Ospa prawdziwa. Czy nadal nam zagraża?

Ospa prawdziwa a wietrzna – różnice

Ospa prawdziwa i wietrzna, pomimo podobnej nazwy, nie mają wielu wspólnych cech. Obie są chorobami wirusowymi, jednak przyczyną ospy prawdziwej jest wirus pochodzący z rodzaju ortopokswirusów. Ospa wietrzna natomiast rozwija się w wyniku zakażenia wirusem ospy wietrznej i półpaśca (Varicella zoster virus – VZV), który należy do rodziny wirusów Herpesviridae. 

Ospa wietrzna występuje powszechnie (szczególnie u dzieci), ale nie stanowi śmiertelnego zagrożenia. Natomiast ospa prawdziwa była przyczyną setek milionów zgonów na świecie.  

Zarówno w przebiegu ospy prawdziwej, jak i ospy wietrznej, charakterystycznymi objawami są zmiany skórne. Wysypka pojawiająca się u zakażonych osób przyjmuje kolejno postać plamek, grudek, pęcherzyków, krost i strupów. Jednak w odróżnieniu od ospy prawdziwej, podczas ospy wietrznej pojawia się ona rzutami. Z związku z tym na ciele chorego na ospę wietrzną widzimy w tym samym czasie różne stadia zmian skórnych, a u pacjentów z ospą prawdziwą można było zaobserwować tylko jeden rodzaj wykwitów na danym etapie infekcji.  

Ospa prawdziwa – przyczyny 

Wirus ospy prawdziwej pochodzi z rodzaju Orthopoxvirus. Ta grupa drobnoustrojów leży u źródła nie tylko ospy prawdziwej, ale także ospy krowiej czy małpiej. 

Jak dochodziło do zarażenia się wirusem ospy prawdziwej? Głównym sposobem była droga kropelkowa, czyli gdy chory kaszlał, kichał czy mówił, a druga osoba wdychała drobinki śliny. Przenoszenie wirusa możliwe było także poprzez bezpośredni kontakt z zarażoną osobą, a także za sprawą skażonych przedmiotów z otoczenia chorego – pościeli czy odzieży. 

Po przedostaniu się na błony śluzowe jamy ustnej, gardła czy dróg oddechowych wirus migrował do węzłów chłonnych, gdzie namnażał się. Dalej drogą krwi drobnoustroje przedostawały się do śledziony, szpiku kostnego i kolejnych węzłów chłonnych. Tam również dochodziło do zwiększania ich ilości. 

Ospa prawdziwa – objawy 

Pierwsze oznaki choroby pojawiały się po ok. 2 tygodniach od kontaktu z wirusem ospy prawdziwej.  

Były to: 

• gorączka (zwykle bardzo wysoka), 
• dreszcze, 
• złe samopoczucie i ogólne zmęczenie, 
• ból mięśni, 
• ból głowy, 
• ból brzucha, 
• wymioty. 

Po upływie kilku dni (1-3) na ciele pojawiały się zmiany skórne. Początkowo można było je zauważyć na twarzy, przedramionach oraz w obrębie jamy ustnej i gardła. W kolejnym etapie były widoczne także na tułowiu, nogach, dłoniach i stopach. Ostatecznie wysypka była najbardziej nasilona na twarzy i kończynach.  

W momencie pojawienia się zmian skórnych, chora osoba zaczynała zarażać. Największa zakaźność trwała około 7 dni. 

Charakterystyczną cechą zmian skórnych występujących w przebiegu ospy prawdziwej było to, że nie wyglądały tak samo przez cały czas trwania infekcji. Na samym początku choroby przyjmowały one postać plamek i grudek, które następnie zamieniały się w pęcherzyki wypełnione płynem. Później można było zaobserwować okrągłe krosty będące przyczyną bólu. Ostatni etap wysypki to strupy, które podczas zdrowienia odpadały, pozostawiając po sobie blizny. Każde kolejne stadium wysypki pojawiało się co ok. 2 dni. 

Ospa prawdziwa – rodzaje 

W związku z nieco innym przebiegiem choroby wyróżniano różne postaci ospy prawdziwej: krwotoczną, złośliwą i łagodną. 

Zachorowanie na ospę krwotoczną zawsze kończyło się śmiercią, zwykle po 5-6 dniach od wystąpienia wysypki. Na tę postać choroby szczególnie narażone były ciężarne kobiety. Na początku infekcji również występowały objawy ogólne, takie jak gorączka, bóle głowy czy brzucha. Były one jednak znacznie nasilone. Następnie dość szybko pojawiały się drobne zmiany skórne. Miały one czerwone lub czerwonobrunatne zabarwienie i nie robiły się bledsze po uciśnięciu (wybroczyny). Występowały też wylewy krwi do skóry i błon śluzowych. Niekiedy zmiany przyjmowały postać rumienia. 

Początkowe objawy infekcji postaci złośliwej ospy prawdziwej, podobnie jak w przypadku ospy krwotocznej, także były bardzo intensywne. Pojawiające się zmiany na skórze przypominały swoim wyglądem czerwonawą krepę. Były miękkie i ukazywały się powoli. Cechą charakterystyczną ospy złośliwej była duża śmiertelność. Jeżeli choremu udało się wyzdrowieć, wysypka znikała. Czasami jednak pojawiało się znaczne złuszczanie naskórka sporej powierzchni ciała.  

Najlepsze rokowanie dotyczyło łagodnej postaci ospy prawdziwej. Objawy ogólne i zmiany skórne były mniej intensywne.  

Ospa prawdziwa – szczepienie 

Skuteczne szczepienie przeciwko ospie prawdziwej stosowano już od 1796 r. W 1980 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła, że udało się zwalczyć tę niebezpieczną chorobę.

Szczepienie przeciwko ospie prawdziwej różniło się od znanych nam obecnie. Przede wszystkim stosowano żywego wirusa krowianki, a szczepienie nie miało formy tradycyjnego zastrzyku. Personel umieszczał specjalną rozdwojoną na końcu igłę w ampułce ze szczepionką. Następnie wykonywał kilkanaście szybkich nakłuć skóry przedramienia pacjenta. Bardzo ważne było, aby miejsce szczepienia zabezpieczyć bandażem, ponieważ istniało ryzyko przeniesienia wirusa na inne części ciała.  

Po kilku dniach na przedramieniu ukazywała się grudka, która później przekształcała się w pęcherzyk. Kolejnym etapem był rozwój krosty. Ostatecznie można było zaobserwować czarny strup, który z czasem odpadał. 

Szczepienie przeciwko ospie prawdziwej było niezwykle skuteczne, czego potwierdzeniem jest wyeliminowanie tej choroby zakaźnej. Niosło za sobą jednak pewne powikłania. Niektóre z nich były bardzo poważne. U części osób dochodziło do rozwoju zapalenia mózgu czy uogólnionego zakażenia wirusem krowianki.