Zaburzenia z niedoboru jodu u dzieci – czy są niebezpieczne?

Rola jodu w organizmie 

Jod to pierwiastek niezbędny do produkcji hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) oraz trijodotyroniny (T3). Stan, w którym utrzymuje się właściwe stężenie tych hormonów, nazywany jest eutyreozą. Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest niezbędne dla zachowania zdrowia i odpowiada za szereg procesów: 

• prawidłowy rozwój psychiczny i ruchowy, 
• regulacja syntezy białek i enzymów, 
• właściwa praca mięśni, serca i nerek, 
• utrzymanie ciepłoty ciała, 
• metabolizm węglowodanów, lipidów, kwasów nukleinowych i witamin, 
• prawidłowe funkcjonowanie gruczołów płciowych.

Zaburzenia z niedoboru jodu (Iodine Deficiency Disorders – IDD) to zespół objawów ze strony tarczycy, które wynikają z niedostatecznej podaży tego pierwiastka w diecie. Przewlekły niedobór jodu wpływa na zmniejszenie produkcji hormonów przez tarczycę. Niedoczynność tarczycy jest szczególnie niebezpieczna w przypadku dzieci, u których może powodować opóźnienie w rozwoju fizycznym i umysłowym. 

Niedobór jodu u dzieci – objawy 

Niedobór jodu u dzieci zaburza funkcjonowanie tarczycy, czego efektem jest: 

• u niemowląt i dzieci do 3. roku życia: 
  • gorszy rozwój intelektualny i ruchowy, 
  • opóźnione ząbkowanie, 
  • spowolnienie wzrostu, 
  • powiększenie ciemienia przedniego i tylnego, 
  • słabo rozwinięta nasada nosa, 
  • nieproporcjonalna budowa ciała, 
• u starszych dzieci: 
  • opóźnione dojrzewanie płciowe i rozwój fizyczny, 
  • wole, czyli powiększenie gruczołu tarczowego, 
  • obniżona sprawność umysłowa przejawiająca się problemami z nauką, zapamiętywaniem i koncentracją, 
  • nadmierna ospałość i zmęczenie, 
  • zwiększone odczuwanie zimna,  
  • nadwaga, 
  • problemy z wypadaniem włosów i pogorszeniem kondycji skóry. 

Najpoważniejsze skutki niedoboru jodu dotyczą etapu życia płodowego. Jeśli wówczas organizm matki nie dostarczy dziecku odpowiedniej ilości tego pierwiastka, może dojść do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu nazywanego kretynizmem. Choroba objawia się upośledzeniem umysłowym, głuchotą, wzmożonym napięciem mięśni, zahamowaniem wzrostu i rozwoju płciowego. 

Zalecane dzienne spożycie jodu u dzieci 

Zapotrzebowanie na jod zmienia się wraz z wiekiem dziecka i wynosi odpowiednio: 

• u niemowląt w wieku 0-6 miesięcy – 110 μg/dobę, 
• u niemowląt w wieku 7-11 miesięcy – 130 μg/dobę, 
• u dzieci do 6. roku życia – 90 μg/dobę, 
• u dzieci od 7. do 9. roku życia – 100 μg/dobę, 
• u dzieci od 10. do 12. roku życia – 120 μg/dobę, 
• u dzieci powyżej 12. roku życia – 150 μg/dobę. 

Naturalne źródła jodu  Jod jest pierwiastkiem, którego stężenie w przyrodzie jest nierównomierne. Jego największe ilości występują w oceanach. Polska, a zwłaszcza jej obszar południowy należy do terenów o niskiej zawartości jodu. W żywności w największych ilościach występuje on w: 

• rybach (zwłaszcza dorsz i halibut), 
• owocach morza (skorupiaki, mięczaki), 
• algach, 
• mleku i jego przetworach, 
• jajkach, 
• soli jodowanej. 

Tarczyca jest w stanie efektywnie wykorzystać około 25-30% jodu spożytego z pokarmem. Jego przyswajanie mogą utrudniać goitrogeny – substancje zawarte w niektórych produktach spożywczych (kapusta, kalafior, brukselka, jarmuż, brokuły, rzepa, rukola, rzodkiewka, soja, a także orzechy ziemne i woda obfitująca w jony azotowe, fluorki, wapń, magnez i żelazo). Warto nadmienić, że obróbka termiczna (np. gotowanie w odkrytym naczyniu) znacznie obniża ich poziom. 

Obawa o odpowiedni poziom jodu u dzieci może skłaniać nas do stosowania dodatkowej suplementacji. Należy jednak zachować umiar, gdyż nadmiar jodu w diecie również nie jest korzystny – w dłuższej perspektywie zwiększa ryzyko powstania wola i rozwoju autoimmunologicznego zapalenia tarczycy.  

Podawanie dziecku preparatów zawierających jod zawsze powinno być skonsultowane z pediatrą. 

Profilaktyka niedoboru jodu 

Polska jest zaliczana do terenów o łagodnym i umiarkowanym niedoborze jodu. Z tego względu przed II wojną światową odnotowywano przypadki kretynizmu, zwłaszcza w obszarze karpackim. Po przeprowadzeniu badań epidemiologicznych dotyczących występowania wola tarczycy w społeczeństwie zdecydowano o wprowadzeniu powszechnej profilaktyki, na którą składa się: 

• jodowanie soli kuchennej, 
• dodatek jodu w odżywkach dla niemowląt, 
• zalecana suplementacja jodu w okresie ciąży i karmienia piersią, 
• promowanie większego spożycia ryb będących naturalnym źródłem jodu. 

Podjęte działania przyniosły widoczne efekty w postaci zmniejszenia częstotliwości występowania wola w populacji Polski. 

Jak zdiagnozować niedobór jodu u dzieci? 

Jeśli zachodzi obawa, że podaż jodu w diecie dziecka jest niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania, można wykonać następujące badania: 

• oznaczanie stężenia jodu w moczu – około 90% spożytego jodu jest wydalane wraz z moczem; na tej podstawie można ocenić, czy występuje niedobór; 
• badanie poziomu hormonu tyreotropowego (TSH) – stężenie TSH jest uzależnione od poziomu hormonów tarczycy, a ponieważ ich produkcja wymaga odpowiedniej podaży jodu, pozwala to w sposób pośredni ocenić zaopatrzenie w ten pierwiastek; 
• oznaczanie stężenia tyreoglobuliny (Tg) – jest to białko swoiste dla tarczycy, którego stężenie jest czułym wskaźnikiem niedoboru jodu; 
• USG tarczycy – umożliwia ocenę wielkości i struktury tarczycy. Jej powiększenie względem normy dla danej grupy wiekowej może wskazywać na niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu. 

Przewlekły niedobór jodu u dzieci może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Rolą rodziców jest zapewnienie dziecku naturalnych źródeł jodu w diecie, a w przypadku obawy o niewystarczającą podaż należy skonsultować się z lekarzem. Wczesne wykrycie zaburzeń z niedoboru jodu umożliwi podjęcie działań zapobiegających wystąpieniu nieprawidłowości rozwojowych. 

Przeczytaj również:
Nadczynność tarczycy u dzieci – jak ją rozpoznać? Przyczyny, objawy i leczenie
Niedoczynność tarczycy u dzieci – przyczyny, objawy, dieta i leczenie