Zespół PANDAS. Rodzicu, zwróć uwagę na te objawy!

Czym jest zespół PANDAS? 

Zespół PANDAS to akronim pochodzący z języka angielskiego, który w języku polskim jest rozwijany jako autoimmunologiczny pediatryczny zespół zaburzeń neuropsychiatrycznych po infekcji Streptococcus (z ang. pediatric autoimmune neuropsychiatric disorders associated with streptococcal infections).

W jego przebiegu nagle pojawiają się zaburzenia zachowania dziecka i objawy neurologiczne. Schorzenie to jest uważane za rzadkie, chociaż częstość jego występowania jest prawdopodobnie niedoszacowana. W Stanach Zjednoczonych cierpi na niego ok. 0,5% populacji dzieci.

Zespołu PANDAS nie rozpoznaje się u osób dorosłych. 

Zespół PANDAS – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną zachorowania na zespół PANDAS jest przebycie infekcji wywołanej przez bakterie z grupy paciorkowców beta-hemolizujących typu A, do których należy Streptococcus pyogenes. Zakażenia tym drobnoustrojem są często obserwowane u dzieci, zwłaszcza między 3. a 15. rokiem życia. Streptococcus pyogenes jest odpowiedzialny za zachorowania na anginę paciorkowcową oraz szkarlatynę.  

Mechanizm, który powoduje wystąpienie zespołu PANDAS po przechorowaniu infekcji paciorkowcowej, pozostaje nie do końca poznany. Prawdopodobnie ma to związek z rozwojem reakcji autoimmunologicznej (czyli reakcji układu odpornościowego skierowanej przeciwko własnemu organizmowi) i powstaniu przeciwciał, które atakują niektóre struktury w mózgu. 

Zespół PANDAS – objawy 

W przebiegu zespołu PANDAS mogą występować u dziecka różnorodne objawy. Zwykle dolegliwości pojawiają się nagle i występują okresowo z tendencją do nawracania. Mają one charakter epizodyczny. Najczęściej pojawiają się zaburzenia psychologiczne oraz neurologiczne o różnym stopniu nasilenia.  

Do najważniejszych dolegliwości psychicznych w przebiegu PANDAS należą: 

• lęk; 
• depresje; 
• moczenie nocne; 
• gwałtowne wahania nastroju z występowaniem drażliwości i napadów złości; 
• zaburzenia snu; 
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (tzw. OCD) – są to zaburzenia psychiczne związane z występowaniem natrętnych myśli, które są przykre dla danej osoby (obsesje), oraz przymus wykonywania różnych czynności (kompulsje). Choremu trudno oprzeć się myślom i/lub czynnościom, ponieważ powoduje to u niego napięcie i lęk; 
• zmniejszenie apetytu; 
• trudności w zachowaniu koncentracji, nadmierna aktywność ruchowa – objawy te mogą być podobne do tych obserwowanych w ADHD; 
• tiki przypominające te, które występują w zespole Tourette’a – u dziecka mogą pojawiać się powtarzalne ruchy, nad którymi nie ma ono kontroli (np. mruganie oczami czy kręcenie głową). Tiki mogą dotyczyć także wypowiadania różnych słów, zwykle wulgarnych;  
• lęk separacyjny. 

Objawy neurologiczne typowe dla zespołu PANDAS to: 

• zaburzenia koordynacji ruchowej; 
• utrata niektórych umiejętności związanych z działaniem mięśni, np. zdolności pisania; 
• nadwrażliwość na światło i/lub dźwięki. 

Zespół PANDAS – jakie badania? 

Nie ma badania, które pozwoliłoby rozpoznać zespół PANDAS. Lekarz stawia diagnozę na podstawie wywiadu i objawów wykrytych podczas badania fizykalnego. Aby rozpoznać zespół PANDAS, lekarz musi stwierdzić przebycie przez dziecko zakażenia wywołanego przez paciorkowce z grupy A (np. anginy paciorkowcowej lub szkarlatyny).  

Kryteria diagnostyczne zespołu PANDAS: 

• występowanie u dziecka tików i/lub zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, 
• wiek – pierwsze dolegliwości pojawiają się przed wejściem dziecka w okres dojrzewania, 
• stwierdzony ostry początek objawów z okresami remisji i zaostrzeń, 
• wystąpienie objawów jest poprzedzone przebyciem infekcji wywołanej przez Streptococcus Pyogenes, 
• występowanie dolegliwości neurologicznych takich jak nadmierna aktywność ruchowa czy nieskoordynowane ruchy. 

Aby zdiagnozować PANDAS, muszą być spełnione wszystkie powyższe kryteria. 

Zespół PANDAS – leczenie 

W leczeniu zespołu PANDAS wykorzystuje się różne metody terapii. Podstawą jest leczenie antybiotykiem (zwykle penicyliną), jeżeli u dziecka występuje infekcja paciorkowcem z grupy A (np. angina). 

Aby złagodzić zaburzenia psychiczne, stosujemy terapię poznawczo-behawioralną i leki psychiatryczne. Niekiedy lekarz może wdrożyć również preparaty przeciwzapalne oraz modyfikujące działanie układu odpornościowego.  

Zaliczamy do nich: 

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (NPLZ) (np. ibuprofen), 
• glikokortykosteroidy (sterydy), 
• dożylnie podawane przeciwciała (immunoglobuliny),  
• zabiegi oczyszczania krwi z autoprzeciwciał (zabieg plazmaferezy). 

Zespół PANDAS jest tajemniczym schorzeniem atakującym dzieci, które przeszły infekcję wywołaną przez paciorkowce. W jego przebiegu występują objawy psychiczne i neurologiczne. Zwykle pojawiają się one nagle i mają nawrotowy charakter. Leczenie bywa skomplikowane i obejmuje leki oraz terapię psychologiczną. 

Przeczytaj również:
Czy zakażenia paciorkowcami są groźne dla człowieka?
Angina bakteryjna i mononukleoza u dzieci. Jak je odróżnić?