Co to jest narkomania? – definicja
Czym jest narkomania? Definicja mówi o tym, że jest to uzależnienie od narkotyków. Pojęcie narkomanii jest stosowane w języku potocznym. Do narkotyków zaliczamy substancje o działaniu psychoaktywnym, które wpływają na pracę mózgu, w szczególności na funkcjonowanie układu nagrody.
Uzależnienie od środków psychoaktywnych to zaburzenie psychiczne, w którego przebiegu osoba uzależniona odczuwa silną, kompulsywną potrzebę zażywania określonej substancji (regularnie bądź z odstępem czasowym), aby doświadczyć jej wpływu na psychikę (odczuwanie silnej przyjemności związanej z wysiewem „hormonów szczęścia” w układzie nagrody) lub żeby uniknąć nieprzyjemnych objawów związanych z zespołem abstynencyjnym.
Szkodliwe właściwości narkotyków są powszechnie znane. Często słyszy się w mediach czy szkole o negatywnych konsekwencjach zażywania narkotyków. Jednak często zapominamy, że zgodnie z definicją substancji psychoaktywnych do grupy tej zaliczają się także alkohol, nikotyna i leki.
Oczywiście nie każda osoba, której zdarzyło się w życiu wypić kieliszek wina, jest uzależniona. Należy jednak pamiętać, że każde uzależnienie poprzedzone jest okresem zwykłego używania danego środka. Kieliszek wina wieczorem z czasem może zamienić się w butelkę. Kiedy zażycie substancji mieści się jeszcze w normie i jest formą „umilania” sobie czasu, a kiedy stanowi już poważny problem?
Na to pytanie można odpowiedzieć, posługując się definicją szkodliwego używania substancji.
Używanie szkodliwe to przyjmowanie środka w taki sposób, że stanowi on dla człowieka źródło zagrożenia i prowadzi do pogorszenia się stanu zdrowia (fizycznego i/lub psychicznego). Przy czym osoba przyjmująca środek może zdawać sobie sprawę z jego niebezpiecznego działania i mimo to dalej zażywa substancję.
Osoba, która używa substancji w sposób szkodliwy, jest na prostej drodze do uzależnienia.
Narkomania – przyczyny
Na powstawanie uzależnienia ma wpływ wiele czynników, które łączą się ze sobą. Im większa liczba czynników ryzyka uzależnienia, tym wyższa szansa, że u danej osoby rozwinie się narkomania. Przyczyny wystąpienia uzależnienia od narkotyków są różne. W literaturze poświęconej tej tematyce wyróżnia się społeczne (środowiskowe), biologiczne i psychiczne przyczyny uzależnienia.
Czynniki psychiczne zwiększające ryzyko rozwoju uzależnienia
- Brak pewności siebie i asertywności – osoby mogą stosować używki jako narzędzie potrzebne do dodania sobie odwagi i pewności siebie, pomagają się „wyluzować” w sytuacjach społecznych.
- Nieumiejętność rozwiązywania problemów w sposób skuteczny i konstruktywny.
- Nieradzenie sobie ze stresem i sytuacjami trudnymi.
- Skłonność do zachowań impulsywnych i ryzykownych.
- Otwartość na nowe doświadczenia.
- Niedojrzałość emocjonalna.
- Niskie poczucie własnej wartości.
- Zaburzenia psychiczne poprzedzające uzależnienie (np. depresja, stany lękowe, schizofrenia), mogące skłaniać daną osobę do sięgnięcia po narkotyk jako formę „samoleczenia” – poprawienia nastroju, zniesienia lęku.
Czynniki społeczne mogące przyczyniać się do rozwoju uzależnienia
- Zaburzone stosunki w rodzinie i problemy w relacjach z partnerem/partnerką (np. wychowanie się w rodzinie dysfunkcyjnej, niewłaściwe postawy rodzicielskie – nadopiekuńczość, zaniedbanie).
- Wpływ rówieśników – chęć przynależenia do grupy.
- Podążanie za „modą”, chęć wypróbowania popularnych narkotyków (np. LSD czy marihuana).
- Szybkie tempo życia wymuszające używanie substancji psychoaktywnych w celu „nadążenia” za resztą i osiągania jak najlepszych wyników w pracy czy szkole.
- Powszechna dostępność niektórych używek, np. alkoholu, papierosów czy leków. Fakt, że przepisy ograniczające dostęp nieletnich do legalnych używek często nie są przestrzegane, przyczynia się do rozwoju problemu uzależnieniu od substancji psychoaktywnych.
Czynniki biologiczne związane z uzależnieniem
- Reakcja organizmu na obecność poszczególnych substancji. Działanie układu nagrody, który pod wpływem środków psychoaktywnych powoduje wysiew neurotransmiterów w mózgu odpowiedzialnych za uczucie ogromnej przyjemności.
- Predyspozycje genetyczne – dziedziczenie podatności na uzależnienia. Dzieci osób uzależnionych, przejawiających tendencję do uzależnienia, w dorosłym życiu same często padają ofiarą nałogu.
Objawy narkomanii
Wyróżnia się wiele symptomów, które wywołuje narkomania. Objawy uzależnienia od substancji psychoaktywnych są jednocześnie kryteriami, które pozwalają specjalistom zdiagnozować zaburzenie.
Do objawów narkomanii możemy zaliczyć:
- Wystąpienie zjawiska tolerancji – osoba uzależniona wraz z rozwojem uzależnienia przyjmuje coraz większe dawki substancji, aby uzyskać efekt działania narkotyku taki sam, jak przy pierwszych próbach zażycia. Dawka, która była do tej pory stosowana, z czasem przestaje wystarczać i zostaje zwiększona, co prowadzi do niekończącego się zwiększania dawki.
- Pojawienie się zespołu abstynencyjnego – jego objawy różnią się w zależności od rodzaju substancji (inaczej wyglądają w przypadku alkoholu, amfetaminy czy morfiny). Osoba uzależniona w momencie wystąpienia objawów sięga po substancję, od której jest uzależniona, żeby pozbyć się nieprzyjemnych dolegliwości.
- Przyjmowanie substancji w dawce większej niż było to pierwotnie zamierzone lub przyjmowanie jej przez dłuższy czas niż dana osoba planowała.
- Nieudane próby kontrolowania zażywania narkotyku.
- Ukierunkowanie działań osoby uzależnionej na pozyskiwanie i używanie narkotyku, nawet kosztem ogromnego wysiłku i poświęcenia. Narkotyk staje się „centrum świata” jednostki i zrobi ona prawie wszystko, aby go pozyskać.
- Zażywanie substancji mimo wyraźnych szkód (somatycznych, psychicznych, społecznych), o których istnieniu osoba uzależniona wie i jest świadoma, że wynikają one z działania narkotyku.
Fazy uzależnień od narkotyków
Schemat rozwoju narkomanii składa się z czterech faz. Dwie fazy początkowe mają charakter objawowy, natomiast ostatnie dwie fazy występują już w przypadku uzależnienia.
Wyróżniamy następujące fazy narkomanii:
Faza I – poznanie stanu odurzenia. W tej fazie człowiek zaczyna próbować eksperymentować z substancją/ami. Korzysta z substancji w czasie spotkań towarzyskich, traktuje środek jako „umilacz” czasu, element zabawy.
Faza II – stan odurzenia przyjemnością. Jednostka jest pod ogromnym wrażeniem sposobu, w jaki jej organizm reaguje na substancję, odczuwa ogromną przyjemność, błogostan, ma wrażenie, że środek wywiera korzystny wpływ na jej organizm.
Faza III – stan odurzenia celem nadrzędnym. W tej fazie osoba jest już uzależniona. Następuje zupełna utrata kontroli nad przyjmowaniem środka. Jednostka zażywa substancję w większej dawce lub częściej, niż to początkowo planowała.
Faza IV – stan odurzenia normą. Odurzenie narkotykiem staje się dla uzależnionego nową „normą”. Substancja warunkuje „prawidłowe” funkcjonowanie osoby uzależnionej. Bez niej nie jest ona w stanie sobie poradzić i odczuwa silne objawy zespołu abstynencyjnego.
Najpopularniejsze narkotyki i ich objawy
Narkotyki możemy podzielić na grupy, przyjmując jako kryterium wywoływane przez nie objawy fizjologiczne. W ten sposób substancje psychoaktywne dzielimy na: depresanty, stymulanty i psychodeliki. W obrębie każdej z tych grup substancje wchodzące w ich skład będą odznaczały się podobnym wachlarzem objawów.
Depresanty opioidowe
- Do najpopularniejszych przedstawicieli tej grupy należą morfina, heroina i metadon.
- Do objawów zażywania zaliczamy: euforię, uspokojenie, zniesienie lęku, zniesienie bólu, spowolnienie akcji oddechowej, zwężenie źrenic, ospałość.
- O przedawkowaniu mogą świadczyć następujące objawy: drgawki, śpiączka, utrata świadomości, lepka skóra, płytki i powolny oddech.
- Zespół abstynencyjny objawia się utratą łaknienia, drżeniem i irytacją, wymiotami, skurczem mięśni, nasiloną potliwością, wysiękiem z nosa i załzawionymi oczami.
Depresanty sedatywne
- Do najpopularniejszych przedstawicieli tej grupy należą alkohol, środki uspokajające – benzodiazepiny i GHB („tabletka gwałtu”).
- Do objawów zażywania zaliczamy: zburzenia mowy i motoryki, zniesienie lęku, euforię, wzmocnienie zachowań socjalnych (rozmowność, towarzyskość), osłabienie zdolności oceny sytuacji, przy dużych dawkach senność, zamroczenie, utratę przytomności, luki w pamięci.
- O przedawkowaniu mogą świadczyć następujące objawy: zimna i lepka skóra, spłycenie oddechu, rozszerzenie źrenic, słabo wyczuwalne, szybkie tętno, śpiączka.
- Zespół abstynencyjny objawia się bezsennością, wzmożonym poziomem lęku, drgawkami, majaczeniem.
Stymulanty
- Do najpopularniejszych przedstawicieli tej grupy należą amfetamina i kokaina.
- Do objawów zażywania zaliczamy: pobudzenie psychomotoryczne, euforię, wzrost czujności, rozszerzenie źrenic, przyspieszenie tętna i wzrost ciśnienia krwi, zniesienie senności i zmniejszenie łaknienia, wzrost koordynacji, poczucia siły i wytrzymałości.
- O przedawkowaniu mogą świadczyć następujące objawy: wzrost temperatury ciała, epizod psychotyczny – halucynacje i urojenia, nadruchliwość, wzmożona potliwość, wymioty, wycieńczenie, niepokój, drażliwość.
- Zespół abstynencyjny objawia się apatią i anhedonią, obniżeniem nastroju, drażliwością i silną sennością.
Psychodeliki
- Do najpopularniejszych przedstawicieli tej grupy należą LSD, psylocybina (grzybki halucynogenne), meskalina.
- Do objawów zażywania zaliczamy: halucynacje, złudzenia, urojenia, zmiany w percepcji czasu i przestrzeni.
- O przedawkowaniu mogą świadczyć następujące objawy: psychoza, ataki paniki, bezsenność, osłabienie i nudności.
Narkomania – skutki
Do jakich konsekwencji prowadzi narkomania? Skutki uzależnienia od narkotyków są poważne i należą do nich:
- skutki zdrowotne:
- uszkodzenia narządów wewnętrznych, śmiertelne zatrucia i zwiększone ryzyko rozwoju innych zaburzeń psychicznych (np. depresja, zaburzenia lękowe),
- częstsze infekcje wirusowe i bakteryjne spowodowane osłabioną odpornością i używaniem niesterylnych igieł,
- popadanie w konflikty z prawem – posiadanie narkotyków, kradzież w celu zdobycia pieniędzy na narkotyki, wzmożona drażliwość i agresja,
- wykluczenie społeczne, zaburzenia więzi rodzinnych, trudności w relacjach intymnych,
- zagrożenie bezrobociem i bezdomnością,
- przerwanie lub porzucenie nauki.
Leczenie narkomanii
Narkomania jest poważnym zaburzeniem psychicznym i wymaga jak najszybszego podjęcia leczenia. Wczesne wdrożenie terapii zwiększa szansę jej skuteczności. Aby jednak proces leczenia mógł zostać w ogóle zainicjowany, osoba uzależniona musi uświadomić sobie, że tkwi w szponach nałogu i wykazać chęć podjęcia leczenia.
Terapia narkomanii może mieć formę długoterminową lub krótkoterminową i odbywać się w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnych.
Wiemy, jak ogromny wpływ na zdrowie ma narkomania. Leczenie uzależnienia od narkotyków opiera się na następujących metodach:
- detoks organizmu,
- model Minnesota,
- terapia substytucyjna,
- terapia poznawczo-behawioralna,
- model społeczności terapeutycznych,
- grupy wsparcia (np. anonimowych narkomanów).
Narkomania jest zaburzeniem wymagającym fachowego leczenia – medycznego i psychologicznego. Pozytywne efekty i poprawę stanu zdrowia pacjent uzyskuje po przejściu przez cały proces leczenia (nie można go przerwać, gdyż grozi to szybkim powrotem do nałogu).
Źródła:
- Dyl, A., Jarosławska, J. (2012). Narkomania – moda czy patologia społeczna? Zeszyty Naukowego Ruchu Studenckiego, 2, s. 97-108.
- Jabłoński P., Bukowska B., Czabała C. (red) Uzależnienie od narkotyków. Podręcznik dla terapeutów. Krajowe Biuro do spraw Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2012.
- Krauz, A. (2012). Globalne i społeczne skutki zagrożenia narkomanią. Przeciwdziałania prawne Polski i Europy. Acta Scientifica Academiae Ostroviensis. Sectio A, Nauki Humanistyczne, Społeczne i Techniczne, 1, s. 150-162.
