Escherichia coli. Co świadczy o zakażeniu?

Escherichia coli – co to jest? 

Escherichia coli (E. coli), czyli pałeczka okrężnicy to bakteria, która wchodzi w skład naszej fizjologicznej flory bakteryjnej. Znajduje się w przewodzie pokarmowym, gdzie pomaga nam trawić pokarm oraz produkować witaminy z grupy B i K. Niestety niektóre gatunki E. coli mogą powodować choroby, które czasami są niebezpieczne.

Zakażenie pałeczką okrężnicy najczęściej przebiega jako infekcja przewodu pokarmowego objawiająca się głównie biegunką.  

Szczepy E. coli leżące u podstaw tej choroby to przede wszystkim: 

• enterokrwotoczna E. coli (EHEC) zdolna do produkcji toksyny Shiga i wywołująca krwotoczne zapalenie jelit oraz zespół hemolityczno-mocznicowy;
• enterotoksynogenna E. coli (ETEC), która jest główną przyczyną tzw. biegunki podróżnych;
• enteropatogenna (EPEC) i enteroagregacyjna E. coli (EAggEC) spotykane najczęściej u dzieci; 
• enteroinwazyjna E. coli (EIEC), która również prowadzi do krwistych biegunek. 

Inny szczep pałeczki okrężnicy, na której powierzchni obecny jest antygen K1, odpowiada za rozwój zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, szczególnie u noworodków. Uropatogenne szczepy E. coli odpowiadają natomiast za zakażenia układu moczowego. 

Jeśli w wodzie pitnej zostanie wykryta znacząca ilość bakterii E. coli, uznajemy ją za zanieczyszczoną i niezdatną do użycia. 

Jak dochodzi do zakażenia E. coli? 

Główne sposoby przenoszenia pałeczek okrężnicy to drogi: 

• fekalno-oralna – polega na przedostaniu się bakterii do nosa czy ust za pomocą rąk; z tego względu jej inna nazwa to „droga brudnych rąk”; 
• pokarmowa – polega na zjedzeniu skażonego jedzenia czy wypiciu wody, w której znajdują się bakterie.  

Poza tym występują tzw. endogenne źródła E. coli, czyli pochodzące z naszego organizmu, a nie z otoczenia. Tego typu zakażenie występuje w przypadku zapalenia pęcherza moczowego, gdy bakterie obecne w przewodzie pokarmowym przedostają się do cewki moczowej (ze względu na bliskość krocza i odbytu). Częściej spotyka to kobiety. Endogenne zakażenia E. coli występują też w przebiegu zakażeń brzusznych, np. przy zapaleniu wyrostka robaczkowego, uchyłków jelita grubego, dróg żółciowych czy pęcherzyka żółciowego. 

Escherichia coli  a współżycie – czy można się zarazić? 

Escherichia coli nie przenosi się drogą kontaktów seksualnych. Stosunki płciowe mogą natomiast przyczyniać się do rozwoju zapaleń pęcherza moczowego u kobiet, a używanie prezerwatyw w tym przypadku ich przed tym nie chroni.

W jaki sposób dochodzi więc do zakażenia? E. coli, jako element flory fizjologicznej, jest obecna w naszych jelitach. Podczas stosunku bakterie z okolicy odbytu mogą przemieścić się w okolicę pochwy i przez cewkę moczową dostać się do pęcherza moczowego. U kobiet wszystkie te części ciała (pochwa, cewka moczowa, odbyt) znajdują się bardzo blisko siebie. Z tego powodu to właśnie u nich zdecydowanie częściej mamy do czynienia z zapaleniem pęcherza moczowego po stosunku. 

Objawy zakażenia E. coli 

Escherichia coli nie wywołuje jednej choroby, ale może być przyczyną wielu różnych zakażeń. 

Główny objaw infekcji przewodu pokarmowego to biegunka.

Inne dolegliwości zależą od szczepu E. coli odpowiedzialnego za zakażenie.

Enterokrwotoczna E. coli (EHEC)

Enterokrwotoczna E. coli (EHEC) daje o sobie najczęściej znać po ok. 3-4 dniach od zakażenia.  

Poza biegunką, w której najczęściej widoczna jest krew, pojawiają się: 

• ból brzucha, 
• wymioty, 
• niewielka gorączka. 

Dolegliwości zwykle mijają po ok. tygodniu. Jednak u 5-10% chorych zakażenie wiąże się z rozwojem powikłania – zespołu hemolityczno-mocznicowego (HUS). Występuje on częściej u małych dzieci i osób starszych. Uszkodzenie nerek i anemia wynikająca z rozpadu krwinek czerwonych (erytrocytów) to główne objawy tego schorzenia. 

Enteroinwazyjna E. coli (EIEC)

Biegunka z domieszką krwi może również pojawić się w przebiegu zakażenia enteroinwazyjną E. coli. Gorączka, skurczowe bóle brzucha i parcie na stolec, któremu towarzyszą dolegliwości bólowe, to dodatkowe objawy infekcji. 

Enterotoksynogenna E. coli (ETEC)

Powszechnie znana infekcja nazywana „biegunką podróżnych” jest wywoływana przez szczep enterotoksynogenny (ETEC). Można się nim zarazić w krajach tropikalnych. Pierwsze objawy tego zakażenia pojawiają się po 1-2 dniach. Typowo przez 3-4 dni wakacji doskwierają nam bóle brzucha, wodniste „strzelające” stolce i osłabienie. Na szczęście po tym czasie zwykle objawy mijają. 

Enteropatogenna (EPEC) i enteroagregacyjna E. coli (EAggEC)

Enteropatogenna (EPEC) i enteroagregacyjna E. coli (EAggEC) najczęściej dotykają dzieci. Infekcja objawia się przewlekłymi biegunkami (trwają one nawet ponad dwa tygodnie). Zdarza się, że obecna jest również gorączka. 

E. coli – pozostałe objawy

Do najczęstszych objawów zakażenia pęcherza moczowego wywołanego pałeczką okrężnicy zaliczamy: 

• pieczenie w okolicy cewki moczowej, 
• częstsze oddawanie moczu, 
• nagłe parcie na mocz. 

Czasami rozwija się odmiedniczkowe zapalenie nerek (zwłaszcza gdy infekcja nie jest prawidłowo leczona).  

Możesz wówczas zaobserwować:

• gorączkę z dreszczami, 
• dolegliwości bólowe w okolicy nerek, czyli w dolnej części pleców, 
• nudności i wymioty.

E. coli może także powodować ostre zapalenie prostaty u mężczyzn. Pojawia się wtedy gorączka z dreszczami i ból w dolnej części brzucha, a podczas badania przez odbyt prostata jest bardzo bolesna.

Jeśli w przebiegu zapalenia wyrostka robaczkowego czy uchyłków w jelicie dojdzie do przedziurawienia ściany przewodu pokarmowego, treść jelitowa dostaje się do jamy otrzewnej.  

Prowadzi to do rozwoju zapalenia otrzewnej, które objawia się: 

• gorączką, 
• bardzo silnym bólem brzucha, 
• zatrzymaniem oddawania gazów i stolca. 

Charakterystycznym objawem zapalenia otrzewnej jest objaw Blumberga. Lekarz podczas badania powoli naciska na brzuch. Następnie gwałtownie zabiera rękę. Objaw ten uznajemy za dodatni, jeśli zwolnienie ucisku wiążę się z bardzo ostrym bólem brzucha.

Gorączka, dreszcze, ból pod żebrami po prawej stronie i żółte zabarwienie skóry oraz błon śluzowych (żółtaczka) mogą natomiast świadczyć o zapaleniu dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego. 

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych występuje głównie u małych dzieci i dorosłych po urazie głowy lub operacji neurochirurgicznej. Może objawiać się gorączką, wymiotami i drgawkami.  

Poza tym u noworodków na zakażenie mogą wskazywać:  

• osłabienie,  
• żółtaczka, 
• spadek apetytu,  
• nadmierna senność. 

Dla dorosłych bardziej charakterystyczne objawy to: 

• nadwrażliwość na światło, dźwięki i dotyk, 
• bóle głowy, 
• brak możliwości przygięcia głowy chorego do klatki piersiowej, czyli sztywność karku. 

Co oznacza Escherichia coli w kale, w moczu, w pochwie? 

Escherichia coli to ważny składnik flory fizjologicznej przewodu pokarmowego. Nic więc dziwnego, że jest obecna w naszym kale. Jednak w prawidłowych warunkach nie powinno być w nim szczepów E. coli, które są zdolne do wywołania choroby, np. EHEC czy ETEC. Może się jednak zdarzyć, że są one wykrywane w kale już zdrowej osoby przez jakiś czas po infekcji. 

Jeśli badanie moczu potwierdzi obecność E. coli, to przede wszystkim musimy zwrócić uwagę, czy są obecne objawy zapalenia dróg moczowych. Druga kwestia to ilość bakterii w badanym moczu. Na podstawie tych dwóch informacji określono definicję tzw. znamiennego bakteriomoczu (ilość bakterii, która wskazuje na zakażenie układu moczowego). Podaje się ją w jednostce CFU/ml.  

Jeśli kobieta ma objawy infekcji, to chorobę można stwierdzić, gdy ilość E. coli wynosi 10³ CFU/ml lub więcej.  

Czasami stwierdzenie bakterii w moczu i tak wymaga leczenia mimo braku dolegliwości wskazujących na zakażenie. Taka sytuacja ma miejsce np. u kobiet w ciąży, u których wykryto obecność bakterii w ilości 10⁵ CFU/ml lub więcej. Nazywamy to bakteriomoczem bezobjawowym. 

A co w przypadku wykrycia pałeczki okrężnicy w pochwie? Tak jak w przypadku układu pokarmowego, E. coli może także wchodzić w skład fizjologicznej flory pochwy. U większości kobiet bakteria nie wywołuje jednak stanu zapalnego. W niektórych sytuacjach może jednak dojść do nieprawidłowego zwiększenia ilości E. coli w pochwie i rozwoju zakażenia. Dzieje się tak, gdy pH w pochwie ulegnie zmianie. 

E. coli – diagnoza

Aby potwierdzić zakażenie E. coli, specjaliści zwykle przeprowadzają hodowlę mikrobiologiczną, czyli posiew.  

Do badania można pobrać np.: 

• kał, 
• mocz, 
• krew, 
• płyn mózgowo-rdzeniowy uzyskany za pomocą nakłucia lędźwiowego. 

Specjalistyczne badania pozwalają również na określenie konkretnego szczepu E. coli.  

W zależności od rodzaju infekcji lekarz zleca czasem wykonanie dodatkowych badań kału, moczu, krwi czy badań obrazowych, np. tomografii komputerowej (TK). 

E. coli – leczenie

W przypadku biegunek najważniejsze jest zadbanie o odpowiednie nawodnienie. Możesz się wspomóc preparatami wieloelektrolitowymi.

Dzieci i osoby osłabione wymagają czasem dożylnego podawania płynów.

E. coli to bakteria, zatem w leczeniu zakażenia ważną rolę odgrywają antybiotyki. Jednak gdy przebieg choroby jest łagodny, wystarczy zwykle lek o działaniu antybakteryjnym – nifuroksazyd.

W cięższych zakażeniach stosuje się np. neomycynę, rifaksyminę, penicyliny, cefalosporyny czy metronidazol.

Wyjątkiem są zakażenia wywołane przez szczepy E. coli produkujące toksynę Shiga. Wówczas antybiotyki są przeciwwskazane, ponieważ zwiększają ryzyko rozwoju zespołu hemolityczno-mocznicowego. To samo dotyczy popularnych leków przeciwbiegunkowych zawierających loperamid. 

E. coli – czy możemy uniknąć zakażenia? 

Przede wszystkim pamiętaj o częstym myciu rąk, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety, przed posiłkami, po zmianie pieluchy dziecku czy kontaktach ze zwierzętami.

Aby zmniejszyć ryzyko biegunek wywołanych przez E. coli: 

• unikaj niedopieczonych i niedogotowanych posiłków oraz niepasteryzowanego mleka, 
• staraj się nie połykać wody podczas pływania w jeziorze czy basenie. 

Jeśli chodzi o zapobieganie biegunce podróżnych, to pamiętaj, że profilaktyczne stosowanie antybiotyków czy probiotyków nie jest zalecane u każdej osoby.

W podróży miej na uwadze poniższe wskazówki: 

• jedz produkty spożywcze tylko z pewnego źródła, najlepiej takie, które zostały poddane obróbce termicznej, 
• dokładnie myj i obieraj warzywa i owoce, 
• pij tylko butelkowaną wodę. 

Główne zasady dotyczące profilaktyki zakażeń układu moczowego: 

• przed stosunkiem płciowym wypij szklankę wody i oddaj mocz w krótkim czasie po nim, 
• nie wstrzymuj oddawania moczu (zrób to krótko po odczuciu takiej potrzeby), 
• pamiętaj o codziennej higienie okolic intymnych i myciu narządów płciowych przed stosunkiem,  
• unikaj podcierania się w kierunku od odbytu do cewki moczowej (od tyłu do przodu); możesz w ten sposób przenieść bakterie z okolicy odbytu do ujścia cewki. 

Przeczytaj również:
Jakie elektrolity wybrać? Podpowiadamy!