Czy zakażenia paciorkowcami są groźne dla człowieka?

Co to jest paciorkowiec? 

Streptococcus pyogenes (tzw. paciorkowce ropne) to Gram-dodatnie bakterie należące do beta-hemolizujących paciorkowców grupy A. Zalicza się je do tlenowców, których optimum temperaturowe wynosi około 37°C. W ujęciu morfologicznym są ziarniakami pozbawionymi rzęsek, a ich jedynym gospodarzem jest człowiek. Paciorkowce ropne są wrażliwe na zmiany pH i działanie środków odkażających, co jest szczególnie istotne w aspekcie skuteczności dezynfekcji. 

Paciorkowce należące do innych grup obejmują odrębne gatunki bakterii. Przedstawicielem paciorkowców grupy B (GBS) jest Streptococcus agalactiae, który kolonizuje układ rozrodczy kobiety i może przyczynić się do przedwczesnego porodu oraz groźnych infekcji u matki i dziecka.

W jaki sposób można zakazić się paciorkowcami? 

Streptococcus pyogenes kolonizuje skórę i górne drogi oddechowe człowieka, ale możliwe jest też bytowanie w pochwie i okolicach odbytu. 

Główne drogi zakażenia paciorkowcem obejmują: 

• drogę kropelkową, 
• bezpośredni kontakt z wydzielinami z nosa i gardła osoby chorej, 
• kontakt z zakażonymi ranami, 
• zakażenia szpitalne. 

Możliwe jest występowanie zakażeń sporadycznych oraz ognisk epidemicznych. Większość zachorowań odnotowywanych jest między grudniem a kwietniem, choć infekcje wywołane przez paciorkowce mogą zdarzać się przez cały rok.  

Okres wylęgania choroby jest zróżnicowany. W zakażeniach skórnych wynosi on około 5-7 dni, natomiast w przypadku zapalenia gardła i migdałków proces ten jest dwukrotnie krótszy (2-3 dni).  

Od momentu rozpoczęcia antybiotykoterapii chory może zarażać jeszcze do 24 godzin. 

Paciorkowce – grupy ryzyka 

W grupie ryzyka znajdują się przede wszystkim dzieci do 1. roku życia, które nie mają jeszcze ukształtowanego układu odpornościowego. Według szacunkowych danych ponad 20% populacji dzieci może być nosicielami paciorkowców. W grupie osób dorosłych poziom ten wynosi zaledwie 5%.  

Do grupy ryzyka należą także osoby: 

• po 60. roku życia,  
• z chorobami przewlekłymi, 
• przyjmujące leki immunosupresyjne, 
• chore na nowotwór, 
• przyjmujące kortykosteroidy i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). 

Paciorkowiec – objawy 

Do objawów zakażenia paciorkowcami należą między innymi: 

• ból brzucha, 
• wymioty i nudności, 
• wysoka gorączka,  
• silny ból i obrzęk gardła, 
• trudności w połykaniu, 
• nalot i wybroczyny na podniebieniu i migdałach, 
• powiększone węzły chłonne podżuchwowe i szyjne przednie. 

W przypadku choroby inwazyjnej (np. wstrząs toksyczny) mogą pojawić się także: 

• spadek ciśnienia tętniczego, 
• nieprawidłowa czynność nerek i wątroby,  
• zaburzenie homeostazy organizmu, 
• ostra niewydolność oddechowa, 
• rumień,  
• martwica tkanek miękkich i/lub mięśni. 

Jakie są skutki zakażenia paciorkowcami ropnymi? 

Zakażenie wywołane przez Streptococcus pyogenes może mieć charakter łagodny, obejmujący: 

• zapalenie gardła, 
• zapalenie zatok, 
• zapalenie migdałków podniebiennych (angina paciorkowcowa), 
• powierzchniowe zapalenie skóry (liszajec). 

Niestety źle rozpoznana lub nieprawidłowo leczona infekcja może skutkować poważnymi następstwami. Zaliczane są do nich między innymi: 

• ropień okołomigdałkowy, 
• zapalenie tkanek okołomigdałkowych,  
• ropne zapalenie wyrostka sutkowatego, 
• zapalenie węzłów chłonnych,  
• zapalenie ucha środkowego,  
• bakteriemia (bakteryjne zakażenie krwi),  
• zapalenie płuc, 
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• ropień mózgu, 
• róża (łac. erysipelas), 
• popaciorkowcowe zapalenie serca, 
• nasilenie zaburzeń neurologicznych (np. zaostrzenie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych) 
• posocznica,  
• paciorkowcowy zespół wstrząsu toksycznego, 
• martwicze zapalenie powięzi, 
• gorączka połogowa (zakażenie połogowe). 

Zaniedbana infekcja skórna wywołana przez Streptococcus pyogenes może skutkować rozwojem ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek, które ma podłoże autoimmunologiczne. Z kolei nieleczona angina i zapalenie gardła mogą przyczynić się do wystąpienia gorączki reumatycznej, która objawia się głównie zapaleniem serca, co w efekcie może prowadzić do nabytych wad w obrębie tego narządu. Gorączka reumatyczna jest szczególnie niebezpieczna w krajach ubogich, takich jak Indie czy Sudan, w których wiele schorzeń ze strony układu sercowo-naczyniowego jest efektem źle leczonej infekcji wywołanej przez paciorkowce ropne.  

Choć większość infekcji ma charakter łagodny, to nieleczone ciężkie postaci zakażenia paciorkowcami niosą ryzyko śmierci.

Zakażenie paciorkowcem w ciąży

Bakterie Streptococcus pyogenes mogą być odpowiedzialne za zakażenia połogowe (gorączka połogowa). Obejmują one infekcję w obrębie ran poporodowych lub związane są z przedostaniem się patogenów do krwiobiegu kobiety w okresie połogu. Z kolei u noworodka paciorkowiec ropny może być czynnikiem powodującym zakażenie kikuta pępowiny.   

Paciorkowiec – diagnostyka i leczenie

Rozpoznanie zakażenia odbywa się najczęściej na podstawie objawów i wywiadu przeprowadzonego z pacjentem. Możliwe jest też wykonanie: 

• wymazu i hodowli bakterii na pożywkach typu agar z krwią, 
• badań serologicznych, 
• testów genetycznych (np. PCR).  

Infekcje wywołane przez paciorkowce muszą być leczone odpowiednimi antybiotykami, do których zaliczamy penicylinę, makrolidy (klarytromycyna, azytromycyna, erytromycyna), antybiotyki beta-laktamowe (cefadroksyl, cefaleksyna), klindamycynę.  

Przed rozpoczęciem leczenia zalecane jest wykonanie antybiogramu. Jest to test umożliwiający ocenę wrażliwości danego mikroorganizmu na antybiotyki. Szersze analizy laboratoryjne wykonywane są w placówkach monitorujących występowanie poszczególnych szczepów i sprawujących kontrolę epidemiologiczną.

Udowodniono, że Streptococcus pyogenes wykazuje pełną wrażliwość na penicylinę, dlatego jest to lek pierwszego rzutu. Jeśli pacjent ma zdiagnozowaną alergię na penicylinę, konieczne staje się podanie alternatywnego leku, np. antybiotyków makrolidowych.

Od 2009 roku w Polsce istnieje nakaz rejestru zakażeń wywołanych przez paciorkowce. Zgłoszenia są wysyłane do Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych oraz do Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH).

Ponadto za monitorowanie infekcji wywołanych przez paciorkowce ropne odpowiedzialne są ośrodki, takie jak: 

• KOROUN (Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego) 
• KORLD (Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów) 

Czy są dostępne szczepionki przeciwko paciorkowcom?  

Na rynku polskim dostępne są nieswoiste szczepionki zawierające lizat zabitych bakterii, które najczęściej wywołują zakażenia dróg oddechowych. W leku znajdziemy gatunki takie jak Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis czy Escherichia coli. Rolą opisywanych preparatów jest wywołanie produkcji przeciwciał i wzmocnienie ogólnej odporności organizmu.

Szczepionki, które możemy kupić tylko na receptę, dostępne są w postaci: 

• kropli do nosa, 
• tabletek,
• tabletek podjęzykowych, 
• kapsułek.

Wskazaniem do podania szczepionki jest przede wszystkim leczenie nawracających i przewlekłych chorób górnych dróg oddechowych, takich jak zapalenie zatok czy zapalenie ucha środkowego. Szczepionki nieswoiste produkowane są jako preparaty przeznaczone do stosowania u osób dorosłych, jak i u dzieci powyżej 6. miesiąca życia.  

Jak chronić się przed zakażeniem paciorkowcami? Wspieraj odporność organizmu, unikaj dużych skupisk ludzi i przestrzegaj zasad higieny. To najważniejsze aspekty profilaktyki zakażeń Streptococcus pyogenes.