Wpływ izomerów trans na zdrowie

Czym są tłuszcze trans? 

Tłuszcze trans (ang. trans fatty acids TFA) to kwasy tłuszczowe posiadające co najmniej jedno niesprzężone wiązanie podwójne pomiędzy dwoma atomami węgla, które znajdują się w konfiguracji trans. Taki rodzaj tłuszczów powstaje w wyniku częściowego utwardzania (uwodornienia) olejów roślinnych. Naturalnie tłuszcze trans można znaleźć także w mleku i mięsie zwierząt przeżuwających.  

Tłuszcze trans są odpowiedzialne za rozwój zespołu metabolicznego, który może doprowadzić do: 

• powstawania otyłości brzusznej; 
• wzrostu ciśnienia tętniczego; 
• zmian w profilu lipidowym (podniesienie poziomu LDL cholesterolu); 
• rozwoju miażdżycy; 
• rozwoju cukrzycy typu 2 i insulinooporności; 
• zwiększenia ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych (udar, zawał serca) [1]. 

Izomery trans po ich spożyciu wchłaniają się w przewodzie pokarmowym i są transportowane do tkanki tłuszczowej. Tam ulegają przemianom metabolicznym lub są wbudowywane do struktur komórkowych – przede wszystkim do fosfolipidów. Tłuszcze trans w komórkach zmieniają płynność błony komórkowej, wpływają na aktywność enzymów i na odbieranie bodźców przez receptory błonowe.  

Dzienne spożycie izomerów trans nie powinno przekraczać 1% energii dostarczanej wraz z dietą [2].  

Gdzie znajdziemy tłuszcze trans? 

Tłuszcze trans w formie naturalnej są produkowane przez zwierzęta przeżuwające. Zwierzęta te posiadają cztery żołądki, z czego pierwszym jest żwacz. To właśnie w żwaczu za sprawą enzymów bakteryjnych dochodzi do procesu uwodornienia tłuszczów. Izomery trans można znaleźć w: 

• mięsie pozyskiwanym od bydła, owiec, kóz, jeleni; 
• mleku; 
• śmietanie; 
• serze; 
• maśle. 

Zdecydowanie więcej tłuszczów trans znajduje się w żywności przetworzonej.  

Powstają one pod wpływem wysokiej temperatury, zarówno na skalę przemysłową, jak i podczas domowego gotowania.  

Tłuszcze trans znajdziemy w: 

• margarynach twardych; 
• wyrobach cukierniczych; 
• produktach i daniach typu fast food (np. frytki, chipsy); 
• słonych przekąskach; 
• koncentratach zup i sosów; 
• wyrobach czekoladowych [2, 3]. 

Tłuszcze trans mogą być groźne dla kobiet w ciąży i dziecka? 

Według badań przeprowadzonych na grupie kobiet ciężarnych stwierdzono, że nadmierne spożywanie tłuszczów trans wraz z dietą może mieć wpływ na rozwój stanu przedrzucawkowego. Stan ten jest zazwyczaj poprzedzony zmianami w profilu lipidowym (głównie hipertriacyloglicerolemia), zaburzeniami w stężeniu tromboksanu i prostacykliny oraz zbyt wysokim stężeniem homocysteiny w osoczu krwi.  

Uważa się, że wysokie stężenie jednego z izomerów trans – kwasu elaidynowego występującego w erytrocytach krwi może zwiększać ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego.  

Tłuszcze trans mogą mieć także negatywny wpływ na rozwój płodu. Kobieta ciężarna musi dostarczać do swojego organizmu odpowiednie składniki odżywcze, aby dziecko mogło się prawidłowo rozwijać. Konieczne w diecie są także lipidy.  

Badania wykazują, że izomery trans mają zdolność do przenikania przez barierę łożyskową.  

Wykryto je w krwi matki i w krwi pępowinowej. Wysoka podaż tłuszczów trans w diecie kobiety ciężarnej ma wpływ na „programowanie metaboliczne” płodu znajdującego się w macicy, a także w późniejszym okresie życia dziecka. Pod wpływem izomerów trans następuje zmiana w metabolizmie płodu. W dorosłym życiu może to skutkować wzrostem ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób metabolicznych, w tym otyłości i cukrzycy [4]. 

Jak rozpoznać tłuszcze trans? 

Na opakowaniach produktów producenci mają obowiązek podawać te substancje, które określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011, które obowiązuje od 13 grudnia 2014 roku.  

W tym rozporządzeniu nie zostały ujęte tłuszcze trans, dlatego producenci nie mają obowiązku umieszczania informacji o ich zawartości w swoich produktach.  

Aby sprawdzić, czy w danym produkcie znajdują się izomery trans, warto zainteresować się składem produktu.  

Tłuszcze trans znajdziemy pod określeniem „częściowo uwodornione” lub „częściowo utwardzone”.  

Na etykiecie produktu możemy znaleźć określenie „całkowicie uwodornione / utwardzone”, co nie jest tożsame z zawartością tłuszczów trans. Całkowite uwodornienie nie prowadzi do powstania tłuszczów trans, lecz nasyconych kwasów tłuszczowych o stałej konsystencji [5]. 

Jak unikać tłuszczów trans? 

Aby ograniczyć spożywanie tłuszczów trans z dietą, należy wyeliminować lub stanowczo ograniczyć spożywanie produktów, które je zawierają. Najlepiej zrezygnować ze spożywania dań typu fast food, wyrobów cukierniczych dostępnych w marketach oraz gotowych sosów i zup w proszku. Wysoka ilość izomerów trans znajduje się w margarynach, mleku i przetworach mlecznych, dlatego rekomenduje się obniżenie ich spożycia.  

Do sposobu żywienia warto wprowadzić zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia – tzw. piramida żywieniowa.  

Spożycie tłuszczów trans powinno stanowić 1% dziennego spożycia energii (około 2 g). 

Tłuszcze trans możemy znaleźć w wielu produktach spożywczych. Warto zwrócić uwagę na ilość spożywanych izomerów trans w diecie, aby uchronić się przed rozwojem wielu chorób. Szczególną uwagę na poziom ich spożycia powinny zwrócić kobiety w ciąży i w okresie karmienia piersią. Aby ograniczyć spożycie tłuszczów trans, warto analizować etykiety produktów. 

Przeczytaj również:
Jakich tłuszczów używać w kuchni?