Kocimiętka. Nie tylko dla kotów

Co to jest kocimiętka?

Kocimiętka (łac. Nepeta) to rodzaj roślin należących do rodziny botanicznej jasnotowatych (łac. Lamiaceae). W rodzinie tej znajdują się również takie popularne rośliny zielarskie jak mięta, melisa czy szałwia. Opisano około 300 różnych gatunków kocimiętki, z których największe znaczenie wydaje się mieć kocimiętka właściwa (łac. Nepeta cataria) omawiana dalej w artykule.

Kocimiętka to wieloletnia roślina zielna. Jej siedlisko stanowią podwórka, ogrody, nieużytki, pobocza dróg, ruiny. Roślina nie jest zbyt wybredna w kwestii podłoża. Dobrze rośnie na ubogiej, przepuszczalnej i lekko zasadowej glebie, na obszarach o dobrym nasłonecznieniu lub w półcieniu. 

Jak wygląda kocimiętka? 

Kocimiętka właściwa dorasta do około 100 cm wysokości. Łodyga jest rozgałęziona, czworokątna, szarozielona, pokryta włoskami. Liście ułożone naprzeciwlegle, na długich łodyżkach kształtu sercowato-jajowatego ze zwężającymi się końcówkami, na obrzeżach ząbkowane, owłosione, koloru od szarozielonego do zielonego. Roślina kwitnie długo, nawet od końca maja do późnego września. Kwiatostany są złożone z wielu gęsto ułożonych małych kwiatów o koronie dwuwargowej w kolorze białym lub lawendowym z fioletowymi plamkami. Kocimiętka to roślina olejkowa roztaczająca wokół siebie cytrynowo-miętowy zapach. 

Kocimiętka – gdzie kupić? 

Roślinę można posadzić w ogrodzie lub w doniczce w domu poprzez wysianie nasion kocimiętki lub używając sadzonek dostępnych w sklepach i centrach ogrodniczych. W kolejnych latach roślinę można rozmnażać poprzez podział kęp. Suszone ziele i olejek eteryczny z kocimiętki można kupić w sklepach zielarskich lub aptekach. Ponadto w sklepach z artykułami dla zwierząt są dostępne różne akcesoria dla kotów zawierające kocimiętkę. 

Kocimiętka – działanie na człowieka  

Istotne znaczenie mają składniki olejku eterycznego, do których zalicza się nepetalaktony  i inne związki terpenowe, m.in. cytronelol, nerol, geraniol, cytronelal, β-kariofilen. Ponadto kocimiętka zawiera flawonoidy, kwasy fenolowe, steroidy, alkaloidy, taniny. Roślina ta ma długą tradycję stosowania w medycynie naturalnej.

Przypisuje jej się korzystne działanie w:  

• zaburzeniach przewodu pokarmowego (rozstrój żołądka, biegunka, wymioty, stany skurczowe) – napar z kocimiętki wykazuje działanie przeciwskurczowe, wiatropędne i pobudzające trawienie; 
• schorzeniach układu oddechowego (przeziębienie, kaszel, astma, zapalenie oskrzeli i płuc) – kocimiętka wykazuje działanie rozkurczające oskrzela, napotne, obniżające gorączkę;  
• zaburzeniach kobiecych – roślina była wykorzystywana do regulacji cykli menstruacyjnych, zapobiegania przedwczesnym porodom i łagodzenia porannych mdłości; 
• bólach różnego pochodzenia, m.in. zębów (żucie liści), głowy, w stanach reumatycznych. 

Kocimiętka działa również jako środek nasenny i uspokajający.

Większość wskazań leczniczych kocimiętki opiera się jedynie na długiej tradycji stosowania. Nie wyklucza to jednak działania odprężającego i uspokajającego. Nadmierne spożycie kocimiętki może powodować bóle głowy i złe samopoczucie.

Kocimiętka – działanie na koty  

Kocimiętka dla kota stanowi halucynogen lub reaguje krzyżowo z feromonami pochodzenia naturalnego. Pod wpływem zapachu kocimiętki kot może przewracać się, pocierać podbródkiem i policzkami, potrząsać głową, drapać podłoże oraz uporczywie wąchać, lizać, podgryzać i żuć źródła zapachu kocimiętki. Efekty zaczynają się natychmiast po wystawieniu na działanie rośliny i utrzymują się tylko przez około 5-15 minut, po którym następuje okres niewrażliwości na wpływ kocimiętki trwający kilkanaście minut. Tylko około 60% kotów reaguje w ten sposób, co powiązano z predyspozycją genetyczną.

Poza aktywną odpowiedzią na kocimiętkę, możliwa jest też odpowiedź bierna polegająca na przyjmowaniu „postawy sfinksowej” czy mniejszej aktywności zwierzaka. W takim ujęciu postawę aktywną, pasywną lub mieszaną wykazuje prawdopodobnie większość kotów. Czynnikami wpływającymi na odpowiedź mogą być wiek, płeć i w niewielkim stopniu wykonanie wczesnej sterylizacji.  

Za opisane pseudonarkotyczne efekty kocimiętki odpowiadają zawarte w roślinie nepetalaktony. Kocimiętka dla kotów jest obecnie dostępna w formie różnych zabawek i akcesoriów oraz sprayów, wykorzystywanych przez właścicieli zwierzaków jako wabik i stymulant. 

Kocimiętka – właściwości lecznicze  

Kocimiętka może być wykorzystywana m.in. w postaci naparów, ekstraktów czy olejku eterycznego. W uzupełnieniu do przedstawionych wcześniej tradycyjnych zastosowań kocimiętki w medycynie naturalnej, na podstawie badań przeprowadzonych w laboratorium można wykazać następujące potencjalne właściwości lecznicze kocimiętki: 

• działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne; 
• efekt antyoksydacyjny; 
• właściwości przeciwcukrzycowe i zmniejszające powikłania cukrzycy; 
• działanie ochronne na wątrobę (m.in. w przypadku toksycznego działania paracetamolu); 
• efekt rozkurczowy zarówno na mięśnie szkieletowe, jak i mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg oddechowych (wykorzystanie w stanach spastycznych, kolkach, skurczu oskrzeli); 
• działanie uspokajające, nasenne, przeciwlękowe i przeciwdepresyjne; 
• poprawa funkcji seksualnych (zaburzenia erekcji); 
• właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze;  
• działanie przeciwnowotworowe. 

Wymienione efekty wymagają jednak potwierdzenia w badaniach klinicznych. Ze względu na ograniczone dane oraz działanie rośliny, polegające m.in. na zwiększaniu przepływu krwi, kocimiętka nie powinna być stosowana u kobiet w ciąży i w czasie karmienia piersią.  

Zastosowanie kocimiętki  

Kocimiętka ze względu na swoje właściwości może znaleźć szereg zastosowań: 

• w medycynie naturalnej (patrz wyżej); 
• suszone liście, nasiona lub sproszkowane korzenie mogą być stosowane jako herbata ziołowa; 
• liście kocimiętki są wykorzystywane jako przyprawa w kuchni; 
• świeże lub suszone liście kocimiętki oraz ekstrakty z rośliny mogą być używane do zrobienia zabawek i akcesoriów dla kotów, które zachęcają je do zabawy i mają działanie odprężające; 
• olejek z kocimiętki może być stosowany jako naturalny środek owadobójczy i repelent odstraszający owady (w niektórych badaniach wykazywał nawet większą skuteczność niż popularny DEET); 
• roślina ozdobna; 
• kocimiętka to również roślina miododajna charakteryzująca się dużą produkcją nektaru i pyłku kwiatowego; 
• olejek eteryczny ma zastosowanie w produkcji perfum i innych kosmetyków; 
• roślina stanowi surowiec do pozyskiwania związków naturalnych o cennych właściwościach, np. tymolu (o działaniu antyseptycznym i konserwującym). 

Przeczytaj również:
Jaskółcze ziele – co to takiego?