Borówka czernica – właściwości i zastosowanie

Borówka czernica (Vaccinium myrtillus L.) jest nazywana również borówką czarną, czarną jagodą, borówką europejską. Jest niewielką krzewinką należącą do rodziny Ericaceae (wrzosowate). W Polsce bardzo pospolita, najczęściej spotykana w lasach iglastych i mieszanych, gdzie jest ważnym elementem poszycia. Wysokość do maksymalnie kilkudziesięciu cm (zazwyczaj ok. 30 cm) rekompensuje sobie rozrostem „na szerokość”, w duże połacie. Kłącza mogą osiągać powierzchnię kilku metrów kwadratowych. To niepozorna roślina o drobnych liściach i czerwono-zielonych lub zielono-białych kwiatach oraz owocu w postaci wielonasiennej jagody.  

W medycynie zastosowanie znalazły dojrzałe owoce borówki (farmakopealne Myrtylli fructus) oraz jej liście (Myrtylli folium). 

Owoc borówki to bogate źródło kilku grup związków: 

• antocyjany – nadają owocom barwę czerwoną, niebieską i fioletową. W roślinie zidentyfikowano 15 związków z tej grupy, głównie delfinidynę, cyjanidynę, petunidynę, malwidynę i peonidynę. Oprócz silnego działania antyutleniającego hamują peroksydację lipidów, stabilizują DNA, poprawiają sekrecję insuliny i insulinowrażliwość, działają przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo; 
• garbniki – galotaniny i elagitaniny; 
• flawonoidy – kwercetyna, katechiny; 
• kwasy fenolowe – kwas galusowy; 
• kwasy hydroksycynamonowe – kwas chlorogenowy. 

Borówka jest także źródłem kwasu askorbinowego (witaminy C). Potwierdzono również w niej zawartość resweratrolu – związku o bardzo silnym działaniu antyutleniającym. 

Borówka czernica – właściwości 

Dzięki powyższym składnikom aktywnym, działającym synergistycznie, borówka wykazuje szerokie działanie m.in.: 

• moczopędne, 
• odkażające na drogi moczowe, 
• ściągające, 
• przeciwzapalne, 
• przeciwcukrzycowe, 
• przeciwnowotworowe, 
• obniżające poziom cholesterolu, 
• wspomagające krążenie obwodowe, 
• rozszerzające naczynia krwionośne, 
• przeciwmiażdżycowe, 
• przeciwbakteryjne – dzięki właściwościom antyadhezyjnym (zapobiegającym przyleganiu bakterii np. do ściany pęcherza moczowego), a także wzmacniającym działanie niektórych antybiotyków, 
• ochronne na narząd wzroku, poprawiające widzenie. 

Borówka czernica – zastosowanie 

Borówka jest szeroko stosowana pod różnymi postaciami: 

• Świeże owoce oprócz oczywistych walorów smakowych są korzystne przy zaparciach i zaburzeniach trawienia, wspomagają utrzymanie prawidłowego widzenia. 
• Suszone owoce są stosowane tradycyjnie w biegunkach: dzięki zawartym w naparze garbnikom działają ściągająco i tonizująco na ścianę jelita, zapobiegają utracie wody. Stosowane są w ten sposób głównie u dzieci. Mogą być wykorzystane również w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, do płukania gardła. Duże dawki suszonego owocu borówki mają działanie przeciwrobacze, choć ta aktywność jest przypisywana tradycyjnej medycynie ludowej. 
• Suszone liście mogą być stosowane jako środek moczopędny, zmniejszający stany zapalne pęcherza, łagodnie antybakteryjny. Również jako środek regulujący poziom cukru we krwi. 

Zarówno wysuszony owoc, jak i liść borówki czernicy można stosować w postaci naparu. Zalecaną przez producenta ilość zalewa się wrzątkiem. Po kilkunastu minutach napar przecedza się i po ostudzeniu wypija. 

Borówka czernica – przeciwwskazania 

Ze względu na brak wystarczających danych, a także wpływ na krzepliwość krwi, niezalecane jest stosowanie owoców i liścia borówki czernicy u ciężarnych i karmiących kobiet. Dotyczy to szczególnie większych ilości i przez dłuższy czas. 

Nie ma szczególnych przeciwwskazań do stosowania borówki u dzieci, jednak zasadność regularnej suplementacji powinna być skonsultowana z pediatrą. Również stosowanie suszonych jagód przy przedłużającej się biegunce u dzieci musi zostać poddane ocenie lekarskiej. 

Główne przeciwwskazania to nadwrażliwość na borówkę czernicę. Roślina ta, stosowana w większych ilościach, ma działanie przeciwpłytkowe i może wpływać na krzepliwość krwi, dlatego należy ostrożnie stosować z lekami przeciwkrzepliwymi, a także takimi jak kwas acetylosalicylowy (aspiryna) i inne niesteroidowe leki przeciwzapalne. 

Osoby chore na cukrzycę powinny poinformować lekarza o regularnym stosowaniu borówki, szczególnie wyciągu z jej liści. 

Borówka ma duży potencjał przeciwutleniający i szereg korzystnych dla zdrowia właściwości. Jej zaletą jest możliwość stosowania (szczególnie owocu) również w postaci przetworów, soków i dżemów. Świeże owoce zachowują najwięcej składników aktywnych, a będąc elementem codziennej diety, oprócz walorów smakowych, dobroczynnie wpływają na organizm.