Tasznik pospolity – występowanie, właściwości, zastosowanie

Gdzie występuje tasznik pospolity? 

Tasznik pospolity to roślina, która często nazywana jest także tobołkiem pastuszym lub gryczką. Wywodzi się ze wschodnich obszarów basenu Morza Śródziemnego, a więc terenów obecnej Turcji, gdzie jego nasiona zostały odkryte na jednym z wykopalisk archeologicznych. O jego właściwościach rozkurczowych i hamujących krwawienie pisał w starożytności Hipokrates. Obecnie tasznik jest szeroko rozpowszechniony w wielu krajach półkuli północnej, w tym także w Polsce.  

Tasznik pospolity kwitnie bardzo szybko, zasiedlając masowo liczne pola, pastwiska i ugory. Można go także spotkać w ogródkach działkowych, zwłaszcza warzywnych. Ponadto występuje w pobliżu dróg i na rumowiskach czy w kamieniołomach. Jest rośliną ruderalną, ale niestety może wyrastać w pobliżu upraw, powodując przy tym duże straty – jest żywicielem pośrednim dla wielu pasożytów (głównie grzybów), które atakują uprawy, znacząco obniżając ilość plonów [1].

Jak wygląda tasznik pospolity? 

Tasznik pospolity należy do rodziny kapustowatych (łac. Brassicaceae). Jest to roślina jednoroczna lub dwuletnia rosnąca na niezbyt wymagających glebach. Lubi kwitnąć na gliniastych, piaszczystych, kamienistych, płytkich lub mocno zbitych glebach. Można go znaleźć nawet na próchnicznych i gliniastych podłożach czy iłach lub skałach wapiennych. Roślina ta zasiedla raczej tereny nizinne, czasem łagodne stoki.  

Tasznik posiada korzeń palowy, który często rozwidla się w swojej górnej części. Może on osiągać nawet 30 cm długości. Ponadto roślina ta składa się z pojedynczej, czasem rozgałęzionej, owłosionej łodygi, która ma zazwyczaj 20-40 cm, a przy sprzyjających warunkach glebowych i dobrym nasłonecznieniu może osiągnąć blisko 60 cm wysokości. Łodyga u nasady pokryta jest małymi, ząbkowanymi, najczęściej siedzącymi liśćmi. Na jej szczycie znajdują się białe lub jasnoróżowe drobne kwiaty zebrane w charakterystyczne grona, osiągające wielkość 4-6 mm. Okres kwitnienia przypada od kwietnia do początku listopada.

Po przekwitnięciu kwiatów szybko pojawiają się bardzo charakterystyczne owoce. Tworzą one trójkątną łuszczynkę, z małym, sercowatym wycięciem na szczycie, w której znajduje się najczęściej od 10 do 20 szybko dojrzewających nasion. Roślina owocuje od wiosny do jesieni, nawet kilkukrotnie w ciągu roku.

Nasiona są wiatropylne i potrafią być przenoszone nawet na znaczne odległości. W stanie wegetacji mogą przetrwać nawet do 6 lat. W związku z tym tasznik pospolity sprawia wiele problemów w rolnictwie i jest sukcesywnie zwalczany przez rolników czy działkowców, którzy traktują go jako trudny do wyplewienia chwast.  

Ziele tasznika ma słaby zapach i słonawo-gorzkawy smak, który z czasem przechodzi w ostry. Zioła należy zbierać w maju i lipcu [1-3]. 

Na co stosuje się ziele tasznika? 

Ziele tasznika pospolitego wykazuje wiele prozdrowotnych właściwości, które znane są już od starożytności. Stosowano go w lecznictwie jako środek przeciwwymiotny i pomagający hamować krwawienia z trudno gojących się ran. Surowcem roślinnym jest ziele tasznika (łac. Bursae pastoris herba) lub ziele wraz z korzeniem (łac. Herba cum radicibus Bursae pastoris). W wyniku licznych badań i szczegółowej analizy biochemicznej w korzeniach i zielu tasznika wyizolowano wiele substancji korzystnie wpływających na zdrowie.  

Do najważniejszych z nich zalicza się: 

• aminy biogenne (głównie cholina, acetylocholina, tyramina, histamina); 
• flawonoidy (głównie glikozydy kwercytyny (zwłaszcza rutyna) oraz glikozydy diosmetyny, hesperetyny i kemferolu); 
• liczne aminokwasy (prolina, walina i ornityna); 
• kwasy alifatyczne (głównie kwas fumarowy i aromatyczne – kwas syryngowy, kumarowy); 
• sterole; 
• beta-karoten; 
• witaminy A, C, K; 
• związki mineralne – głównie sole wapnia, potasu, siarki i fosforu; 
• peptydy; 
• garbniki; 
• nietrwałe alkaloidy (np. bursyna); 
• olejki eteryczne (kamfora). 

Ponadto jest to roślina olejodajna i miododajna, która znajduje również zastosowanie w biotechnologii i pomaga zwalczać szkodliwe dla człowieka owady.  

W aptekach można znaleźć sypkie ziele tasznika pospolitego. Można z niego sporządzić nalewkę lub macerat [1, 2, 4].   Ponadto roślina ta jest wykorzystywana w homeopatii. 

Czy tasznik pospolity jest trujący? 

Ze względu na długoletnie zastosowanie w lecznictwie uważa się, że ziele tasznika pospolitego podawane w małych dawkach i przez krótki czas jest bezpieczne.  

Ze względu na brak danych nie zaleca się długotrwałego stosowania i przekraczania rekomendowanej dziennej dawki.  

W wieloośrodkowych badaniach przeprowadzonych na myszach wskazano na niską toksyczność wyciągów z ziela tasznika pospolitego. U zwierząt zaobserwowano następujące działania niepożądane po spożyciu wyciągu z tej rośliny:  

• nadmierne uspokojenie,  
• zaburzenia oddychania, 
• powiększenie tarczycy [1].  

W przypadku, gdy chcemy samodzielnie dokonać zbioru tasznika, należy uważać na rośliny rosnące w pobliżu dróg czy miejsc zanieczyszczonych, ponieważ mogą w nich znajdować się związki szkodliwe dla naszego zdrowia. 

Tasznik pospolity – zastosowanie chwastu o właściwościach leczniczych 

Liczne substancje zawarte w zielu i korzeniu tasznika pospolitego znajdują szerokie zastosowanie w lecznictwie, zwłaszcza w: 

• hamowaniu obfitych krwotoków z trudno gojących się ran; 
• zmniejszeniu krwawień z nosa, dziąseł i przewodu pokarmowego; 
• leczeniu hemoroidów i zapalenia żył; 
• zmniejszeniu krwawień menstruacyjnych; 
• łagodzeniu napięcia przedmiesiączkowego; 
• odkażaniu skóry; 
• otarciach naskórka; 
• odleżynach; 
• łagodzeniu stanów zapalnych dróg moczowych i gruczołu krokowego; 
• obniżaniu ciśnienia tętniczego; tasznik pomaga także podnieść ciśnienie w przypadku niedociśnienia tętniczego; 
• leczeniu nerwicy żołądka (dzięki właściwościom silnie rozkurczowym); 
• poprawie wyglądu skóry; 
• leczeniu trądziku różowatego; 
• wspieraniu perystaltyki jelit; 
• łagodzeniu biegunki; 
• wzmacnianiu naczyń krwionośnych poprzez ich uszczelnianie i zapobieganie wylewom podskórnym; 
• łagodzeniu bólów różnego pochodzenia, kaszlu, reumatyzmu, gruźlicy czy choroby wrzodowej; 
• kwas fumarowy wyizolowany z ziela tasznika pospolitego w licznych badaniach wykazywał działanie przeciwnowotworowe, zwłaszcza w leczeniu nowotworów wątroby [1-4]. 

Tasznik pospolity jest rośliną jadalną, której liście, nasiona, kwiaty i korzeń mogą być spożywane na surowo lub po uprzednim ugotowaniu. W kuchni azjatyckiej korzeń tasznika jest stosowany jako zamiennik imbiru, natomiast liście tej rośliny przypominają w smaku rzeżuchę.  

Tasznik pospolity – jak stosować ziele tasznika pospolitego? 

Przetwory przygotowane z ziela tasznika pospolitego można stosować wewnętrzne i zewnętrznie. Do ich sporządzenia warto wybierać rośliny rosnące w miejscach, które nie są zanieczyszczone działalnością człowieka. Rośliny powinny być zdrowe i starannie wybrane, bez widocznych uszkodzeń czy chorób. Ziele tobołka pastuszego należy zbierać na początku kwitnienia rośliny, a następnie po dokładnym oczyszczeniu należy je wysuszyć w temperaturze nieprzekraczającej 35-40°C. Suche ziele zaleca się przechowywać w suchym i szczelnie zamkniętym opakowaniu. 

Z prawidłowo przygotowanego surowca roślinnego można łatwo przygotować nalewkę, macerat, napar czy sok.  

Nalewka z tasznika 

Około 200-250 gramów drobno posiekanego ziela tasznika należy zalać około 500 ml alkoholu i odstawić na około 2 tygodnie w ciemne miejsce. Otrzymaną nalewkę powinno się odsączyć. Należy stosować jedną łyżkę nalewki rozcieńczoną w pół szklanki wody od 2 do 4 razy dziennie. Nalewkę zaleca się przy krwawieniach z przewodu pokarmowego oraz bolesnych i obfitych miesiączkach. 

Macerat z tasznika 

25-30 gramów suchego ziela tasznika należy zalać szklanką wody. Otrzymaną miksturę pozostawiamy pod przykryciem przez około 8 godzin. Po dokładnym odcedzeniu maceratu powinno się spożywać 2 łyżki od 2 do 4 razy dziennie lub stosować jako okład w zależności od potrzeb.  

Napar z tasznika 

Jedną łyżeczkę rozdrobnionego i suchego ziela tasznika pospolitego należy zalać szklanką wrzącej wody, a następnie pozostawić pod przykryciem na około 20 minut. Napar z ziela tasznika powinno się spożywać od 2 do 4 razy na dobę. Dawka jednorazowa wynosi 1-5 ml. Napar zalecany jest przy nadmiernym krwawieniu miesiączkowym, jako środek łagodzący objawy menopauzy oraz przy krwawieniu z nerek i dróg moczowych.  

Sok z tasznika 

Uzyskuje się go poprzez zmielenie lub wyciśniecie w wyciskarce liści tasznika, które następnie należy zakonserwować alkoholem. Kilka kropli soku z ziela tasznika pospolitego powinno się rozcieńczyć w łyżeczce wody. Sok z tasznika można przyjmować od 2 do 4 razy dziennie [2]. 

Tasznik pospolity – przeciwwskazania 

Wyciągi sporządzone z ziela tasznika ze względu na swoje właściwości oksytocynopodobne i nieznaczny potencjał poronny oraz wpływ na cykl miesiączkowy są przeciwwskazane u kobiet w ciąży i karmiących piersią [1]. Ponadto tej rośliny powinny unikać osoby nadwrażliwe na składniki zawarte w zielu tasznika pospolitego. 

Podsumowując, tasznik pospolity jest jednocześnie chwastem i niezwykle cenną rośliną leczniczą, której ziele zawiera wiele substancji aktywnych mogących korzystnie wpłynąć na zdrowie. Warto wykorzystać ich dobrodziejstwo w terapii powszechnych dolegliwości zdrowotnych, aby poprawić komfort życia. Należy pamiętać, że leczenie na własną rękę nie jest wskazane, dlatego przed zastosowaniem tasznika warto skonsultować się z lekarzem. 

Przeczytaj również:
Cykoria podróżnik – właściwości i zastosowanie