Pęcherzyki na skórze dziecka. O jakich chorobach mogą świadczyć?

Pęcherzyki i pęcherze to zmiany skórne, które pojawiają się w przebiegu różnych schorzeń. Znajdują się nad powierzchnią skóry, są wypełnione płynem i zwykle ustępują bez pozostawienia blizny. Mechanizm ich powstawania zależy od przyczyny i może obejmować różne struktury skóry.  

Pęcherzyki na skórze dziecka – na co zwrócić uwagę? 

Jeśli na skórze pojawią się pęcherzyki, zwróć uwagę na: 

• ich wygląd i wielkość, 
• ich liczbę (pojedyncze lub będące elementem wysypki), 
• inne towarzyszące zmiany skórne (np. grudki, krosty, rumień), 
• rozmieszczenie zmian (np. symetryczne, jednostronne, obejmujące tylko wybrane miejsca na ciele), 
• dodatkowe objawy (ból, świąd, pieczenie). 

Te wszystkie cechy mogą pomóc przy ustaleniu przyczyny odpowiedzialnej za powstanie pęcherzyków i pęcherzy na skórze dziecka. Cenną wskazówką mogą być również informacje odnośnie kontaktu z czynnikiem zakaźnym (np. kontakt z chorymi rówieśnikami) lub alergicznym, a także predyspozycji genetycznych do niektórych chorób (występowanie danych schorzeń dermatologicznych w rodzinie). Czasem jednak pacjent musi poddać się wielu badaniom, by lekarz mógł postawić diagnozę. 

Pęcherzyki na skórze – przyczyny 

Skóra niemowląt i dzieci jest bardziej podatna na tworzenie pęcherzyków i pęcherzy niż skóra osób dorosłych. Przyczyn powstawania tych zmian jest bardzo wiele i są one niezwykle zróżnicowane.  

Zaliczamy do nich m.in.: 

• choroby zakaźne (najczęstsze u dzieci): 
  • wirusowe (np. opryszczka, ospa wietrzna, półpasiec, choroba dłoni, stóp i jamy ustnej), 
  • bakteryjne (np. liszajec zakaźny, gronkowcowy zespół oparzonej skóry), 
• choroby pęcherzowe o podłożu autoimmunologicznym (np. opryszczkowe zapalenie skóry, linijna IgA dermatoza pęcherzowa, pęcherzyca, pemfigoid), 
• choroby pęcherzowe uwarunkowane genetycznie (np. pęcherzowe oddzielanie się naskórka), 
• niedobory pokarmowe (np. acrodermatitis enteropathica polegająca na zaburzeniu wchłaniania cynku), 
• odczyny fototoksyczne i alergiczne,  
• choroby rumieniowe (np. rumień wielopostaciowy, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczna nekroliza naskórka), 
• oparzenia II stopnia. 

Opryszczka pospolita i opryszczkowate zapalenie skóry – czym się różnią? 

Opryszczka pospolita to choroba wywołana przez wirusy HSV-1 i HSV-2 (łac. Herpes simplex virus). Pierwszy z nich jest bardziej typowy dla zakażeń okolicy jamy ustnej, a drugi – okolicy narządów płciowych. Nie jest to jednak regułą. Opryszczka może dotyczyć różnych rejonów skóry oraz śluzówek, a do zakażenia dochodzi po kontakcie z zawartością pęcherzyków lub wydzielinami osoby zakażonej (w okresie bezobjawowym).

Pierwotne zakażenie u dziecka może przyjąć postać opryszczkowego zapalenia jamy ustnej. Charakteryzuje się ono pęcherzykami występującymi na podniebieniu, języku i śluzówkach policzków. Przekształcają się one w bolesne nadżerki i owrzodzenia pokryte szarym nalotem. Wykwitom towarzyszy wysoka gorączka i powiększenie węzłów chłonnych. Ponadto dzieci niechętnie jedzą i piją, co może szybko doprowadzić do odwodnienia. Po zachorowaniu wirus pozostaje w postaci uśpionej w zwojach nerwowych i okresowo, np. przy spadku odporności, dochodzi do nawrotu choroby.  

Ciężką postacią opryszczki z masywnym rozsiewem pęcherzyków jest wyprysk opryszczkowy. Występuje on u dzieci z atopowym zapaleniem skóry lub inną przewlekłą chorobą dermatologiczną.  

Zupełnie inną chorobą niż opryszczka jest natomiast opryszczkowate zapalenie skóry (choroba Duhringa). Ta dolegliwość zawdzięcza swoją nazwę podobieństwu do zmian wywołanych przez wirusa opryszczki. Na skórze pojawiają się zmiany pęcherzykowo-grudkowe, którym towarzyszy celiakia. Polega ona na zaniku kosmków jelitowych na skutek procesu autoimmunologicznego wywołanego przez gluten. Mechanizm powstawania pęcherzy nie jest do końca poznany. Wiadomo jednak, że zanikają one pod wpływem diety bezglutenowej. Zmianom towarzyszą ból, pieczenie i świąd oraz objawy upośledzonego wchłaniania składników pokarmowych. 

Ospa wietrzna i półpasiec – jeden wirus, dwie choroby 

Wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV, łac. Varicella Zoster wirus) wywołuje dwie choroby obecne w jego nazwie. Ospa wietrzna to bardzo zaraźliwa choroba, której szczyt zachorowań przypada na późną zimę i wiosnę. 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki dziecko może mieć gorączkę oraz bóle głowy, mięśni i stawów. Następnie pojawiają się wykwity. Początkowo są one plamisto-grudkowe, a następnie przechodzą w pęcherzyki o wyglądzie „kropli rosy na płatku róży”, które dalej przekształcają się w krosty i ostatecznie w małe strupy. Nowe zmiany pojawiają się przez następne 3-4 dni, dlatego jednocześnie współistnieją wykwity na różnym etapie rozwoju. Chory zaraża przez ok. tydzień, aż do momentu przyschnięcia wszystkich zmian. Choroba ustępuje samoistnie, ale mogą wystąpić powikłania – począwszy od nadkażeń bakteryjnych zmian skórnych, aż po zaburzenia neurologiczne czy zapalenia narządów wewnętrznych.  

Po wyzdrowieniu z ospy wietrznej wirus pozostaje w organizmie w stanie uśpienia. Może się ponownie aktywować przy obniżonej odporności organizmu, wywołując półpasiec. Dotyczy to przede wszystkim osób starszych, które w wieku dziecięcym przechorowały ospę wietrzną.

U dzieci obserwuje się go głównie w przypadku niedoborów odporności lub gdy do zakażenia doszło w życiu płodowym lub w pierwszych dwóch latach życia. Zakażenie VZV we wczesnym okresie niemowlęcym może być bezobjawowe. Półpasiec jest wówczas pierwszym objawem zakażenia. Objawia się on występowaniem bolesnych pęcherzyków na obszarach skóry (tzw. dermatomach) unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy. Zmiany te zwykle nie przekraczają linii środkowej ciała (stąd nazwa choroby). Półpasiec może dawać powikłania neurologiczne związane nawet z trwałym uszkodzeniem wzroku lub słuchu. Półpasiec jest tak samo zaraźliwy jak ospa, dlatego osoby podatne na zakażenie VZV po kontakcie z chorym mogą zachorować na ospę wietrzną. 

Choroba rąk, stóp i jamy ustnej i choroba bostońska – czy oznaczają to samo? 

Choroba rąk, stóp i jamy ustnej (HFMD, ang. hand, foot and mouth disease) to choroba zakaźna wywołana przez enterowirusy, w tym wirus Coxsackie (różne typy), echowirus 4 i enterowirus 71. Ze względu na sposób zakażenia nazywana jest też „chorobą brudnych rąk”. Przenosi się także drogą kropelkową. Szczyt zachorowań przypada na wiosnę i lato. Najczęściej dotyczy dzieci do 4. roku życia i ma łagodny przebieg. Początkowo dziecko skarży się na złe samopoczucie, gorączkę i ból gardła. Następnie na dłoniach i podeszwach stóp, rzadziej na bocznych powierzchniach rąk i stóp (a czasem również w innych miejscach), pojawiają się pęcherzyki o białoszarej barwie, czasem z rumieniową otoczką. Często towarzyszy im ból, ale nigdy świąd. W jamie ustnej mogą pojawić się pęcherze i nadżerki. Zmiany te są zazwyczaj bolesne, dlatego dziecko często odmawia jedzenia i picia. Może to prowadzić do odwodnienia.  

HFMD jest często określana w Polsce (nawet w literaturze fachowej) jako choroba bostońska (potocznie „bostonka”). Tymczasem nazwa ta jest zarezerwowana dla choroby wywoływanej przez echowirusa 16. Przebiega ona pod postacią wysypki plamistej przypominającej m.in. różyczkę lub rumień nagły, niekiedy z drobnymi, szarymi nadżerkami na błonie śluzowej jamy ustnej.  

Pęcherzyki na skórze – jak leczyć i pielęgnować skórę?  

Leczenie oraz pielęgnacja skóry z pęcherzykami zależy w dużym stopniu od przyczyny, która je wywołała. W wielu przypadkach konieczna jest konsultacja z lekarzem, który postawi właściwą diagnozę i wdroży leczenie. Jest to szczególnie istotne, gdy zajęte są znaczne obszary skóry, dziecko jest w złym stanie ogólnym, występują nasilone objawy towarzyszące (np.  ból, pieczenie, zaburzenia neurologiczne) lub podejrzenie poważniejszych pęcherzowych chorób dermatologicznych.  

Jak uchronić dziecko przed pojawieniem się pęcherzyków i co zrobić, gdy już się pojawią? 

• Aby uniknąć chorób zakaźnych skóry, dziecko powinno przestrzegać podstawowych zasad higieny i unikać kontaktu z chorymi. Istnieje również możliwość zaszczepienia dziecka przeciwko ospie.
• Gdy pęcherzyki już pojawią się na skórze, zadbaj o jej odpowiednią pielęgnację. U dzieci chorych na ospę obecnie nie zaleca się już stosowania pudrów płynnych, ponieważ zwiększają one ryzyko nadkażenia bakteryjnego i uniemożliwiają wczesne stwierdzenie jego wystąpienia. Alternatywę stanowią pianki lub żele chłodzące przeznaczone typowo dla chorych na ospę. Dziecko powinno codziennie brać krótki prysznic lub kąpiel (ewentualnie z dodatkiem nadmanganianu potasu o działaniu odkażającym). Na skórę można stosować również bezbarwne środki do dezynfekcji, np. oktenidynę.  

• Gdy zmianom skórnym towarzyszą ból lub gorączka, możesz podać dziecku np. paracetamol. W przypadku świądu zastosuj leki antyhistaminowe po konsultacji z lekarzem. Również stosowanie u dzieci antybiotyków, leków przeciwwirusowych (np. acyklowir na opryszczkę lub ospę wymagającą leczenia) czy leków glikokortykosteroidowych (np. hydrokortyzon) o działaniu przeciwzapalnym i przeciwalergicznym wymaga zgody lekarza. 

• W chorobach zajmujących błony śluzowe jamy ustnej (np. opryszczkowe zapalenie jamy ustnej, HFMD) istnieje wysokie ryzyko odwodnienia. Nawadniaj dziecko schłodzonymi płynami obojętnymi w smaku i podawaj papkowate pokarmy bez ostrych przypraw. Jeśli jest to niemożliwe, konieczna jest hospitalizacja i nawadnianie dożylne. 
• W przypadku wyprysku alergicznego podstawą jest unikanie kontaktu z uczulającym alergenem. Istotną rolę odgrywa również właściwa pielęgnacja zmienionej zapalnie skóry. Stosuj specjalistyczne środki myjące i natłuszczające (emolienty) o neutralnym pH, pozbawione konserwantów, barwników oraz dodatków zapachowych. 

Pęcherzyki na skórze dziecka mogą mieć wiele przyczyn. Aby jednoznacznie stwierdzić, jaki czynnik je wywołał, warto skierować się do lekarza. 

Przeczytaj również:
Bostonka (choroba bostońska). Co to jest, jak zaraża i jak długo trwa?
Ospa wietrzna. Atakuje nie tylko dzieci!