Zakupoholizm – jak rozpoznać problem i jak sobie z nim radzić?

Zakupoholizm – na czym polega? 

Zakupoholizm, inaczej nazywany shopoholizmem lub kupnoholizmem, to uzależnienie od nadmiernego i kompulsywnego dokonywania nieplanowanych i niepotrzebnych zakupów, co stanowi sposób na rozładowanie napięcia, redukcję stresu i poprawę samopoczucia [1]. Zakupoholizm jest takim samym nałogiem jak alkoholizm, hazard czy narkomania.  Szacuje się, że problem kompulsywnego kupowania dotyczy 2-16% populacji i w podobnym stopniu dotyka kobiet i mężczyzn. Uzależnienie od zakupów często współwystępuje z zaburzeniami nastroju, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami odżywiania i nadużywaniem substancji psychoaktywnych [1].  

Zakupoholizm – przyczyny 

Za rozwój zakupoholizmu odpowiadają czynniki psychologiczne, społeczne, kulturowe i biologiczne. U osób uzależnionych od zakupów stwierdza się niedostateczny poziom serotoniny i dopaminy, co skutkuje obniżeniem nastroju i skłonnością do impulsywnych zachowań. Zakupoholicy przejawiają trudności w radzeniu sobie ze stresem i wewnętrznym napięciem. Charakteryzuje ich obniżona samoocena i poczucie niedowartościowania. Mają problem z kontrolą zachowań impulsywnych.  

Ryzyko zakupoholizmu rośnie na skutek oddziaływań marketingowych i strategii sprzedażowych (reklamy, promocje, okazje cenowe, wyprzedaże, programy lojalnościowe) oraz rozwojem handlu i bankowości internetowej.  

Chęć zdobycia uznania w świecie, w którym posiadane dobra stają się wyznacznikiem pozycji społecznej i wcześniejsze doświadczenie ubóstwa dodatkowo mogą sprzyjać rozwojowi zakupoholizmu.  

Zakupoholizm – objawy 

W przypadku zakupoholizmu trudno dokonać rozgraniczenia pomiędzy normalnym a dysfunkcyjnym kupowaniem.  

Specjaliści uznają, że elementem różnicującym jest występowanie kompulsji i przymusu kupowania w przypadku zakupoholizmu.  

Wśród pozostałych objawów uzależnienia od zakupów wymienia się: 

• niekontrolowane i nieprzemyślane nabywanie nowych i niepotrzebnych rzeczy, niezależne od posiadanych środków finansowych; 
• odczuwanie euforii, ekscytacji, odprężenia i ulgi podczas nabywania kolejnych rzeczy; 
• odczuwanie rozdrażnienia i niepokoju w sytuacji ograniczenia możliwości kupowania; 
• wyrzuty sumienia i poczucie wstydu pojawiające się w związku z ilością wydawanych pieniędzy; 
• ukrywanie kupionych rzeczy przed bliskimi lub okłamywanie ich w obawie przed krytyką; 
• pożyczanie pieniędzy na kolejne zakupy; 
• problemy finansowe, zawodowe, społeczne i rodzinne występujące na skutek nadmiernych i kompulsywnych zakupów. 

Zakupoholizm – test. Jak go rozpoznać? 

Udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania może stanowić pomoc w zdiagnozowaniu uzależnienia od zakupów.

Im więcej odpowiedzi twierdzących, tym większe ryzyko wystąpienia zakupoholizmu. 

• Czy kiedykolwiek odczuwał/a Pan/i silną i trudną do powstrzymania potrzebę robienia zakupów? 
• Czy sama myśl o zakupach wpływa na poprawę Pana/i nastroju?  
• Czy podczas robienia zakupów odczuwa Pan/i euforię i podekscytowanie? 
• Czy kiedykolwiek podczas robienia zakupów odczuwał Pan/i ulgę i odprężenie? 
• Czy kiedykolwiek zdarzyło się Panu/i kupić zbędne i nieprzydatne rzeczy? 
• Czy kiedykolwiek zdarzyło się Pani/i ukrywać kupione rzeczy przed bliskimi? 
• Czy kiedykolwiek zdarzyło się Panu/i wydać dużą ilość pieniędzy na niezaplanowany zakup? 
• Czy kiedykolwiek po zrobieniu zakupów odczuwał/a Pan/i wstyd i poczucie winy? 
• Czy kiedykolwiek zdarzyło się Panu/i zaniedbać zobowiązania finansowe i ważne opłaty z powodu dokonania impulsywnych zakupów? [1] 

Zakupoholizm – leczenie 

Dla zakupoholika każda wizyta w sklepie stanowi potencjalne zagrożenie. Ze względu na to, że robienie zakupów jest zwyczajnym elementem codziennego życia, wychodzenie z uzależnienia może okazać się trudne, ale możliwe. W leczeniu zakupoholizmu nie stosuje się farmakoterapii. Podstawową formą leczenia kompulsywnych zakupów jest terapia uzależnień i psychoterapia poznawczo-behawioralna na celu wskazanie nowych sposobów na rozładowywanie napięcia i radzenie sobie ze stresem. Osoba mająca problem z kompulsywnym kupowaniem powinna również: 

• robić zakupy na podstawie wcześniej sporządzonej listy potrzebnych produktów i w towarzystwie bliskich osób, 
• wybierać małe osiedlowe sklepy zamiast wielkich supermarketów, 
• zrezygnować z płatności bezgotówkowych,  
• unikać wyprzedaży, promocji, okazji cenowych i programów lojalnościowych.  

Warto podkreślić, że nie każda rozrzutna i lubiąca zakupy osoba stanie się zakupoholikiem. Jeśli potrafimy powstrzymać się od nadmiernego kupowania, to okazjonalne szaleństwo zakupowe nie powinno budzić niepokoju. Jeśli jednak zakupy staną się sposobem na radzenie sobie ze stresem i wewnętrznym napięciem, to wskazane będzie skorzystanie z fachowej pomocy terapeuty uzależnień. 

Przeczytaj również:
Czym są uzależnienia behawioralne?