Stres a odporność. Jak wpływa na nasze zdrowie?

Jak stres wpływa na nasz organizm?

Stres to nadmierna reakcja na obciążenie organizmu, która powoduje zmiany neurohormonalne w organizmie. Pod wpływem stresu wydziela się ogromna ilość substancji czynnych. Przyspieszają one tętno i oddech, podnoszą ciśnienie krwi i zwiększają siłę mięśni. Czynnik obciążający organizm, który jest przyczyną stresu, nazywamy stresorem.

Organizm może być narażony na różne stresory, takie jak:  

• głód, 
• pragnienie,  
• zimno, 
• odwodnienie,  
• uraz mechaniczny,  
• zabieg chirurgiczny,  
• ciężki wysiłek fizyczny, 
• nadmierne emocje (strach, poczucie zagrożenia, depresja, frustracja i inne).

Gdy stresująca sytuacja mija, organizm wyłącza „zwiększone obroty” i wraca do normalnego stanu. Każdy bodziec środowiska rejestrowany jest przez układ nerwowy i dociera do mózgu, w wyniku czego powstają określone skutki w organizmie. W odpowiedzi na stres dochodzi do aktywacji układu nerwowego i hormonalnego, m.in. aktywuje się oś podwzgórze-przysadka-nadnercza oraz układ adrenergiczny. Stres jest więc całkowicie naturalną reakcją organizmu. Pozytywny stres pozwala szybko działać, np. zareagować w obliczu niebezpieczeństwa. Zdrowa dawka stresu może pomóc osiągnąć jakiś cel, np. podczas zawodów sportowych lub egzaminu.   

Bardzo silny albo przewlekły stres może nam zaszkodzić. Gdy bez przerwy jesteśmy w stanie podwyższonej gotowości, cierpi na tym nasz organizm, a przede wszystkim układ odpornościowy.

Z badań jasno wynika, że pod wpływem długotrwałego stresu powiększa się kora nadnerczy (organ odpowiedzialny za hormony „stresu”), a zanika grasica. Ponadto zmniejsza się we krwi ogólna liczba komórek odpornościowych. Stres może być zatem przyczyną licznych chorób i sprawić, że będziemy mniej odporni nawet na niewinne infekcje. 

Długotrwały stres może sprzyjać przeziębieniom, nawrotom opryszczki czy nasileniu zmian skórnych. Dodatkowo pobudzenie układu immunologicznego podczas stresu, jakim jest np. infekcja, powoduje zmiany w naszym zachowaniu. Należą do nich np. ograniczenie aktywności, zmniejszenie interakcji społecznych, obniżenie aktywności seksualnej, ale też mniejsza odporność na ból, anoreksja czy obniżony nastrój. Wszystko to ma na celu oszczędzanie energii w czasie, kiedy jest ona spożytkowana na zwalczanie infekcji. W wyniku długotrwałego stresu możemy częściej sięgać po alkohol i mieć problemy ze snem, co tylko potęguje negatywne działanie na nasz układ odpornościowy. 

Stres a układ immunologiczny 

Na odporność człowieka składają się dwa ściśle współpracujące ze sobą systemy:

• odporność naturalna (nieswoista),
• odporność swoista (wyspecjalizowana).  

Struktury i komórki odporności naturalnej bronią organizm przed różnymi patogenami w dość krótkim czasie.

Do tej grupy należą:

• granulocyty (makrofagi, komórki tuczne, eozynofile), które w wyniku aktywacji powodują stan zapalny,
• bariery naturalne (skóra, błony śluzowe, kaszel, śluz, biegunka, wymioty).

Wymienione komórki gromadzą się w miejscu uszkodzenia lub infekcji, uwalniają substancje toksyczne, które niszczą patogeny i pochłaniają je oraz uszkodzoną tkankę.

Komórki układu immunologicznego uwalniają cytokiny, czyli substancje, dzięki którym komunikują się pomiędzy sobą. Cytokiny powodują także gorączkę i stan zapalny.

Do odporności naturalnej należą też komórki NK, zwane naturalnymi zabójcami. Odgrywają one ważną rolę w ograniczeniu wczesnych faz infekcji wirusowych. Atakują także własne, zmienione nowotworowo komórki. W odporności naturalnej bierze też udział bardzo duża liczba białek, które modulują odpowiedź immunologiczną.  

Odporność swoista rozwija się wolniej. Tworzą ją limfocyty, które po kontakcie z czynnikiem szkodliwym (np. wirusy, bakterie, inne) ulegają aktywacji i neutralizują zagrożenie.

Wyróżniamy różne rodzaje limfocytów:

• limfocyty T pomocnicze,
• limfocyty T cytotoksyczne,
• limfocyty B.  
• limfocyty Treg (regulatorowe), które hamują nadmierną odpowiedź immunologiczną.

Odpowiedź swoista składa się z odpowiedzi komórkowej i humoralnej. Odporność komórkowa dotyczy zazwyczaj zwalczania patogenów wewnątrzkomórkowych (wirusy) i związana jest z limfocytami Th1. Odporność humoralna dotyczy natomiast patogenów pozakomórkowych (pasożyty, bakterie) i jest kontrolowana przez limfocyty Th2. 

Kluczem prawidłowo działającego układu odpornościowego jest równowaga w układzie immunologicznym pomiędzy odpornością komórkową i humoralną oraz sprawne mechanizmy odpowiedzi nieswoistej.  

Początkowo sądzono, że stres działa tylko hamująco na układ odpornościowy. Najnowsze badania wykazały jednak o wiele ciekawsze zależności między stresem a zdrowiem. Faktycznie, w warunkach przewlekłego stresu układ immunologiczny działa gorzej – wolniej dzielą się limfocyty, słabiej działają komórki NK, osłabieniu ulega odpowiedź humoralna, czyli np. wytwarzanie immunoglobulin. Efektem tego może być częstsze występowanie chorób zakaźnych i nowotworowych. Przewlekły stres osłabia też odpowiedź immunologiczną organizmu.

W przypadku krótkotrwałego stresu komórki układu immunologicznego przemieszczają się tam, gdzie działa czynnik stresogenny. Wzmacnia się odporność nieswoista – wzrasta liczba komórek NK i limfocytów we krwi obwodowej. Zwiększa się też produkcja czynników działających zapalnie. Krótkotrwały stres sprzyja wystąpieniu chorób alergicznych lub autoimmunologicznych.

Wydłużenie czasu działania stresora powoduje przejście od zmian adaptacyjnych do potencjalnie szkodliwych. Początkowo zmieniają się ilości komórek, a następnie zaburzeniu ulega funkcja układu immunologicznego. W porównaniu z odpornością naturalną układ swoisty potrzebuje więcej czasu i energii na swoje działanie i powinien być uruchamiany tylko wtedy, gdy stresory utrzymują się przez dłuższy okres.

Układ odpornościowy jest niezwykle elastyczny i zdolny do znacznych zmian bez uszczerbku dla zdrowego organizmu.

Pamiętajmy, że nawet duże zmiany w układzie immunologicznym mogą mieć niewielkie konsekwencje kliniczne, ale tylko jeśli stres trwa krótko. Na elastyczność układu odpornościowego wpływa wiek i choroby współistniejące.

Jak zadbać o odporność?

Musimy przede wszystkim ograniczyć poziom stresu w naszym życiu. Zmniejszenie liczby stresorów i zmiana reakcji na ich występowanie to klucz do sukcesu. Przekonanie, że świat jest niebezpieczny, może przyczyniać się do przewlekłego stresu i pogarszać odporność. Natomiast pozytywne relacje interpersonalne mogą zmniejszać niekorzystny wpływ stresu na nasz organizm. Taką samą pozytywną rolę odgrywa optymistyczne podejście do życia.

Dowody naukowe wskazują, że wyższy poziom optymizmu i pozytywnego myślenia jest zwykle związany z lepszym funkcjonowaniem układu odpornościowego.

Aby sprawdzić, jak działa nasz układ odpornościowy, warto wykonać również odpowiednie badania. Najlepiej przeprowadzić je, gdy czujemy się dobrze, a nie gdy już dopadnie nas choroba.  

Dlatego zachęcam wszystkich do oceny stanu układu immunologicznego, a niezależnie od uzyskanego wyniku badań – do optymistycznego patrzenia na świat i unikania toksycznych ludzi. W każdej sytuacji możemy poprawić sprawność naszej odporności. Musimy tylko wiedzieć, jaki jest jej aktualny stan.  

Więcej informacji znajdziesz w naszym materiale

Przeczytaj również:
Jak poprawić odporność organizmu?