Rozszczep wargi i podniebienia – rodzaje, przyczyny, leczenie

Czym jest rozszczep wargi i podniebienia?

Rozszczep wargi i podniebienia to przerwanie ciągłości anatomicznej jamy ustnej i nosa. Może występować:

• osobno (tylko rozszczep wargi lub tylko rozszczep podniebienia),
• wspólnie,
• obustronnie (obustronny rozszczep warg i podniebienia). 

Rozszczepy zaliczają się do 10 najczęściej występujących wad wrodzonych. Dotykają zarówno dziewczynek, jak i chłopców i występują na całym świecie. 

W Polsce 2-3 na 1000 dzieci przychodzi na świat z rozszczepem (zarówno wargi, jak i wargi i podniebienia).  

Rozszczep to wada widoczna gołym okiem. Jest problemem wizualnym, wpływa również na rozwój mowy dziecka, nie oddziałuje jednak na ogólny rozwój malucha. Problemy rozwojowe mogą pojawić się wówczas, gdy rozszczepowi towarzyszą inne wady wrodzone, często bardziej skomplikowane. 

Rozszczep wargi i podniebienia – rodzaje

Rozszczepy wargi i podniebienia mogą dotyczyć:

• tylko czerwieni warg,
• czerwieni warg i otworu nosowego,
• wału dziąsłowego (miejsca, z którego u zdrowego dziecka wyrastają zęby).

Rozszczepy najczęściej są zlokalizowane po lewej stronie.

Podniebienie jest sklepieniem jamy ustnej. Dzieli się na:

• podniebienie twarde (przednia część),
• podniebienie miękkie (tylna część, zakończona języczkiem).

Podniebienie twarde jest zbudowane z kości, natomiast miękkie – z mięśni. Jest ono niezwykle ważne dla rozwoju funkcji:

• pokarmowych,
• oddechowych,
• połykania,
• mówienia.

Podniebienie miękkie unosi się i opada w trakcie oddychania nosem, a w trakcie mówienia nadaje poszum nosowy konkretnym głoskom. Podczas spożywania posiłków podniebienie miękkie unosi się i zamyka tym samym dostęp do jamy nosowej, chroniąc nas przed przedostaniem się pokarmu do nosa. Zatem oddziela ono jamę nosową od ustnej, zapewniając nam bezpieczeństwo w trakcie posiłku. 

W momencie przerwania podniebienia warunki anatomiczne w jamie ustnej ulegają diametralnej zmianie, co zaburza procesy oddychania, jedzenia oraz późniejszego mówienia u dziecka.

Do najczęściej występujących rodzajów rozszczepów zalicza się:

• rozszczep podniebienia miękkiego i języczka podniebiennego,
• rozszczep podniebienia miękkiego i twardego, który nie obejmuje wałów dziąsłowych (dziecku prawdopodobnie wyrosną zęby) i warg,
• rozszczep jednostronny całkowity – rozszczep podniebienia miękkiego i twardego, a także wyrostka zębodołowego oraz wargi po lewej lub prawej stronie,
• rozszczep całkowity obustronny – rozszczep podniebienia miękkiego i twardego po prawej i lewej stronie, obejmujący wyrostek zębodołowy po obu stronach oraz wargę również po obu stronach.

Zdarzają się przypadki rozszczepu podniebienia twardego i miękkiego wraz z cofniętą dolną szczęką (żuchwą), którym towarzyszy zapadający się język. Taki zespół wad określany jest mianem zespołu Pierre’a Robina.

Rozszczep wargi i podniebienia – przyczyny

Rozszczepy zaliczane są do wad wrodzonych, co oznacza, że powstały jeszcze w życiu płodowym dziecka. Warto zaznaczyć, że tworzenie podniebienia rozpoczyna się już w 4. tygodniu życia płodowego. Jeżeli w okresie 7-8. tygodnia życia nastąpią komplikacje, istnieje ryzyko, że podniebienie nie zamknie się. 

Przyczyny występowania rozszczepów nie są do końca znane. Według badaczy najprawdopodobniej należą do nich:

• zanieczyszczenie środowiska naturalnego, które z każdym rokiem wzrasta (podobnie jak liczba dzieci z rozszczepem),
• choroby matki w okresie 4-12. tygodnia ciąży,
• zatrucia,
• podwyższona temperatura ciała,
• infekcje,
• choroby zakaźne,
• grypa,
• cukrzyca,
• niewydolność krążenia,
• niewydolność nerek,
• stres,
• urazy we wczesnym etapie ciąży,
• przyjmowane leki,
• promieniowanie rentgenowskie,
• niedobory witamin,
• czynniki genetyczne.

Fakt, że przyczyny występowania zaburzenia nie są do końca znane, sprawia, że trudno zapobiegać temu zjawisku.

Opieka nad dzieckiem z rozszczepem wargi i podniebienia

Dziecko z rozszczepem wargi i podniebienia wymaga szczególnej pielęgnacji. Dużą trudność może rodzicom sprawiać karmienie – ze względu na panujące w jamie ustnej noworodka warunki anatomiczne. Dziecko z dużą wadą niestety nie może być karmione piersią. Dlaczego nie wolno karmić noworodka w ten sposób?

1. Ponieważ maluch nie potrafi wytworzyć ciśnienia niezbędnego do zassania piersi (mimo tego, że występuje prawidłowy odruch ssania). 
2. Połączenie jamy nosowej i ustnej może doprowadzić do uduszenia dziecka w trakcie karmienia (pokarm przedostaje się do nosa malucha).
3. Istnieje ryzyko wystąpienia zachłystowego zapalenia płuc (przedostawanie się pokarmu do układu oddechowego). 

Dziecko z dużym rozszczepem podniebienia na oddziale noworodkowym jest karmione przy pomocy sondy, co daje pewność, że otrzymuje ono tyle pokarmu, ile potrzebuje. Po wyjściu ze szpitala malucha należy karmić przy pomocy odpowiednio dobranych smoczków.

Na rynku dostępne są płytki podniebienne, które wykonywane są na zamówienie i indywidualnie dostosowywane do dziecka. Ich zadaniem jest zamknięcie podniebienia.

Rozszczep wargi i podniebienia – leczenie

Dziecko z rozszczepem zostaje poddane wielu operacjom, których wykonanie ma na celu odtworzenie prawidłowej struktury podniebienia i nadanie twarzy estetycznego wyglądu. Rozszczep wargi operuje się najczęściej między 3. a 6. miesiącem życia dziecka. Dla chirurgów i chirurgów plastycznych ważne jest, aby u dziecka pojawiły się pierwsze siekacze górne i dolne. Zbyt wczesna operacja może wywołać:

• zahamowanie wzrostu szczęki i środkowej części twarzy,
• zniekształcenie łuków zębowych i późniejsze wady zgryzu. 

Operację rozszczepu podniebienia przeprowadza się między 1. a 2. rokiem życia dziecka. Jej celem jest oddzielenie jamy ustnej od jamy nosowej. Najprawdopodobniej w przyszłości dziecko będzie musiało przejść jeszcze wiele operacji, aby w jak największym stopniu poprawić jego funkcjonowanie.

Mowa dziecka z rozszczepem wargi i podniebienia

U dziecka z rozszczepem pojawia się wiele wad wymowy ze względu na warunki anatomiczne panujące w jego jamie ustnej. Przeprowadzone operacje nie gwarantują tego, że dziecko będzie mówiło prawidłowo. Przywracają one jedynie prawidłową anatomię jamy ustnej. 

Mowa dziecka rozszczepowego charakteryzuje się:

• małą wyrazistością (otoczenie dziecka często nie rozumie jego mowy)
• nieumiejętnością wymawiania głosek d,t,
• zaburzonymi samogłoskami,
• zaburzonymi spółgłoskami,
• nosowaniem (dziecko mówi przez nos).

Należy zaznaczyć, że u dziecka z rozszczepem od narodzin rozwój mowy jest utrudniony i zaburzony. Niezbędna jest więc wczesna interwencja i terapia logopedyczna oraz pomoc ortodontyczna.

Rozszczep podniebienia i/lub wargi ma wpływ na całe życie dziecka. Skutki wystąpienia tego zaburzenia mają różny charakter i zasięg. Dlatego tak ważna jest wczesna terapia i specjalistyczna pomoc.

Źródła:

• Piekarczyk B., Młynarska-Zduniak E., Winiarska-Majczyno M., Rozszczep wargi i podniebienia. Poradnik dla rodziców, Wydawnictwo lekarskie PZWL 2003, wydanie I,
• pod red. naukową Hortis-Dzierzbickiej M. A. i Stecko E., Mowa pacjenta z rozszczepem podniebienia, szkice foniatryczno-logopedyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2005.