Ulewanie i refluks u niemowląt. Jak sobie z nimi radzić?

Ulewanie a refluks u niemowląt

Ulewanie (regurgitacja) to cofanie się treści pokarmowej z żołądka do jamy ustnej i najczęściej dalej na zewnątrz. Z kolei refluks żołądkowo-przełykowy (GER, ang. gastroesophageal reflux) jest pojęciem szerszym i oznacza wsteczne przemieszczenie zawartości żołądka do przełyku. Może, ale nie musi towarzyszyć mu ulewanie.  

Niezależnie od wieku u każdej zdrowej osoby w ciągu doby może wielokrotnie dochodzić do epizodów refluksu.  

Jeżeli refluks powoduje objawy, które zakłócają codzienne funkcjonowanie lub wywołują powikłania, mówimy o chorobie refluksowej przełyku (GERD, ang. gastroesophageal reflux disease). 

Ulewanie a wymioty u niemowląt

Niekiedy odróżnienie ulewania od wymiotów jest trudne. W przypadku ulewania treść pokarmowa cofa się z żołądka do jamy ustnej najczęściej pod niskim ciśnieniem, bez wysiłku ze strony dziecka. Chociaż jej objętość jest zwykle nieduża, w niektórych sytuacjach może być jej znacznie więcej. 

Wymioty natomiast polegają na energicznym wydaleniu zawartości żołądka. Są one złożonym procesem, w którym uczestniczą mięśnie brzucha i klatki piersiowej. Wymioty mogą być objawem wielu ostrych i przewlekłych schorzeń, które dotyczą nie tylko przewodu pokarmowego.

Najczęstsze przyczyny wymiotów u dzieci do 1. roku życia to: 

• nietolerancje składników pokarmowych (np. alergia na białko mleka krowiego lub soi), 
• ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy (wirusowy, bakteryjny), 
• wady anatomiczne przewodu pokarmowego (np. zwężenie odźwiernika, zarośnięcie jelita), 
• wrodzone błędy metaboliczne (np. galaktozemia, nietolerancja fruktozy), 
• refluks żołądkowo-przełykowy, 
• wgłobienie jelita (wpuklenie się jednego odcinka jelita w odcinek położony dalej, co skutkuje niedrożnością), 
• guz wewnątrzczaszkowy i inne choroby dotyczące układu nerwowego. 

Jakie są przyczyny ulewania u niemowląt? 

Ulewanie to jeden z najczęstszych objawów, z jakim rodzice niemowlaków zgłaszają się do lekarza. Może dotyczyć on nawet połowy dzieci w 3-4 miesiącu życia.  

U większości niemowląt przyczyną ulewania są typowe dla tego okresu predyspozycje anatomiczne i czynnościowe takie jak: 

• przyjmowanie płynnego pożywienia w stosunkowo dużej objętości, 
• krótki przełyk o małej pojemności,  
• nierozwinięte w pełni mechanizmy bariery przeciwrefluksowej, w tym dolnego zwieracza przełyku.  

Jak rozpoznać ulewanie u niemowlaka? 

Powinny być spełnione poniższe warunki: 

• dziecko jest w wieku od 3. tygodni do 12. miesiąca życia, 
• dziennie występują przynajmniej dwa ulewania przez minimum 3 tygodnie, 
• brak odruchów wymiotnych, wymiotów z obecnością krwi, zachłyśnięć, bezdechów, zwolnienia tempa rozwoju fizycznego, trudności w karmieniu lub połykaniu, przyjmowania nieprawidłowej pozycji ciała. 

U większości dzieci ulewania mają łagodny i przemijający charakter. Ustępują samoistnie bez poważniejszych następstw. Jedynie u ok. 5% niemowlaków mogą być efektem różnych schorzeń wymagających kontaktu z lekarzem. 

Należą do nich m.in.: 

• choroba refluksowa przełyku, 
• alergia na składniki pokarmowe, 
• wady anatomiczne przewodu pokarmowego (np. bardzo obfite ulewania pod dużym ciśnieniem są typowe dla przerostowego zwężenia odźwiernika), 
• zaburzenia neurologiczne i metaboliczne. 

W razie wątpliwości konieczne jest wykonanie dodatkowych badań (np. USG jamy brzusznej, pH-metria przełyku), a następnie wdrożenie odpowiedniego leczenia. 

Refluks u niemowląt – objawy 

Choroba refluksowa przełyku (refluks) to najczęściej zjawisko fizjologiczne. Jej jedynym objawem u niemowlaka mogą być przemijające z wiekiem ulewania. Zdarza się jednak, że może się ona nasilać, dając również inne objawy i powikłania.  

Możesz podejrzewać u swojego dziecka refluks, gdy ulewaniom towarzyszą: 

• duży niepokój, 
• rozdrażnienie, 
• nadmierna płaczliwość, 
• zaburzenia snu, 
• wymuszona pozycja ciała z wygięciem szyi (ze skręceniem w bok) i pleców do tyłu – jest to tzw. zespół Sandifera. 

Na refluks wskazują również przewlekłe ulewania lub wymioty utrzymujące się po 18. miesiącu życia. Choroba ta może być przyczyną takich powikłań jak zapalenie przełyku czy zespół bezdechu sennego. Jeśli obserwujesz u dziecka powyższe objawy, skontaktuj się z pediatrą.

Ulewanie u niemowląt – kiedy zgłosić się do lekarza? 

Zdrowo wyglądające i prawidłowo rozwijające się pogodne niemowlę z ulewaniami, którym nie towarzyszą objawy alarmowe, jest czasem określane w literaturze jako „szczęśliwy ulewacz” (ang. happy spitter). W takiej sytuacji nie jest wymagane żadne dodatkowe postępowanie diagnostyczne, nawet przy sporadycznie występujących wymiotach czy rozdrażnieniu. Jeśli jednak zauważysz u dziecka tzw. objawy alarmowe, skonsultuj się z lekarzem. 

Należą do nich: 

• pojawienie się ulewania przed 3. tygodniem lub po 5. roku życia albo jego narastanie po 12-18. miesiącu życia dziecka, 
• spadek lub brak przyrostu masy ciała, 
• zaburzenie rozwoju lub utrata wcześniejszych zdolności psychomotorycznych, 
• apatia lub nadmierny niepokój, 
• wymioty treścią żółciową, krwistą lub fusowatą, 
• forsowne lub nocne wymioty, 
• przewlekła biegunka lub zaparcie, 
• gorączka, 
• znaczne wzdęcie brzucha, 
• uwypuklenie ciemiączka,  
• szybki wzrost obwodu główki, 
• drgawki. 

Jak zmniejszyć ulewanie i refluks u niemowląt? 

Jeśli ulewaniu nie towarzyszą objawy alarmowe, nie musisz podejmować żadnych dodatkowych działań.

Przy nasileniu refluksu warto zastosować się do poniższych zaleceń: 

• Nie przekarmiaj dziecka – większa objętość spożywanego pokarmu powoduje jego dłuższe zaleganie w żołądku i wyższe ciśnienie w jego wnętrzu. Konsekwencją jest zwiększenie liczby rozkurczów dolnego zwieracza przełyku. Przekarmieniu niemowlaka sprzyja błędne stosowanie zasady karmienia na życzenie. Wówczas każdy niepokój czy płacz dziecka rodzic odczytuje jako głód. Pamiętaj, że po kilku tygodniach od urodzenia liczba karmień powinna wynosić około 8 na dobę. 
• Zwróć uwagę na odpowiednią technikę karmienia – zapobiegnie to nadmiernemu połykaniu powietrza przez dziecko. Sprawdź również, czy dziecko nie ma trudności ze ssaniem piersi. 
• Możesz zagęścić pokarm – w tym celu stosuje się tzw. zagęszczacze pokarmu. Możesz podać je łyżeczką po zmieszaniu z niewielką ilością wody lub dodać do swojego pokarmu albo mleka modyfikowanego. U dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym można również stosować mieszanki antyrefluksowe (mleka modyfikowane AR). Zawierają one zagęstniki takie jak mączka z chleba świętojańskiego, skrobia ryżowa czy ziemniaczana. Pamiętaj, że ulewanie nie jest wskazaniem do przerwania karmienia piersią. 

Co ciekawe, sposób układania niemowlaka po karmieniu jedynie w niewielkim stopniu zmniejsza liczbę ulewań. Badania nie udowodniły skuteczności układania dziecka w pozycji na plecach, z uniesieniem głowy powyżej poziomu klatki piersiowej i brzucha. Z kolei pozycje na lewym boku i na brzuchu mogą zmniejszać nasilenie refluksu. Wiążą się one jednak z większym ryzykiem nagłej śmierci łóżeczkowej, dlatego nie są wskazane. Warto wspomnieć, że powszechnie zalecane „odbijanie” dziecka po karmieniu (trzymanie malucha w pozycji pionowej i często lekkie poklepywanie lub głaskanie dziecka po plecach) według jednego z badań nasiliło ulewania. 

Jeśli stosowanie powyższych zaleceń nie przyniesie poprawy, a u dziecka nie występują objawy alarmowe, pediatra może zlecić przeprowadzenie próby na wykrycie alergii na białka mleka krowiego.

Jeśli karmisz piersią, na 2-4 tygodnie wyeliminuj ze swojej diety białka mleka krowiego. Jeśli podajesz dziecku mleko modyfikowane, zamień je na preparat przeznaczony dla alergików. Zmniejszenie objawów i ich nawrót po powtórnym wprowadzeniu poprzedniej diety potwierdza alergię. Jeżeli wyeliminowanie białka mleka krowiego z diety nie wpłynęło na objawy u dziecka, zalecana jest konsultacja specjalistyczna u gastroenterologa. 

Ulewanie i refluks u niemowląt – jakie leki zastosować? 

Leki zwiększające motorykę przewodu pokarmowego (leki prokinetyczne) i zmniejszające kwaśność soku żołądkowego (głównie inhibitory pompy protonowej, np. omeprazol) nie są skuteczne w leczeniu fizjologicznego refluksu. Mogą one jednak pomóc w leczeniu potwierdzonej choroby refluksowej przełyku. Czasem po wykluczeniu alergii na białko mleka krowiego i przed skierowaniem do specjalisty pediatra może zalecić próbne zastosowanie inhibitorów pompy protonowej u dziecka, które ulewa i jest niespokojne. Pamiętajmy, że leki te mogą powodować skutki uboczne takie jak nudności, zaparcia, biegunki oraz większe ryzyko infekcji przewodu pokarmowego i oddechowego.  

W jednym z badań zaobserwowano mniejszą częstość ulewań u dzieci otrzymujących suplement diety w postaci szczepu probiotycznego Lactobacillus reuteri  DSM 17938. Dostępne są także syropy zawierające m.in. alginian magnezu i symetykon, który w próbie klinicznej skutecznie zmniejszał nasilenie objawów refluksu u niemowląt. Jednoznaczne potwierdzenie skuteczności tych preparatów wymaga jednak większej liczby badań. 

Ulewanie samo w sobie najczęściej nie jest groźne i zwykle ustępuje samoistnie. Przy większym nasileniu możesz je złagodzić, wprowadzając zmiany w karmieniu dziecka. Jeśli jednak towarzyszą mu objawy alarmowe, może świadczyć o poważniejszych schorzeniach. Wówczas konieczna może być konsultacja lekarska. 

Przeczytaj również:
Karmienie piersią. Czy może być łatwe i przyjemne?
Kolka jelitowa. Przyczyny, objawy, leczenie