Niedobór żelaza u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Niedokrwistość oraz niedobór żelaza w okresie szybkiego rozwoju i wzrostu, czyli praktycznie na każdym etapie życia dziecka, mogą prowadzić do pogorszenia funkcji poznawczych, czyli możliwości uczenia się. Dzieje się tak, ponieważ niedobór żelaza wpływa na metabolizm komórek nerwowych oraz ich zdolności do przewodzenia impulsów nerwowych.  

W naszym organizmie ponad ¾ żelaza znajduje się w czerwonych krwinkach – w hemoglobinie, a prawie 10% w białkach – w ferrytynie i hemosyderynie, które pełnią funkcję transportową i zapasową dla żelaza. Dlatego oceniając gospodarkę żelaza w badaniach laboratoryjnych, nie możemy kierować się tylko poziomem żelaza, lecz powinno się oznaczyć także poziom ferrytyny.  

Pamiętajmy, że nie każda niedokrwistość jest spowodowana niedoborem żelaza. Cechami charakterystycznymi dla niedokrwistości z niedoboru żelaza widocznymi w morfologii są zmniejszenie rozmiaru czerwonych krwinek – oznaczanego jako MCV. Obniżenie MCV razem z obniżeniem poziomu hemoglobiny, hematokrytu oraz ilości erytrocytów określane jest mianem niedokrwistości mikrocytarnej. Jest to najbardziej charakterystyczny obraz dla niedoboru żelaza.  

Przyczyny niedoboru żelaza 

Niemowlę 

W okresie noworodkowym oraz niemowlęcym zapasy żelaza pochodzą głównie z okresu prenatalnego. Najintensywniejsze gromadzenie tego pierwiastka w tkankach płodu zachodzi w ostatnim trymestrze. U dzieci urodzonych o czasie takie zapasy powinny wystarczyć na ok. 4-6 miesięcy życia, czyli do okresu rozszerzania diety niemowlęcia. Jednak u wcześniaków oraz u dzieci matek z niedoborem żelaza w czasie ciąży ilość zgromadzonego żelaza będzie mniejsza i wyczerpie się szybciej. Również dzieci z ciąży mnogiej będą miały mniejsze zapasy żelaza, ponieważ musiały dzielić się z matczyną pulą żelaza z rodzeństwem. 

Zatem okolicznościami, nazywanymi również grupami ryzyka niedoboru żelaza u niemowląt, są: 

• wcześniactwo,  
• ciąża mnoga,  
• niedobór żelaza u matki,  
• niska masa urodzeniowa < 2,5 kg, 
• narażenie na utratę okołoporodową krwi. 

Powyższe sytuacje wymagają profilaktycznej suplementacji żelazem od 3. miesiąca życia do ukończenia przez dziecko roku. Oznacza to, że dzieci powinny przyjmować żelazo niezależnie od wartości hemoglobiny czy erytrocytów w morfologii oraz od wartości żelaza.  

Także wyłączne karmienie piersią po 4. miesiącu życia jest czynnikiem ryzyka i wskazaniem do suplementacji żelaza po ukończeniu 4. miesięcy. Natomiast mleko modyfikowane zawiera wystarczającą ilość żelaza dla tych dzieci.  

Dzieci po 1. roku życia  

Powyżej 1. roku życia wskazaniami do suplementacji żelazem mogą być: 

• częste infekcje – w szczególności układu oddechowego oraz pokarmowego,  
• okres skoków wzrostowych,  
• upośledzone łaknienie,  
• skłonność do krwawień, 
• obfite miesiączkowanie u dziewcząt.  

W ostatnich latach dużo się mówi także o zwiększonym ryzyku niedoboru żelaza u dzieci z nadwagą i otyłością.  

Profilaktyka niedoboru żelaza  

Zapobieganie niedoborom żelaza ma istotne znacznie dla prawidłowego rozwoju dzieci na każdym etapie. Pierwszym elementem zapobiegania deficytom żelaza u dziecka jest zadbanie o jego prawidłowy poziom u mamy w czasie ciąży. Następnie duże znaczenie ma profilaktyczne podawanie żelaza dzieciom z grup ryzyka. 

U prawidłowo rozwijających się dzieci zaleca się wykonanie morfologii jako badania przesiewowego w kierunku niedoboru żelaza po ukończeniu 1. roku życia. U dzieci z grup ryzyka badanie to wykonuje się wcześniej i powtarza w wieku 1-3 lat. 

Niedobór żelaza u dzieci a dieta 

Na każdym etapie warto dbać o dietę bogatą w żelazo, aby nie dopuścić do braków tego pierwiastka w organizmie. Najbogatsze w żelazo są:  

• mięso: mięso wołowe, cielęcina, gęś, królik;  
• podroby;  
• ryby – w szczególności sardynki; 
• żółtko jaja; 
• produkty zbożowe – szczególnie chleb żytni, otręby pszenne, kasza jaglana, gryczana czy brązowy ryż; 
• warzywa: boćwina, bób, buraki, pietruszka, szczaw, szpinak; 
• owoce: porzeczki, poziomki, maliny, awokado.  

Dodatkowo warto zwrócić uwagę na fasolę, groch, soję, kiełki soi i soczewicy. 

Wchłanianie żelaza ułatwia witamina C i kwasy organiczne zawarte np. w owocach, a utrudnia choćby kawa czy herbata. 

Leczenie niedoboru żelaza 

Dzieci ze stwierdzonym niedoborem żelaza – zarówno utajonym, czyli jeszcze przed stwierdzeniem niedokrwistości, jak i jawnym – z towarzyszącą niedokrwistością – powinny przyjmować preparaty żelaza w dawkach leczniczych zawsze pod kontrolą lekarza rodzinnego, który będzie monitorował poziom parametrów żelaza badaniami laboratoryjnymi.