Lunatykowanie (somnambulizm) – przyczyny, objawy, leczenie

Lunatykowanie (somnambulizm) – przyczyny 

Źródło somnambulizmu nie zostało jeszcze w pełni poznane – w literaturze możemy spotkać się z różnymi teoriami dotyczącymi etiologii tego schorzenia. Obecnie wielu badaczy zgodnie przyznaje, że lunatykowanie jest skutkiem zaburzenia procesu wybudzania z głębokiej fazy snu – obserwujemy wówczas brak równowagi pomiędzy dwoma mechanizmami pracy mózgu, które działają przeciwstawnie do siebie i odpowiadają za zasypianie i budzenie się. 

Wielu naukowców podkreśla genetyczny komponent etiologii somnambulizmu. Zaburzenia snu bardzo często współwystępują ze sobą (osoba może cierpieć na więcej niż jedno zaburzenie jednocześnie, np. somnambulizm i koszmary senne) i są dziedziczne. U ponad 30% ludzi cierpiących na somnambulizm obserwuje się obecność alleli HLA-DQB1*04 i *05, co można uznać za potwierdzenie istnienia genetycznej predyspozycji do somnambulizmu. 

Lunatykowanie może mieć także podłoże neurorozwojowe i być wynikiem niedojrzałości układu nerwowego – dlatego somnambulizm częściej występuje u dzieci niż u dorosłych. Naukowcy zajmujący się tematem zaburzeń snu wskazują również na rolę, jaką odgrywają zaburzenia oddychania w etiologii somnambulizmu. Badania pokazują, że ludzie, u których stwierdzono zaburzenia oddychania częściej doświadczają objawów lunatykowania. Zgodnie z wynikami badań można wysnuć wniosek, że na rozwój somnambulizmu może mieć wpływ także niedotlenienie mózgu. 

Objawy somnambulizmu 

• Aktywność ruchowa w czasie snu (najczęściej w pierwszych godzinach) polegająca na przemieszczaniu się i wykonywaniu prostych lub złożonych czynności, które osoba wykonuje przeważnie za dnia (np. jedzenie, przestawianie przedmiotów, sprzątanie). 
• Osoba porusza się zwykle w sposób sprawny i szybki – gwałtowne ruchy mogą czasem nabrać charakteru agresywnego (zwykle ma to miejsce przy próbach wybudzenia osoby). 
• Niektóre osoby podczas epizodu lunatykowania (są to przypadki rzadkie) mogą inicjować kontakty seksualne. 
• Epizod somnambulizmu jest związany ze stanem zaburzenia świadomości, co objawia się obniżoną wrażliwością na sygnały płynące z otoczenia (dźwięk, światło), wyrazem twarzy pozbawionym emocji (przypomina maskę, oczy często są otwarte), niezrozumiałą i cichą mową. 
• Osoba lunatykująca po przebudzeniu pozostaje przez chwilę w stanie dezorientacji, może nie wiedzieć, gdzie się znajduję, jaka jest pora dnia i co się z nią dzieje. 
• Człowiek zmagający się z somnambulizmem zwykle nie pamięta tego, co robił i mówił w trakcie lunatykowania.  
• Percepcja w trakcie trwania epizodu lunatykowania jest zaburzona. Osoby w trakcie epizodu nie rozpoznają twarzy innych ludzi (nawet rodziny), nie słyszą co się do nich mówi oraz nie wykazują reakcji na ból – nie odczuwają go. Zachowana jest zwykle orientacja przestrzenna. Zaburzenia percepcji mogą być wyjątkowo niebezpieczne, gdyż sprzyjają zranieniu. 
• Epizody zwykle trwają 10-15 minut. 

Lunatykowanie (somnambulizm) u dzieci 

Somnambulizm występuje we wszystkich grupach wiekowych, jednak z różnym natężeniem. Objawy najczęściej można zaobserwować u dzieci – szczyt występowania zaburzenia to zwykle 11-12 rok życia. Po tym okresie najczęściej liczba epizodów lunatykowania zaczyna systematycznie spadać. 

U dorosłych, którzy wciąż zmagają się z somnambulizmem, pierwsze objawy zwykle pojawiły się już w dzieciństwie (80% przypadków), przy czym im później w okresie dzieciństwa wystąpiły pierwsze epizody, tym większe są szanse na długie utrzymywanie się objawów w późniejszych latach życia. 

Charakterystyka lunatykowania u dzieci: 

• Pierwsze epizody mogą pojawić się w każdym wieku (pod warunkiem, że dziecko nauczyło się już chodzić), jednak zwykle ma to miejsce w wieku 4-8 lat. 
• Epizody o łagodnym przebiegu (szczególnie u małych dzieci) mogą ograniczać się do siadania na łóżku lub przemieszczania się w jego obrębie. Starsze dzieci mogą wstawać z łóżka i podchodzić do łóżek rodzeństwa i rodziców. 
• U dzieci, w przeciwieństwie do dorosłych, ruchy są bardziej powolne i niezdarne. Dzieci nie wykazują skłonności do agresji w czasie lunatykowania i łatwiej jest odprowadzić je z powrotem do łóżka. 

Lunatykowanie a czynniki wyzwalające (alkohol, leki, stres) i zaburzenia współistniejące  

Do czynników mogących wpływać na liczebność epizodów lunatykowania lub je wywoływać należą: 

• przyjmowanie niektórych leków nasennych, uspokajających, przeciwpsychotycznych lub przeciwdepresyjnych; 
• deprywacja snu; 
• hałas i nadmiar światła (w nocy); 
• zły stan fizyczny i psychiczny – silny lub przewlekły stres, zmęczenie, gorączka; 
• picie kawy lub alkoholu przed snem (szczególnie niekorzystne jest nadużywanie alkoholu); 
• zaburzenia gospodarki hormonalnej spowodowane nieprawidłową pracą tarczycy, ciążą lub PMS; 
• zmiana otoczenia – podróże, spanie w obcym miejscu, zmiana strefy czasowej. 

Somnambulizm może współwystępować z innymi zaburzeniami snu i nie tylko. Zaburzenia, które mogę występować razem z lunatykowaniem to np.: 

• zaburzenia oddychania (np. obturacyjny bezdech senny, zespół wzmożonego oporu górnych dróg oddechowych); 
• zespół Tourette’a; 
• migrenowe bóle głowy; 
• urazy głowy, udary mózgu; 
• zaburzenia snu pod postacią koszmarów sennych, moczenia nocnego (przeważnie u dzieci); 
• choroba Parkinsona (w grupie osób starszych). 

Jak pomóc bliskiej osobie cierpiącej na somnambulizm? 

Pomoc powinna opierać się przede wszystkim na zadbaniu o bezpieczeństwo osoby w trakcie epizodu lunatykowania. Możemy to zrobić poprzez: 

• zabezpieczenie/ schowanie niebezpiecznych przedmiotów (chemikalia, narzędzia, noże); 
• zabezpieczenie kontaktów i usunięcie przedmiotów z podłogi, tak aby osoba nie przewróciła się o nie i nie zrobiła sobie krzywdy (to szczególnie ważne w przypadku małych dzieci); 
• zabezpieczenie okien i drzwi (aby osoba nie opuściła domu w trakcie epizodu); 
• delikatne odprowadzenie lunatykującej osoby do łóżka; 
• sprawdzenie, czy istnieją jakieś czynniki wywołujące epizod i zapobieganie im w miarę możliwości (np. gdy dziecko lunatykuje zawsze, gdy do późnego wieczora oglądało bajki).  

Lunatykowanie – diagnoza i leczenie 

Diagnoza stawiana jest w oparciu o klasyfikacje medyczne (czy objawy pacjenta spełniają kryteria somnambulizmu), wywiad z pacjentem i jego rodziną oraz badania diagnostyczne.   Współcześnie stosowane klasyfikacje medyczne wskazują na konieczność wykluczenia za pomocą diagnostyki różnicowej innych zaburzeń mogących przypominać epizody lunatykowania (np. nocne napady padaczkowe, koszmary senne). 

Metodą diagnostyczną pomocną w diagnozie lunatykowania jest polisomnografia (rejestracja sygnałów bioelektrycznych płynących z organizmu człowieka). Służy ona przede wszystkim do diagnozy różnicowej. 

Leczenie somnambulizmu jest procesem długotrwałym. Wymaga ono zaangażowania specjalistów z dziedziny psychologii i psychiatrii. Ważna jest również praca własna i zaangażowanie osoby zmagającej się z lunatykowaniem. 

Formami leczenia lunatykowania są: 

• farmakoterapia (która jednak wcale nie musi być konieczna – szczególnie w przypadku słabo nasilonych objawów i rzadko występujących epizodów); 
• oddziaływania psychologiczne – techniki radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i stresem, metody relaksacyjne, psychoedukacja na temat prawidłowej higieny snu; w przypadku współwystępowania innych zaburzeń psychicznych wskazana może być psychoterapia; 
• zadbanie o prawidłową higienę snu – wstawanie o regularnych porach, ograniczenie spożycia kofeiny i alkoholu (szczególnie w godzinach wieczornych i nocnych), odpowiednie przygotowanie pomieszczenia (zadbanie o ciszę i odpowiednie zaciemnienie pomieszczenia), niekorzystanie z urządzeń elektronicznych przed snem; 
• w przypadku stwierdzenia u jednostki zaburzeń oddychania w trakcie snu, ich wyleczenie może przyczynić się do eliminacji lub złagodzenia objawów lunatykowania;

W przypadku dzieci leczenie nie zawsze jest konieczne, gdyż objawy są zwykle łagodne i istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że znikną one samoistnie. 

Przeczytaj również:
Bezsenność – kto jest na nią narażony?