Mocznica. Jak objawia się przewlekła niewydolność nerek?

Mocznica – co to jest? 

Mocznica jest stanem chorobowym, do którego dochodzi w schyłkowej niewydolności nerek. Występują wtedy wysokie wartości mocznika i kreatyniny we krwi. Wynika to głównie ze znacznego uszkodzenia nerek, które nie są w stanie prawidłowo pełnić swojej funkcji.  

Nerki odpowiadają za filtrację krwi, by m.in. pozbyć się toksycznych substancji, wydalając je razem z moczem. Aby doszło do mocznicy, funkcjonowanie nerek musi być prawie uniemożliwione. Toksyczne metabolity, które nie mogą być usunięte, kumulują się we krwi i uszkadzają inne narządy w organizmie. 

Nerki odpowiadają również za utrzymywanie tzw. równowagi kwasowo-zasadowej. Dzięki temu krew ma odpowiednie pH. Zaburzenia tej równowagi w organizmie mogą prowadzić do znacznego pogorszenia stanu zdrowia, a nawet do śmierci. 

Mocznica – przyczyny 

Główną przyczyną mocznicy jest przewlekła choroba nerek (PChN), do której może dochodzić w przebiegu różnych chorób ogólnoustrojowych lub tych, które ściśle dotyczą samego organu. 

Do chorób mogących przyczyniać się do PChN należą: 

• cukrzyca powodująca tzw. nefropatię cukrzycową, 
• nadciśnienie tętnicze powodujące tzw. nefropatię nadciśnieniową, z towarzyszącą miażdżycą naczyń, 
• kłębuszkowe zapalenie nerek, 
• wrodzone lub nabyte wady układu moczowego, które powodują nieprawidłową funkcję nerek – najczęściej u dzieci, 
• kamica nerek, 
• uszkodzenie wynikające z utrudnionego odpływu moczu, 
• śródmiąższowe choroby nerek, 
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek, 
• toczeń, 
• amyloidoza.

Mocznica może jednak występować również w przebiegu ostrego uszkodzenia nerek, gdy w sposób nagły dochodzi do spadku filtracji kłębuszkowej.  

Do przyczyn tego stanu należą: 

• spadek przepływu krwi przez nerkę – np. we wstrząsie, krwotoku, przy znacznym odwodnieniu, ciężkiej niewydolności serca; 
• uszkodzenie miąższu nerki – np. przez toksyny lub leki; 
• niedrożność przewodów odpowiedzialnych za odprowadzanie moczu, np. guz uciskający moczowód. 

Mocznica – objawy 

Objawy u pacjentów z mocznicą wynikają z toksycznych produktów metabolizmu, które nie są skutecznie wydalane z organizmu.  

Do najczęstszych objawów należą: 

• nudności, 
• wymioty, 
• znaczne osłabienie, 
• świąd, 
• utrata masy ciała, 
• niedożywienie, 
• skurcze mięśniowe, 
• zaburzenia psychiczne, 
• obrzęki. 

Objawy te są najczęściej spowodowane podwyższonymi stężeniami konkretnych metabolitów we krwi.  

U pacjentów obserwuje się m.in.: 

• kwasicę, 
• anemię, 
• hiperkaliemię (podwyższone stężenie potasu we krwi), 
• hiperkalcemię (podwyższone stężenie wapnia we krwi), 
• nieprawidłowości dotyczące płytek krwi i procesu krzepnięcia. 

Nagromadzenie toksyn oraz nasilona kalcyfikacja mogą prowadzić do nadciśnienia, niewydolności serca, zwężenia zastawek w sercu, gromadzenia się płynu w osierdziu i opłucnej, a także mocznicowego zapalenia trzustki czy innych chorób sercowo-naczyniowych.   

Ponadto mocznica może mieć również wpływ na ośrodkowy układ nerwowy, powodując tzw. encefalopatię mocznicową. Cechuje się ona zmęczeniem, osłabieniem mięśni, bólami głowy, drgawkami, zaburzeniami psychicznymi i może prowadzić do śpiączki.  

Nieleczona mocznica prowadzi do śmierci.  

Mocznica – jak wykryć? Diagnostyka 

Diagnostyka niewydolności nerek oparta jest na badaniach GFR oraz klirensu kreatyniny. Jedną z kluczowych rzeczy jest określenie, czy pacjent cierpi na ostre czy przewlekłe uszkodzenie nerek. Ostre uszkodzenie nerek jest najczęściej odwracalne. Ponadto wykonuje się podstawowe badania krwi, badanie ogólne moczu, stężenie wapnia, fosforu, hormonów przytarczyc, albumin oraz dokładne badanie gospodarki kwasowo-zasadowej. Aby znaleźć przyczyny mocznicy, często wykonuje się badanie USG, w którym ocenia się dokładnie struktury w obrębie układu moczowego.  

Mocznica – rokowania 

Rokowanie w tak zaawansowanej chorobie nerek, która prowadzi do mocznicy, jest niepomyślne. Poprawia się jednak w przypadku zastosowania dializ lub przeszczepienia nerki. Nawet w przypadku transplantacji konieczne jest dokładne monitorowanie stanu zdrowia. 

Jeżeli mocznica wynika z ostrej niewydolności nerek, która często jest odwracalna, wówczas rokowanie jest lepsze. W tym przypadku kluczowe jest wczesne wychwycenie problemu, diagnoza i wprowadzenie odpowiedniego leczenia.  

Mocznica – leczenie 

Główną metodą leczenia objawowej mocznicy jest dializa, która pozwala na oczyszczenie krwi z toksycznych metabolitów. Dializę dzieli się na hemodializę i dializę otrzewnową. Każda z nich przebiega w inny sposób. Rodzaj wykorzystywanej dializy dobiera się indywidualnie do osoby chorej. 

Jeżeli stan pacjenta wskazuje na sytuację zagrażającą życiu, np. z powodu hiperkaliemii, kwasicy czy encefalopatii mocznicowej, wykonuje się dializę w trybie pilnym w warunkach szpitalnych. 

Najlepsze efekty terapeutyczne niesie ze sobą przeszczepienie nerki. Ze względu na długą listę oczekujących na przeszczep, zgłoszenie trzeba rozważyć już na wcześniejszym etapie przewlekłej choroby nerek, tzn. zanim dojdzie do konieczności dializ. 

W leczeniu mocznicy istotne jest również zidentyfikowanie problemu powodującego nieprawidłowe funkcjonowanie nerek. Leczenie choroby podstawowej jest kluczowe w wielu przypadkach i może wymagać poszerzenia diagnostyki. Mocznica i schyłkowa niewydolność nerek wymagają kompleksowego leczenia i opieki specjalistycznej.  

Przeczytaj również:
Oliguria. Jakie mogą być przyczyny skąpomoczu?