij alkoholu. 
• Jeśli przyjmujesz leki na stałe, skonsultuj się z lekarzem. W niektórych przypadkach zalecane jest czasowe odstawienie leków. 
• Przed badaniem możesz normalnie zjeść posiłek. Bycie na czczo jest nawet niewskazane, ponieważ spadek poziomu cukru we krwi mógłby zaburzyć wyniki. 
• W dniu badania musisz być całkowicie zdrowy/-a. 

Jak przebiega badanie QEEG? 

Badanie QEEG jest badaniem bezinwazyjnym. Usiądziesz wygodnie w fotelu, a technik założy Ci na głowę specjalny czepek z elektrodami.

QEEG trwa zazwyczaj 10-15 minut i dzieli się na trzy etapy. W pierwszym etapie zapisu będziesz mieć otwarte oczy, a w drugim zamknięte. W trakcie trzeciego etapu technik poprosi Cię o wykonanie prostego zadania, np. przeczytanie zdania, wysłuchanie tekstu, proste obliczenia matematyczne. Otrzymane wyniki porówna on do normatywnych baz danych, czyli grup osób w podobnym wieku, ale bez stwierdzonych zaburzeń.

QEEG – czy wyniki badania są wiarygodne? 

Ich trafność wynosi 70-90%. W wielu badaniach dowiedziono, że u osób z ADHD występują specyficzne zmiany amplitud poszczególnych fal mózgowych w porównaniu do osób zdrowych. Zarówno u dzieci, jak i dorosłych, u których zdiagnozowano ADHD, występuje zwiększona aktywność fal theta i delta. Natomiast u młodzieży ze stwierdzonym ADHD obserwuje się obniżoną moc fal beta. Potwierdzono także, że charakterystyczny stosunek fal theta/beta pozwalał na odróżnienie osób z ADHD od osób zdrowych z dokładnością na poziomie 86-90%.  

Obrazowanie aktywności mózgu metodą QEEG w połączeniu z pozostałymi narzędziami diagnostycznymi (objawy, testy, kwestionariusze) pozwala na obiektywną ocenę sytuacji w szerszej perspektywie.

Przeczytaj również:
Czym różni się ADHD od ADD?