Onychofagia. Jak przestać obgryzać paznokcie?

Co to jest onychofagia? 

Onychofagia (z greckiego onycho – paznokieć, phagos – jeść) to nawykowe obgryzanie i połykanie paznokci. Zjawisko to obejmuje obgryzanie paznokci u rąk i stóp, jednak ten drugi wariant jest rzadszy. Osoby cierpiące na tę przypadłość czują wewnętrzny przymus obgryzania paznokci i doznają przy tym przyjemnego uczucia relaksu. Jest to jednak rodzaj samookaleczania wynikający z zaburzeń psychoemocjonalnych, zaliczany do spektrum zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (OCD).  

Nawykowe obgryzanie paznokci może być jednym z objawów współistnienia innych dolegliwości. 

Badaniem onychofagii i analizą przypadków zajmuje się stosunkowo młoda dziedzina medycyny – psychodermatologia, która łączy występowanie chorób skórnych z procesami emocjonalnymi. Stan naszej skóry wpływa na nasze emocje i odwrotnie: problemy emocjonalne mogą objawiać się w postaci zaburzeń dermatologicznych. 

Zbliżoną do onychofagii chorobą jest onychotillomania, w której osoba chora niszczy swoje paznokcie poprzez skubanie, odrywanie kawałków płytki. 

Obgryzanie paznokci – przyczyny 

Psychodermatologia wyróżnia trzy grupy zaburzeń: 

• psychofizjologiczne, 
• psychiczne wynikające z chorób dermatologicznych, 
• pierwotne zaburzenia psychiczne objawiające się problemami dermatologicznymi. 

Onychofagia jest zaliczana do trzeciej grupy, ponieważ źródłem problemu jest zaburzenie psychiczne, którego jednym z objawów (najczęściej głównym) są zmiany skórne. 

Nawykowe obgryzanie paznokci to problem, który dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych. Znacznie częściej występuje u najmłodszych (20-33% dzieci między 7. a 10. rokiem życia) i nastolatków (blisko 45%). Na onychofagię cierpi też 15% dorosłych oraz 4,5-10,7% seniorów. 

Onychofagia może być przeniesieniem nawyku ssania kciuka, który ustępuje około 3. roku życia i często zastępowany jest obgryzaniem paznokci. W wieku dorosłym zwykle wypierana jest przez inne nawyki, takie jak: gryzienie warg, przedmiotów (np. długopisów, ołówków), drapanie nosa, nawijanie włosów na palce itp. 

Wśród przyczyn onychofagii można wyróżnić stres i samotność. U dzieci obgryzanie paznokci stanowi metodę rozładowania napięcia i niepokoju.

W przypadku osób dorosłych onychofagia może być spowodowana m.in. zaburzeniami poziomu żelaza, miedzi lub witamin we krwi. Podobnie jak u dzieci, duże znaczenie odgrywają tu czynniki emocjonalne wynikające z konfliktów społecznych, rodzinnych i osobistych, a także strachu przed potencjalnym nieszczęściem. Zaobserwowano, że najczęściej zjawisko obgryzania paznokci występuje u osób o osobowości neurotycznej oraz walczących z kompleksami i niską samooceną. 

Wśród osób cierpiących na onychofagię możemy wyróżnić pacjentów, u których nawyk ten wynika z kompulsywnego dążenia do wyeliminowania wszelkich nierówności na paznokciu. 

Obgryzanie paznokci przez rodziców zwiększa ryzyko wystąpienia onychofagii u dzieci. 

Skutki obgryzania paznokci 

Konsekwencje onychofagii dotyczą nie tylko paznokci, ale także jamy ustnej. W wyniku wywierania nacisku na zęby dochodzi do pęknięć i ścierania siecznych powierzchni zębów oraz wykrzywienia górnych siekaczy. Szczęka ulega zniekształceniu. Dodatkowo może dojść do uszkodzenia dziąseł w wyniku skaleczenia fragmentem paznokcia. Zranione dziąsło staje się bolesne, obrzęknięte, może również pojawić się ropień. 

Ciągłe wkładanie rąk do ust niesie za sobą ryzyko powstawania infekcji bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych. Znacznie rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia zakażenia E. coli i owsikami. U dzieci powyżej 5. roku życia wzrasta też ryzyko zarażenia pierwotniakiem Gardia lamblia. Opisywano także przypadki przeniesienia wirusa opryszczki z okolic ust na palce. 

Najbardziej widocznym skutkiem onychofagii jest nieestetyczny wygląd paznokci. Częstym powikłaniem jest wtórne zapalenie wałów paznokciowych, zmiana kształtu paznokcia, wysiewy brodawek okołopaznokciowych oraz krwiaki podpaznokciowe. Dochodzi do uszkodzenia naskórka, co stwarza ryzyko nadkażeń w obrębie ran. 

Obgryzanie paznokci, które ciągnie się latami może doprowadzić do oddzielenia się płytki paznokcia od łożyska i jej nieodwracalne skrócenie. W skrajnych przypadkach dochodzi nawet do utraty paznokcia i zaniku dystalnych paliczków (najdalszych kości) palców. 

W wyniku obgryzania paznokci może pojawić się tzw. melanonychia, czyli ciemne, a nawet czarne, podłużne zabarwienie paznokcia. Jest to związane z mechanicznymi uszkodzeniami płytki paznokcia. 

Jak leczyć onychofagię? 

Na leczenie onychofagii powinna składać się terapia farmakologiczna oraz behawioralna. Leki, które są stosowane w leczeniu nawykowego obgryzania paznokci to środki antydepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (np. klomipramina czy sertralina). 

W terapii behawioralnej dobre rezultaty przynosi procedura zmiany nawyków HRP (Habit Reversal Procedures). Jest ona wykorzystywana do leczenia nawyków nerwowych. W czasie terapii pacjent uświadamia sobie, jakie myśli poprzedzają atak obgryzania paznokci, co jest punktem wyjścia do kontrolowania odruchu. 

W procesie wychodzenia z onychofagii pomocna jest także hipnoterapia, która umożliwiła wielu pacjentom pozbycie się tego nawyku. 

Zdarza się, że chorzy samodzielnie i spontanicznie są w stanie zerwać z obgryzaniem paznokci. U części pacjentów wynika to ze strachu przed infekcjami, u innych przeważają pobudki estetyczne. Porzucenie nawyku jest więc możliwe, a kluczową rolę odgrywa tu motywacja pacjenta. 

Sposoby na obgryzanie paznokci 

Podstawą stosowania technik ograniczających obgryzanie paznokci jest konieczność uświadomienia sobie tej przypadłości. Wtedy można podjąć próby „oszukania głowy”, np. poprzez zajęcie ust jedzeniem (ziaren, suszonych owoców itp.) czy żuciem gumy. Pomocne jest także znalezienie zajęcia dla dłoni. Warto mieć zawsze przy sobie piłeczkę, długopis, ołówek czy inny przedmiot, który pozwoli trzymać dłonie z dala od ust. 

Bardzo pozytywny efekt daje też manicure zrobiony w salonie kosmetycznym. 

Bardzo istotne jest okazywanie wsparcia i akceptacji osobie cierpiącej na onychofagię, zwłaszcza jeśli chodzi o dziecko. Karanie i ośmieszanie może natomiast przynieść odwrotny skutek.

Przeczytaj również:
Dermatillomania. Niszczy nie tylko skórę!