Nyktofobia. Dlaczego boimy się ciemności?

Nyktofobia – co to jest? 

Nyktofobia (inaczej achluofobia) to lęk przed ciemnością i mrokiem. Jest zaburzeniem lękowym, które zaliczamy do grupy fobii specyficznych.  

Lęk ten często jest: 

• paniczny – w przypadku zetknięcia się osoby cierpiącej na nyktofobię ze źródłem jej lęków może dojść do ataku paniki, czyli intensywnego lęku z towarzyszącymi mu uciążliwymi objawami psychosomatycznymi;  
• nieuzasadniony – lęk pojawia się mimo braku przesłanek świadczących o istnieniu realnego zagrożenia.  

Osoba zmagająca się z nyktofobią odczuwa lęk, gdy przebywa w ciemnym pomieszczeniu (np. w domu) lub w otwartej przestrzeni (np. podczas nocnego spaceru). Zmusza ją to do ciągłego korzystania ze światła. Nyktofobia z pozoru wydaje się niegroźna, ale towarzyszące jej objawy mogą utrudniać codzienne funkcjonowanie. 

Nyktofobia a somnifobia 

Nyktofobia może występować w nocy, podobnie jak somnifobia, która oznacza lęk przed zasypianiem. Somnifobię możemy na początku błędnie rozpoznać jako bezsenność, gdyż w jej przebiegu ze względu na silny lęk przed zasypianiem chory może powstrzymywać się od spania.  

Podłoże bezsenności i somnifobii jest różne. Są to odmienne zaburzenia i wymagają innych form leczenia.  

Somnifobia może prowadzić do:  

• poczucia ciągłego zmęczenia,  
• problemów z pamięcią i koncentracją,  
• nerwowości i drażliwości,  
• osłabionej odporności, 
• zwiększonego ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych, np. depresji. 

Nyktofobia – przyczyny 

Silny lęk może pojawić się na skutek współwystępowania wielu czynników: 

• predyspozycji genetycznych do rozwoju zaburzeń lękowych; 
• traumatycznych doświadczeń związanych z ciemnością, np. bycia ofiarą napadu podczas nocnego powrotu do domu, odbywania kary w ciemnym pomieszczeniu; 
• pozostałości z czasów pierwotnych – dawniej ciemność była dla nas niebezpieczna, gdyż wiązała się z niższą temperaturą, narażeniem na ataki ze strony zwierząt i słabszą widocznością. 

Lęk przed ciemnością zaliczamy także do grupy lęków rozwojowych. Są one charakterystyczne dla dzieci w określonej grupie wiekowej. Nie są przejawem zaburzeń, lecz efektem prawidłowo przebiegającego rozwoju. Lęk przed ciemnością, kolorem czarnym i potworami pojawia się od 3. do 10. roku życia. To, że ten lęk jest charakterystyczny dla pewnej grupy wiekowej, nie oznacza, że rodzice powinni czekać, aż minie. Jeśli Twoje dziecko boi się ciemności, wspieraj je w trudnych chwilach i pomóż obniżyć poziom lęku.  

Możesz to robić np. poprzez: 

• rozmowę o lęku,  
• czytanie bajek na dobranoc,  
• włączenie lampki nocnej podczas zasypiania, przy czym stopniowo ogranicz jej używanie, ponieważ sztuczne światło niekorzystnie wpływa na jakość snu. 

Nyktofobia – objawy 

Do symptomów wskazujących na obecność lęku przed ciemnością u dzieci i dorosłych zaliczamy: 

• objawy lęku, napadu paniki (nadmierne pocenie się, przyspieszoną akcję serca, suchość w ustach, drżenie rąk, bóle i zawroty głowy) pojawiające się nie tylko w sytuacji bezpośredniego zetknięcia z ciemnością, ale także wtedy, gdy wyobrażamy sobie taką sytuację; 
• unikanie bodźców wywołujących lęk i próbę poradzenia sobie z nim np. poprzez korzystanie z lampki nocnej, latarki; 
• koszmary senne o ciemności i rzeczach z nią związanych, np. potworach; 
• problemy z zasypianiem, spanie tylko w obecności bliskich osób (np. dziecko koniecznie chce spać z rodzicami); 
• poczucie silnego napięcia i braku kontroli oraz chęć ucieczki w zetknięciu z bodźcem wywołującym lęk. 

Nyktofobia – leczenie 

Najskuteczniejszą metodą pomocy osobie cierpiącej na lęk przed ciemnością jest psychoterapia.  

Nie przeprowadzaj na własną rękę „terapii szokowej” w postaci np. zamknięcia osoby dotkniętej nyktofobią w ciemnym pokoju. Takie działanie może przynieść odwrotny skutek i pogłębić problem. 

Nyktofobia – test 

Zastanawiasz się, czy występuje u Ciebie nyktofobia?  

Odpowiedz na poniższe pytania: 

• Ciemność jest bodźcem wyzwalającym u Ciebie paniczny lęk? 
• Masz trudności z zasypianiem? 
• Śpisz krótko i nieefektywnie? 
• Często budzisz się w nocy? 
• Boisz się wychodzić na zewnątrz po zmroku? 
• Rezygnujesz z wieczornych wyjść, jeśli nikt nie może Ci towarzyszyć? 

Jeśli obserwujesz u siebie somatyczne objawy towarzyszące lękowi (drżenie rąk, nadmierną potliwość, problemy z oddychaniem, przyspieszoną akcję serca), a odpowiedź choć na jedno z powyższych pytań brzmi „tak”, skonsultuj się z psychologiem lub psychiatrą. Nie bagatelizuj objawów i nie bój się skorzystać z pomocy specjalisty. 

Przeczytaj również:
Arachnofobia. Dlaczego boimy się pająków?