Leki nootropowe (nootropy) – jak wpływają na pracę mózgu?

Czym są leki nootropowe? 

Leki nootropowe, nazywane również prokognitywnymi, to substancje, których zadaniem jest poprawa funkcji poznawczych oraz pozytywny wpływ na pamięć i koncentrację. Są również stosowane u osób ze zdiagnozowanymi problemami z zaburzeniami pamięci czy otępieniem [1]. Grupa substancji zaliczanych do nootropów jest bardzo zróżnicowana i związana z kilkoma mechanizmami działania.

W związku z korzystnymi efektami ich stosowania w ostatnich latach rośnie zainteresowanie tymi lekami i obserwowany jest wzrost sprzedaży preparatów wpływających na funkcje poznawcze. O ile w przypadku osób ze zdiagnozowanymi problemami zdrowotnymi (np. chorobą Alzheimera) nie wywołuje to poruszenia, to stosowanie nootropów u osób zdrowych budzi pewne kontrowersje. 

Jakie substancje zalicza się do nootropów? 

Do najbardziej popularnych leków nootropowych należą:  

• piracetam, 
• nicergolina, 
• winpocetyna, 
• kofeina, 
• modafinil, 
• rywastygmina, 
• donepezil, 
• memantyna, 
• metylofenidat, 
• atomoksetyna. 

Większość tych substancji w Polsce jest dostępna wyłącznie na receptę.  

Alternatywą dla leków nootropowych są substancje dostępne bez recepty, zazwyczaj pochodzenia naturalnego:  

• żeń-szeń, 
• ashwagandha, 
• cytryniec chiński, 
• różeniec górski, 
• bakopa drobnolistna [2-4]. 

W związku z rosnącym zainteresowaniem preparatami wspierającymi funkcje poznawcze nieustannie pojawiają się nowe substancje zaliczane do tej grupy.

Do leków nootropowych często zaliczane są również substancje, których skuteczność nie zostaje potwierdzona w późniejszych badaniach naukowych.

Należy więc zachować ostrożność, sięgając po preparaty poprawiające pamięć.  

Leki nootropowe – mechanizmy działania 

W związku z dużą ilością substancji o działaniu nootropowym można wyróżnić kilka różnych mechanizmów pozwalających na osiągnięcie korzystnych rezultatów.

Przykładowo:

• piracetam poprawia czynność ośrodkowego układu nerwowego, zwiększa metabolizm neuronów w stanach zmniejszonej aktywności, wspomagając przekazywanie sygnałów przez komórki nerwowe i przyspiesza syntezę neuroprzekaźników;
• winpocetyna poprawia mikrokrążenie mózgowe, wzmaga zużycie tlenu i glukozy;
• metylofenidat działa poprzez zmniejszenie wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny, zwiększając ich stężenia w szczelinie synaptycznej.

Naturalne nootropy często działają antyoksydacyjnie i ułatwiają wychwytywanie wolnych rodników. W efekcie dochodzi do poprawy koncentracji i pamięci oraz zwiększenia zdolności do skupienia uwagi. Poprawie ulega ogólne funkcjonowanie intelektualne. Może dochodzić również do pobudzenia [2,4,5].  

Stosowanie leków nootropowych – zagrożenia 

Mimo wielu korzyści płynących ze stosowania nootropów wyróżnia się także pewne zagrożenia i kontrowersje, zwłaszcza w przypadku pozamedycznego stosowania przez zdrowe osoby. Przede wszystkim należy uwzględnić, że leki te nie działają na każdego. Poza tym do rozwoju pełnego profilu ich działania wymagane jest zazwyczaj regularne i długotrwałe stosowanie. Niestety duże zainteresowanie tymi preparatami powoduje, że na rynku dostępne są również preparaty niskiej jakości.  

W związku z tym ważne jest, aby leki i suplementy nabywać jedynie ze sprawdzonych źródeł.  

Kolejną ważną kwestią są potencjalne działania niepożądane. Do najczęstszych należą:  

• wpływ na agregację płytek, 
• nadmierne pobudzenie, 
• nerwowość, 
• bóle głowy, 
• zwiększenie masy ciała, 
• zaburzenia rytmu serca, 
• zaburzenia snu [1]. 

Duże kontrowersje może również budzić fakt, że stosowanie niektórych preparatów w nadmiernych ilościach może wywołać efekt euforyzujący i narkotyczny. Rekreacyjne stosowanie tych preparatów ma na celu poprawienie nastroju, redukcję stresu i zmęczenia, ale może doprowadzić do rozwoju silnych i uciążliwych działań niepożądanych.  

Leki nootropowe – czy są bezpieczniejsze alternatywy? 

Najlepszym lekiem nootropowym jest zdrowy tryb życia, odpowiednia dieta i wystarczająca ilość snu.  

Jeśli pojawiają się problemy z koncentracją, rozdrażnienie i brak uwagi, warto rozpocząć od oceny codziennych nawyków. Sposób codziennego funkcjonowania ma ogromny wpływ na samopoczucie. Zmiana stylu życia i zwiększenie aktywności fizycznej może dać najszybszy i najbardziej zauważalny efekt.  

Jeśli to nie wystarczy, przed sięgnięciem po preparat wspierający funkcje poznawcze warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Leki nootropowe budzą uzasadnione zainteresowanie, są skuteczne, na ogół dobrze tolerowane i przynoszą oczekiwane efekty. Mogą istotnie poprawić zdolności kognitywne, muszą być jednak stosowane z dużą rozwagą i w odpowiedni sposób. 

Przeczytaj również:
Adaptogeny – substancje przywracające równowagę organizmu