Koniczyna czerwona. Naturalne wsparcie kobiet w okresie menopauzy

Najczęściej zgłaszane objawy menopauzy to uderzenia gorąca, nocne poty, zaburzenia snu, wahania nastroju, rozdrażnienie, spadek libido oraz suchość pochwy. W dłuższej perspektywie spadek poziomu estrogenów przyczynia się również do zaniku błony śluzowej pochwy, utraty masy kostnej i zwiększonego ryzyka osteoporozy oraz niekorzystnych zmian lipidowych, które mogą sprzyjać chorobom układu sercowo-naczyniowego. Nie wszystkie kobiety mogą lub chcą stosować hormonalną terapię zastępczą (HTZ), dlatego często poszukują naturalnych metod łagodzenia objawów menopauzy. Jedną z najlepiej przebadanych roślin w tym zakresie jest koniczyna czerwona (Trifolium pratense), źródło izoflawonów, czyli fitoestrogenów o budowie chemicznej zbliżonej do endogennych estrogenów.

Izoflawony z koniczyny czerwonej – jak działają?

Izoflawony to związki roślinne, które w organizmie człowieka mogą wiązać się z receptorami estrogenowymi, głównie typu β. Dzięki temu wykazują łagodne, modulujące działanie estrogenopodobne. Najważniejsze izoflawony koniczyny czerwonej to formononetyna i biochanina A, które w przewodzie pokarmowym mogą być metabolizowane do daidzeiny i genisteiny, znanych również z soi. Działanie izoflawonów koniczyny jest łagodniejsze i bardziej selektywne niż działanie hormonów endogennych, co oznacza, że nie prowadzą one do typowych efektów proliferacyjnych w tkankach estrogenowrażliwych. Dzięki temu ich stosowanie może być bezpieczną opcją dla kobiet, które z różnych przyczyn nie stosują hormonalnej terapii zastępczej.

Badania kliniczne potwierdzające skuteczność

W licznych badaniach klinicznych oceniano efekt stosowania koniczyny czerwonej w łagodzeniu objawów menopauzy. Najczęściej stosowano standaryzowane ekstrakty zawierające 40–80 mg izoflawonów dziennie, przy czym właśnie dawka 80 mg na dobę najczęściej wiązała się z największym korzystnym efektem.

Badanie Lipovac i wsp. (2002)

W randomizowanym, podwójnie ślepym badaniu kobiety po menopauzie przez 90 dni przyjmowały 80 mg izoflawonów dziennie. Odnotowano spadek częstości uderzeń gorąca o 73,5%, redukcję nocnych potów o 72,2% oraz poprawę ogólnego samopoczucia o 75,4% według skali Kuppermana. W grupie placebo poprawa nie przekraczała kilku procent.

Badanie Hidalgo i wsp. (2005)

W badaniu z udziałem 60 kobiet po menopauzie, które przyjmowały 80 mg izoflawonów z koniczyny czerwonej przez 90 dni, wykazano istotne złagodzenie objawów menopauzalnych, a także poprawę cytologii pochwy (wzrost liczby komórek dojrzałych) oraz spadek poziomu triglicerydów w surowicy.

Badanie van de Weijer i wsp. (2002)

Inne randomizowane badanie, trwające 12 tygodni, potwierdziło, że suplementacja 80 mg izoflawonów dziennie prowadzi do około 44% redukcji liczby uderzeń gorąca, podczas gdy w grupie placebo nie obserwowano znaczącej poprawy.

Dane z metaanaliz

Najnowsza metaanaliza z 2021 r., obejmująca 11 badań klinicznych z udziałem 600 kobiet, wykazała, że stosowanie ekstraktów z koniczyny czerwonej prowadzi do zmniejszenia liczby uderzeń gorąca średnio o 1,73 epizodu dziennie w porównaniu z placebo. Największą poprawę obserwowano u kobiet, które doświadczały częstych i nasilonych objawów (≥5 uderzeń gorąca dziennie) oraz stosowały preparat przez około 12 tygodni. Oznacza to, że im silniejsze objawy wyjściowe, tym większa szansa na istotny, zauważalny efekt. Wcześniejsze metaanalizy potwierdzały, że krótkoterminowe (3-4-miesięczne) stosowanie koniczyny czerwonej wiąże się z redukcją liczby uderzeń gorąca o 1-2 epizody dziennie, natomiast dłuższe stosowanie nie zawsze wzmacnia efekt.

Bezpieczeństwo stosowania

Kwestia bezpieczeństwa jest bardzo ważna przy stosowaniu fitoestrogenów. W badaniu Imhof i wsp. (2006) stosowanie ekstraktu koniczyny czerwonej (80 mg izoflawonów dziennie) przez 12 tygodni nie wpływało na grubość endometrium ani poziomy hormonów płciowych, co sugeruje bezpieczeństwo krótkotrwałej suplementacji. Dotychczasowe badania nie wykazały również zwiększonego ryzyka przerostu endometrium, nowotworów piersi ani istotnych działań niepożądanych ze strony układu krążenia. Odnotowywano jedynie sporadyczne, łagodne dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Warto jednak podkreślić, że suplementy diety zawierające izoflawony z koniczyny czerwonej nie są lekami i nie mogą być traktowane jako zamiennik HTZ.

Nie powinny być również stosowane przez kobiety z nowotworami hormonozależnymi lub w trakcie terapii antyestrogenowej bez konsultacji z lekarzem.

Znaczenie dawki i czasu stosowania

Najbardziej konsekwentne efekty kliniczne uzyskiwano przy dawce 80 mg izoflawonów dziennie i czasie stosowania 8-12 tygodni. Mniejsze dawki (40 mg dziennie) często nie przynosiły istotnych różnic względem placebo. Choć nie potwierdzono liniowej zależności dawka-efekt, obserwacje wskazują, że kobiety z bardziej nasilonymi objawami mogą odnosić większe korzyści z wyższej dawki izoflawonów. Koniczyna czerwona jest dobrze przebadanym źródłem izoflawonów, które mogą stanowić bezpieczną i naturalną formę wsparcia kobiet w okresie menopauzy. Dostępne badania kliniczne i metaanalizy wskazują, że stosowanie standaryzowanych ekstraktów zawierających 80 mg izoflawonów dziennie przez 8-12 tygodni może prowadzić do redukcji uderzeń gorąca nawet o 40-70% i poprawy ogólnego samopoczucia, bez istotnych działań niepożądanych. Choć suplementacja koniczyną czerwoną nie zastąpi terapii hormonalnej, może być wartościową alternatywą dla kobiet z przeciwwskazaniami do HTZ lub tych, które preferują podejście naturalne. Ważne, aby wybierać preparaty standaryzowane na zawartość izoflawonów i stosować je zgodnie z zaleceniami producenta oraz wiedzą medyczną.