Jelitówka u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Jelitówka u dzieci – jakie są jej przyczyny? 

Jelitówka potocznie nazywana również grypą żołądkową jest ostrym nieżytem żołądkowo-jelitowym, w którego przebiegu występują biegunka, wymioty i bóle brzucha. Przyczyną wystąpienia objawów są patogeny, które wnikają do układu pokarmowego i uszkadzają błonę śluzową jelit, zaburzając ich funkcjonowanie. Na stosunkowo ciężki przebieg zakażenia narażone są zwłaszcza dzieci w wieku od 6 miesięcy do 3 lat. Dzieje się tak, ponieważ ich układ pokarmowy i immunologiczny nie jest jeszcze w pełni dojrzały, a przebieg infekcji może łatwo doprowadzić do odwodnienia organizmu.  

Ostre biegunki są najczęstszą przyczyną hospitalizacji w grupie najmłodszych dzieci. 

Według szacunków każde dziecko w Europie do 3. roku życia ma za sobą przynajmniej jeden epizod jelitówki. Czynnikiem zmniejszającym ryzyko zakażenia jest okres karmienia piersią ze względu na obecność w mleku kobiecym przeciwciał neutralizujących rotawirusy. Prawdopodobieństwo ciężkiego przebiegu infekcji obniża także zdrowa dieta oraz prawidłowy skład mikroflory, a zwiększa uczęszczanie dziecka do żłobka i przedszkola. W klimacie umiarkowanym grypa żołądkowa ma charakter sezonowy, z większą częstością występowania w miesiącach od listopada do kwietnia. 

Większość przypadków nieżytu żołądkowo-jelitowego wywołują wirusy. Patogeny, które są odpowiedzialne za rozwój zaburzeń to przede wszystkim: 

• rotawirusy – są najczęstszą przyczyną tego typu infekcji u dzieci. Zakażenia rotawirusami cechuje najcięższy przebieg spośród innych wirusów; 
• norowirusy – zwykle atakują dorosłych, nie są tak groźne dla dzieci jak rotawirusy; 
• adenowirusy – zakażają znacznie rzadziej, ale objawy utrzymują się dłużej niż przy infekcji rotawirusowej, za to mają lżejszy przebieg. Częściej jednak powodują wymioty; 
• Salmonella – salmonellozę charakteryzuje wyższa częstość oddawania luźnych stolców zabarwionych krwią, ostry ból brzucha i dłuższy czas trwania infekcji. Gorączka jest przeważnie niska lub wcale nie występuje; 
• Bakterie z rodzajów Campylobacter – powodują biegunki, często podbarwione krwią. Występuje także ból brzucha i gorączka, która mija zwykle samoistnie po kilku dniach. W przeciwnym wypadku konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii; 
• Clostridium difficile – bezobjawowe nosicielstwo stwierdza się u znacznej części niemowląt i noworodków. Jest najczęściej przyczyną zakażeń szpitalnych. Przebieg infekcji może mieć różne nasilenie – od łagodnej biegunki, aż do ciężkich stanów zapalnych jelita grubego. Do rozwoju zakażenia dochodzi po antybiotykoterapii, zwłaszcza u dzieci z przewlekłymi chorobami i obniżoną odpornością; 
• czasem także pasożyty i grzyby. 

Grypa żołądkowa u dzieci jest wysoce zaraźliwa. Do zakażenia rotawirusami, będącymi główną przyczyną jelitówki u dzieci, dochodzi drogą kropelkową, przez kontakt z kałem chorego lub przedmiotami, których dotykał. Rotawirusy wykazują dużą stabilność w środowisku zewnętrznym, dobrze znosząc zamrażanie i krótkotrwałe działanie podwyższonej temperatury. Ryzyko zakażenia zmniejsza częste mycie rąk i stosowanie środków dezynfekcyjnych na bazie alkoholu. W profilaktyce zakażeń rotawirusami najwyższą skuteczność wykazuje dwudawkowe szczepienie wykonywane u niemowląt do 24. miesiąca życia.  

Objawy jelitówki u dzieci – na co zwrócić uwagę? 

Od kontaktu z patogenem do rozwoju pierwszych objawów jelitówki mija od 12 do 72 godzin. Zwykle pierwszym objawem są nudności i wymioty, którym może towarzyszyć podwyższona temperatura. Następnie pojawia się biegunka. W przebiegu jelitówki może wystąpić ból brzucha, ogólne osłabienie, brak apetytu oraz jeśli powodem infekcji są rotawirusy – także objawy ze strony układu oddechowego. Chcąc wstępnie odróżnić infekcję wirusową od bakteryjnej, warto zwrócić uwagę na następujące objawy: 

• wymioty i objawy ze strony układu oddechowego – wskazują zwykle na etiologię wirusową, 
• wysoka temperatura (bliska 40°C), krew w stolcu, silne bóle brzucha i głowy – mogą sugerować infekcję o podłożu bakteryjnym. 

Objawy towarzyszące grypie żołądkowej u dzieci można pomylić z zatruciem toksynami produkowanymi przez niektóre drobnoustroje lub z zapaleniem wyrostka robaczkowego. Dlatego jeśli dziecku doskwiera silny ból brzucha i wysoka gorączka, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem. Ponadto nasz niepokój powinny wzbudzić: 

• biegunka utrzymująca się powyżej 2 dni lub więcej niż 8 stolców na dobę, 
• intensywne wymioty, uniemożliwiające doustne nawadnianie lub wymioty treścią żółciową, 
• wysoka gorączka (>39°C), 
• stolce z krwią o ciemnym zabarwieniu (można zabezpieczyć kał do ewentualnego badania bakteriologicznego), 
• objawy odwodnienia (skąpomocz, płacz bez widocznych łez, wyschnięte usta, suchość błon śluzowych, nasilone pragnienie), 
• zapadnięte oczy i ciemiączko (u niemowląt), 
• apatia i nadmierna senność, 
• współistniejące, przewlekłe choroby u dziecka takie jak cukrzyca typu I, niewydolność nerek, 
• wiek poniżej 2 miesięcy. 

W takich przypadkach zalecany jest szybki kontakt z lekarzem, ponieważ może się okazać, że dziecko wymaga pilnej hospitalizacji i dożylnego nawadniania. 

Ile trwa jelitówka u dzieci? 

Czas trwania grypy żołądkowej określa się na 7-10 dni. Niekiedy znaczną poprawę stanu zdrowia obserwuje się już po kilku dniach. Szybkość powrotu do pełni sił jest zależna od stopnia ciężkości przebiegu i skali powikłań, jakimi są odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe. Pierwszy etap choroby, w którym występują intensywne wymioty lub biegunka u dzieci, trwa zwykle 1-2 dni. Po ustaniu objawów ostrych nadal może utrzymywać się brak apetytu i ogólne osłabienie. Niekiedy następstwem infekcji może być przejściowa nietolerancja laktozy. 

Jelitówka u dzieci – jak leczyć? 

Najgroźniejszym powikłaniem jelitówki jest odwodnienie, dlatego podstawą leczenia jest odpowiednie nawadnianie organizmu. Najważniejsze zasady postępowania podczas jelitówki u dziecka to: 

• Częste i regularne podawanie płynów małymi porcjami. Gdy objawy są nasilone i towarzyszą im wymioty, dobrze jest zredukować objętość płynu (np. do 1 łyżeczki), zwiększając jednocześnie częstotliwość podawania (np. co 5 minut).  
• Elektrolity – są najlepszym rozwiązaniem podczas biegunki, ponieważ uzupełniają utracone w czasie choroby składniki, zapobiegając zaburzeniom gospodarki wodno-elektrolitowej. W aptekach znajdziemy doustne płyny nawadniające, które zawierają glukozę, sód, chlor i potas w odpowiednich stężeniach. Preparaty przeznaczone dla dzieci są dostępne w różnych, owocowych smakach, co może zachęcić malucha do ich spożycia. Elektrolity najczęściej występują w formie tabletek musujących lub proszku do rozpuszczenia w wodzie. Jeśli nie dysponujemy elektrolitami, możemy podawać dziecku niegazowaną wodę mineralną, przegotowaną wodę, niesłodzoną herbatę, mleko lub napar z rumianku. Należy kategorycznie unikać napojów gazowanych, zawierających sztuczne barwniki (np. typu cola), dużą ilość cukru i kofeinę. Soki jabłkowe i winogronowe nie są zalecane z uwagi na możliwość fermentacji w jelitach, co nasila biegunkę. 
• Ilość płynów – im więcej płynu uda się dziecku przyswoić, tym lepiej. Po każdorazowym oddaniu wodnistego stolca powinno się podać około 50-100 ml dodatkowych płynów niemowlętom do 2 lat oraz 100-200 ml płynów dzieciom w wieku od 2 do 10 lat. 
• Temperatura płynów – nie powinna być zbyt wysoka, gdyż gorące napoje mogą nasilać odruch wymiotny. Woda powinna mieć temperaturę pokojową. 
• Probiotyki – udokumentowany pozytywny wpływ w nieżycie żołądkowo-jelitowym mają Lactobacillus casei i Saccharomyces boulardii, które łagodzą przebieg infekcji i przyspieszają powrót do właściwego funkcjonowania jelit. 
• Preparaty z diosmektytem – diosmektyt powleka błonę śluzową jelit, zwiększając tym samym odporność na czynniki drażniące. Absorbuje także na swojej powierzchni bakterie i toksyny. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego i zostaje w całości wydalony z kałem. Dostępny jest w formie saszetek do rozpuszczania w dowolnym płynie (mleko, woda, przecier warzywny, bulion).  
• Nie wolno podawać leków przeciwbiegunkowych hamujących motorykę przewodu pokarmowego (loperamid). Opóźnia to proces usuwania z organizmu toksyn i przedłuża kontakt jelit z patogenami, pogarszając przebieg zakażenia. 

Jeśli uporczywe wymioty uniemożliwiają skuteczne nawadnianie doustne lub mimo podjętych starań zaobserwujemy objawy odwodnienia, konieczne jest wdrożenie nawadniania dożylnego w warunkach szpitalnych. 

Dieta przy jelitówce – co podawać dziecku do jedzenia? 

Co na jelitówkę u dziecka? W początkowej fazie choroby dziecko zwykle traci apetyt. W pierwszym dniu jelitówki u dziecka nie należy zmuszać go do jedzenia, skupiając się przede wszystkim na regularnym podawaniu płynów nawadniających. Gdy dziecko wciąż boryka się z biegunką lub wymiotami, można podawać mu lekkostrawne pokarmy o lekko zapierającym działaniu (np. kleik ryżowy, sucharki, puree ziemniaczane, gotowaną marchew, białe pieczywo pszenne, makaron, lekko posolony przecier warzywny). Należy pamiętać, aby porcje były małe, ale podawane z większą częstotliwością (5-7 razy dziennie). Dieta powinna być lekkostrawna z ograniczoną ilością błonnika pokarmowego oraz z wyłączeniem pokarmów tłustych, smażonych i pikantnych. Gdy dolegliwości ustąpią, a dziecku wróci apetyt, nie ma przeciwwskazań do powrotu do normalnej, zdrowej diety. Jeśli choroba dotyczy niemowlęcia  karmionego naturalnie, najlepszym wyjściem jest kontynuowanie podawania dziecku piersi także w czasie choroby. W mleku matki znajdują się cenne przeciwciała pomocne w walce z patogenami. Ponadto trudny dla dziecka czas choroby nie jest dobrym momentem na zmianę sposobu żywienia. Często nawet starsze niemowlęta, będące już na etapie rozszerzania diety, w trakcie infekcji preferują powrót do wyłącznego karmienia piersią. Także u dzieci, które otrzymują mleko modyfikowane, nie ma zwykle konieczności zmiany mieszanki.  

Niemal każde dziecko prędzej czy później doświadczy jelitówki. W zdecydowanej większości przypadków organizm sam poradzi sobie z infekcją, a zadaniem rodzica jest przede wszystkim dbałość o regularne nawadnianie i obserwacja objawów. Jeśli doustne nawadnianie staje się nieefektywne lub pojawi się którykolwiek z niepokojących objawów, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem.